Allah’ın Rüyada Görülmesi

Allah’ın rüyada görülmesi hususu kelamcıların rü’yetullah konusunu ele alırken üzerinde durduğu bir konu değildir. Konuya ilişkin ancak birkaç değerlendirmeden bahsedilebilir. Pezdevî Ehl-i Sünnet’in çoğunluğunun Allah’ın bir keyfiyet ve sınıra sahip olmamak kaydıyla rüyada görülebileceğini kabul ettiğini aktarır.532 _{Ancak bu iddiayı eldeki kelam eserlerinden hareketle doğrulamak kolay}

değildir.

İbn Fûrek, Eş‘arî’nin rüyaları iki kategoriye ayırdığını aktarmaktadır. Bunlar, idrak edilene ilişkin doğru bilgiyi oluşturan ve gerçek anlamıyla görme olarak adlandırılabilecek rüya ile idrak edilene ilişkin doğru bilgi doğurmayan, hayal ve sanı (zan) olan rüyadır. O, Eş‘arî’nin Allah’ın rüyada görülmesini rüyanın bu iki çeşidi açısından da mümkün gördüğünü söylemektedir. Ancak İbn Fûrek bu açıklamasını

527 _{en-Necm, 53/11.} 528 _{En‘âm, 6/103.}

529 _{İbn Fûrek, Mücerred, 81}:12-17_{; Bâkıllânî, el-İnsâf, 170}:11-16_{, 179}:16-21_. 530 _{et-Tekvîr, 81/23.}

531 _{Mâtürîdî, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, 17: 77}:7-8_. 532 _{Pezdevî, Usûlü’d-dîn, 83}:19-21_.

Eş‘arî’nin eserlerinden birine açık bir atıfla değil, onun genel teorisi çerçevesinde yapmaktadır. Allah’ın hakikatle ilişkisi sağlıklı olan rüyada görülmesini Hz. Peygamber’in rüyada rabbini gördüğüne dair bir rivayet ile açıklayan İbn Fûrek, zan ve tahayyül olan rüyada görülmesini ise İbn Sîrîn (ö. 110/729) gibi rüya tabiriyle meşhur alimlerin yaklaşımı çerçevesinde ele alır ve bu tür rüyalarda Allah’ı ona layık olmayan şekilde görmenin mümkün olmasından bahseder. Ancak, Eş‘arî’ye göre bu tür rüyalarda vaki olmasının mümkün olduğunu iddia ettiği rü’yetullahın nasıl gerçekleşebileceğine dair daha fazla bilgi vermez.533 _{Eş‘arî, tecsîmi benimseyen bazı}

kimselerin Allah’ın uykuda görülebileceğini ancak uyanıkken görülemeyeceğini kabul ettiğini söylemektedir. Nitekim o, Rakabe b. Maskale’nin uykuda Allah’ı gördüğü iddiasını aktarır.534 _{İbn Fûrek ise meşhur olarak nitelediği bu rivayetin akıl yürütme}

açısından, Eş‘arî’ye nispet ettiği -yukarıda açıkladığımız- yaklaşım çerçevesinde anlaşılabileceğini söyler.535 _{Ancak o, eldeki Makâlât nüshalarında açıkça görülen,}

yaklaşımın tecsimi benimseyen kişilere atfedilmesi hususuna değinmeksizin Eş‘arî’nin sisteminin bu tür iddiaları mümkün kıldığı izlenimi uyandıran bir ifade tarzı kullanmaktadır. Halbuki Eş‘arî’nin iddia sahiplerini tecsimi benimseyen kişiler olarak tasvir etmesi kendisinin iddiaya karşı mesafeli olduğunu göstermektedir.

Beyâzîzâde (ö. 1098/1687) ise, Ebû Hanîfe, Mâtürîdî ve Bâkıllânî’nin Allah’ın rüyada görülmesini imkansız kabul ettiğini aktarmaktadır.536 _{Ancak bu ulemanın}

günümüze ulaşan eserlerinde konuya değinilmemesi, bu problemi çok önemli bir sorun olarak kabul etmediklerini göstermektedir. Buna işaret eden diğer bir durum, Mâtürîdî kelamcısı Saffâr’ın (ö. 534/1139), Allah’ın rüyada görülemeyeceğini kabul edenler olduğu gibi görülebileceğini kabul edenler de olduğunu belirtmesi ancak aktardığı yaklaşımları bir mütekellime nispet etmeden konuyu genel ifadeler kullanarak ele almasıdır. O, Allah’ın rüyada görülemeyeceğini kabul edenlerin Hz. Musa’nın rü’yetullah talebinin gerçekleşmemesinin Allah’ın dünyada

533 _{İbn Fûrek, Mücerred, 86}:8_-87:2_. 534 _{Eş‘arî, Makâlât, 214}:9-10_. 535 _{İbn Fûrek, Mücerred, 87}:2-5_.

536 _{Kemaleddin Ahmed b. Hasan Beyâzîzâde, İşârâtü’l-merâm min ‘ibârâti’l-imâm Ebî Hanîfete’n-}

görülemeyeceğini gösterdiği iddiasıyla, görülebileceğini kabul edenlerin ise Allah’ın var olması ile delil getirdiğini söylemektedir.537

Bu çerçevede mütekaddimûn döneminde kelamcıların Allah’ın rüyada görülmesi konusunu yoğun şekilde tartışmadığı, konuya nadiren değindiği söylenmelidir. Pezdevî’nin iddiası ise, en azından kelamcılar bağlamında kolayca doğrulanabilecek bir iddia gibi görünmemektedir. Bu nedenle, erken dönem kelamcılarının çoğunun Allah’ın rüyada görülemeyeceği kanaatine sahip olduğu kabul edilmelidir.

Rü’yetullah ile ilgili güncel çalışmalarda da konu zaman zaman ele alınmakla birlikte erken dönem mütekellimlerine atıfta bulunulmamaktadır.538 _Nitekim

Yeşilyurt, Eş‘arî ve Bâkıllânî’nin eserlerinde konuya ilişkin bir değerlendirmeye rastlayamadığını belirtmektedir.539 _{Karadaş da, konuyu ele aldığı rüya ile ilgili}

makalesinde Allah’ın rüyada görülmesinin ulemanın çoğunluğuna göre caiz olmadığını ifade etmekte ancak konuya ilişin net bir tutuma delil olacak şekilde mütekaddimûn dönemi kelam kaynaklarına bir atıfta bulunmamaktadır. Onun, Mâtürîdî’nin “rüyada Allah’ı gördüğünü iddia eden kişinin putperestlerden daha beter olduğunu” söylediği ifadesi ise Mâtürîdî’nin kendi eserlerine değil Merginânî’nin (ö. 593/1197) rivayetine dayanmaktadır.540

Buna karşın Beyâzîzâde’nin aktardığı bilgiler, konunun müteahhir dönemde daha fazla ele alındığını göstermekte ve müteahhir dönem Eş‘ariyye ulemasının Allah’ın rüyada görülmesini olumladığına işaret etmektedir.541 _{Yeşilyurt da, yaklaşımı}

olumlamamakla birlikte, müteahhir dönemde bu eğilimin varlığını ifade etmiştir.542

537 _{Ebû İshâk Rüknüddîn İbrâhîm b. İsmâîl es-Saffâr, Telhîsu’l-edille li kavâidi’t-tevhîd, thk. Angelika}

Brodersen (Beyrut: el-Ma‘hedü’l-Almânî li’l-Ebhâsi’ş-Şarkiyye, 1432/2011), 1: 277:12_-278:3_.

538 _{Örneğin bu çalışmalardan birinde konu olumlanmış ancak buna delil olarak bazı hadisler ve İbn}

Teymiyye’den yapılan bir alıntı ile yetinilmek durumunda kalınmıştır. (Bk. Âl-i Hamd, Rü’yetullâh, 175-178.)

539 _{Bk. Yeşilyurt, Tanrı’nın Aşkınlığı Bağlamında Ru’yetullah Sorunu, 214. (286 nolu dipnot.)} 540 _{Cağfer Karadaş, “Rüyanın Mâhiyeti Bilgi ve Hüküm Değeri”, Diyanet İlmi Dergi LIII/1 (2017): 53-}

56.

541 _{Beyâzîzâde, İşârâtü’l-merâm, 178}:5-19_.

542 _{Yeşilyurt, Tanrı’nın Aşkınlığı Bağlamında Ru’yetullah Sorunu, 213-218; a.mlf., Rü’yetullah Akıl}

Ancak çalışmamızın erken dönemle sınırlı olması nedeniyle bu değişimi detaylı olarak ele almamayı tercih ediyoruz.

Bu başlıkla birlikte rü’yetullahın dünya hayatını ilgilendiren boyutunu incelemeyi tamamladık. Şimdi de rü’yetullah tartışmalarının asıl bağlamını, Allah’ın ahirette görülmesi konusunu ele alalım.