Zor Kullanmada Genel Kurallar

PVSK 16. maddesine göre polis zor kullanmaya başvurduğu zaman, bazı kurallara uyması veya bazı şartların varlığını araması gerekir. Bunlar şöyle sayılabi- lir:

a)Polis istediği zaman ve şekilde zor kullanamaz. Diğer bir ifade ile keyfi olarak zor kullanma yoluna gidilemez, gerekli şartların oluşması gerekir.

241_{SÖNMEZ, 2005, s. 126.}

b)Gereken şartların var olması halinde polis zor kullanmaya karar verir. c)Zor kullanmayı gerektiren hallerin ortaya çıkmasında polisin kendisi bir sebep konumunda olmamalıdır.

d)Zor kullanma, kanunlara uygun olarak, bir görevin yerine getirilmesi amacıyla olmalıdır. Görev dışı, şahsi bir amaç için ve kanunsuz olmamalıdır.

e)Zor kullanmak için mecbur kalınmış olmalıdır. Mecburiyet, olaya mü- dahale etmek, olaya karışanların kaçmasını önlemek ve yakalamak, suç delillerini elde etmek vs. için, diğer bütün yetkilerin kullanıldığını, bütün yolların denendiği- ni ve zor kullanmaktan başka bir çarenin olmadığını ifade eder.

f)Zor kullanmanın niteliği ve derecesi durumun şiddeti ile orantılı olmalı ve karşılaşılan direnme ya da saldırıya göre değişmelidir. Burada anlatılmak iste- nen meydana gelen olayın ve olay çıkaranların başvurduğu şiddetin boyutlan dik- kate alınarak bir zor kullanma yolunu seçmektir.

g) Kullanılacak kuvvetin türü kademeli olarak artırılmalıdır. Kuvvet sıra ile bedeni güç, maddi güç, araç, gereç ve silah kullanma şeklinde olabilir. Dolayı- sıyla duruma göre uygun şiddette bir kuvvet türü tespit edilmelidir.

Kolluk görevlileri gerek kendilerine yetki veren yasalar çerçevesinde, gö- revlerinin gereğin olarak bazı koşullar oluştuğunda kişilere karşı zor kullanabilirler. Kolluk görevlilerinden polis ve jandarma, hem adli hem de idari görevleri sırasında zor kullanabilirler. TCK 256. madde hükmüyle, zor kullanma yetkisine sahip kamu görevlilerinin görevini yaptığı sırada, kişilere karşı görevinin gerektirdiği ölçünün dışında kuvvet kullanması hâlinde, kasten yaralama suçuna ilişkin hükümler uygula- nacağı öngörülmüştür. Bu düzenleme gereğince, görevinin gerektirdiği ölçünün dı- şında kuvvet kullanan kolluk görevlilerinin, TCK 86/3. maddesi uyarınca cezalandı- rılması gerekecektir.

Güç kullanma; kanuna göre yapılması gerekli bir işlemin yerine getirilmesi sırasında, kolluk güçlerinin eşya ve kişiler üzerinde, belirlenen amaçla dengeli ve kanunlara uygun maddi ve manevi zor kullanmalarıdır. Zor kullanma ikaz, kelepçe takma, barikat kurma, kuvvet kullanma, silah kullanma şekillerinde olabilmektedir.

Güç kullanma, belirtilen bu önlemlerin olayın şiddeti ve durumuna göre, kullanılma- sıdır243_.

Kolluk görevlilerinin en çok zor kullanmak durumunda kaldığı haller, top- lumsal olaylardır. Toplumsal olaylar, polis ile vatandaşın en yakın ve sıcak bir şekil- de temasa geçtiği durumlardır. Toplumsal olaylar aynı zamanda, polisin güç kullan- mada aşırıya kaçması halinde, kötü muamele suçunun ortaya çıkmasına neden olur. Bu ve benzeri durumlarda zor kullanmak için mecbur kalınması halinde zor kullan- manın niteliği ve derecesi, durumun şiddeti ile orantılı olmalı ya da saldırıya göre değişmelidir. Bu bağlamda zor kullanma, kademeli bir güç artışını ortaya çıkarır244.

Bireylerin gereğinden fazla bir güce maruz kalmama hakları vardır. Bu hak- kın kaynağı, kişi dokunulmazlığı ile maddi ve manevi varlığının korunmasını düzen- leyen AİHS 2. ve 3. maddeleri, Any. 17. maddesi ve zor kullanmayı düzenleyen PVSK 16. maddeleridir. Bu düzenlemeler dikkate alındığında; kuvvete başvurmak için söz konusu olayda kuvvet kullanma gerekli olmalıdır. Amaca ulaşıldığında ise, kuvvet kullanımı sona erdirilmelidir. Toplumsal olaylarda sıklıkla yapıldığı gibi izin- siz gösteriye katılan şahıs yakalandıktan ve etkisiz hale getirildikten sonra, şahsa karşı güç kullanma işlemine devam etmenin hukuki bir dayanağı yoktur245

Yakalanacak olan şahsı etkisiz hale getirmeye yetecek miktarın dışında kuvvet kullanılamaz. Diğer bir ifadeyle, elde edilmek istenen amaçla kullanılan kuv- vet arasında bir oran bulunmalıdır. Zor kullanma, direnme ve saldırının mahiyetine ve derecesine göre etkisiz hale getirecek şekilde kademeli olarak artan nispette bede- ni kuvvet, maddi güç ve kanuni şartlar gerçekleştiğinde her çeşit silah kullanma yet- kilerini ifade eder246_.

Zor kullanmanın diğer bir yönü de saldırıyla orantılı olması, direniş ya da saldırının kırılması için yeterli ölçüde, orantılı ve dengeli bir biçimde kullanılmasıdır. Görevin amacıyla var olan koşullar, uygulanacak zorun şekli, zor kullanmanın dere- cesi arasında bir denge olmalıdır247. Yapılan açılamalardan sonra, zor kullanma ölçü-

243_{YAŞAR, Y. , s. 274.} 244_{AYDIN, s. 123125.}

245_{ERYILMAZ, M. Bedri, Türk Hukukunda Polis- İnsan Hakları İlişkisi, 21. Yüzyılda Polis, EGM,} Mat., Ankara, 2000, s. 151–152.

246 _{ŞEKERCİOĞLU, Metin, Kolluğun Yargısal Görevleri Hakkında Kılavuz, Doruk Mat., Ankara,} 1980, s. 291.

lü, dengeli olması halinde hukuka uygunluk gösterecektir. Polisin güç kullanımı sıra- sında, belirtilen ilkelere uymaması, insan hakları ihlali ve polisin cezai sorumluluğu- nu ortaya çıkarabilecektir. Kuvvet kullanımında seçilen metotta yakalanan şahsa ve etrafına en az zarar verilmesi amaçlanmalıdır. Polis, kuvvet ve silah kullanmadan önce, gereksiz kuvvet ve silah kullanmayı lüzumsuz kılacak ve üçüncü şahısların zarar görmesini engelleyici her türlü tedbiri almalıdır. Silah en son çare olarak ve sadece yakalanacak olan şahsı etkisiz hale getirmek amacıyla kullanılmalıdır. Örne- ğin, havaya veya kaçan şahsın ayağına ateş edilerek istenilen amaca ulaşılacaksa, şüpheli veya sanığın hayati tehlike arz eden bölgelerine ateş açılamaz. Şüpheli veya sanığın kaçmasını engellemek için öldürme amacıyla ateş açılamaz.

Polis Görev ve Yetkileri Kanunu Tasarısı Taslağı 47/1. maddesi Zararların giderilmesi başlığı adı altında; Polisin zor veya silâh kullanması sırasında bu işlem nedeniyle veya bu sırada yaptıkları yardımları nedeniyle iyi niyetli üçüncü kişilerin uğradığı zararlar, zarar görenin talebi ve varılan uzlaşma üzerine İçişleri Bakanlığı tarafından karşılanır hükmü, polisin zor kullanma sırasındaki maddi durumunu dü- şünmesini önleyip daha rahat müdahale etmesini ve verimini artırmayı sağlama dü- şünmüştür.