Karar Veya Emir Olmaksızın Yapılacak Önleme Aramaları

Zabıtaya, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde genel arama yapma yetkisi verilmiştir. Polis gece vakti bir evde duman görürse, kapıyı zorlayarak içeriye girer devamında ise, mevcut tehlikeyi önlemek adına gerekli tedbirleri alır. Yol kenarında baygın bir vaziyette yatan kişinin üzerini arayarak kimlik tespitinde bulunmaya çalı- şır. Bir kavga ihbarı ile olay mahalline geldiğinde, üzerinde silah taşıdığı söylenen kişinin de üstünü arar. Önleme amacına matuf bu örneklemeler, birer polis tedbirleri

olup, kamu emniyeti ve kamu düzenini tehlikeye sokan kişi ve eşyaları bularak, onla- rı koruma altına almak gayesini taşımaktadır. Nitekim önleme araması idari bir iş- lemdir231_.

Aramalar Yönetmeliğinin 25.maddesinde Hâkimden önleme araması kararı alınması gerekmeyen hâller” başlığı altında kolluk görevlilerinin doğrudan arama yetkisini kullanabileceği durumlar 6 ayrı bent de açıklanmıştır. Özellikle (a) ve (b) bentlerinde sayılan tesisler için ve buraya gelenlerle ilgili olarak, kanunların taşınma- sını yasakladığı bir eşya veya müsaderenin konusunu oluşturan bir malvarlığı değeri- ne rastlanması ya da şahsın aranan kişilerden olduğunun anlaşılması durumunda, vakit geçirmeden Cumhuriyet savcılığı ile irtibata geçilecektir. Aksine durumlarda CMK’nun “ihbar ve şikayet” başlıklı 158. maddesinin delaleti ile, kamu görevlisinin suçu bildirmemesi (TCK 279) suçu işlenmiş olacaktır.

Aşağıda sayılacak hallerde Hâkimden arama kararı, mülki amirden buna da- ir bir yazılı emir alınmadan da kolluk mensupları teknik cihazlarla veya el yardımıyla arama yapabileceklerdir.

a.Kamu Binalarında

Devletçe kamu hizmetine özgülenmiş bina ve her türlü tesislere giriş ve çı- kışın belirli kurallara tâbi tutulduğu hâllerde, söz konusu tesislere girenlerin üstleri- nin veya üzerlerindeki eşyanın veya araçlarının aranmasında karar veya emir gerek- memektedir.

b.Hava Meydanları, Limanlar ve Sınır kapılarında

İl İdaresi Kanununun Ek 1. maddesi kapsamında bulunan, sivil hava mey- danlarında, limanlarda ve sınır kapılarında, binaların, uçakların, gemilerin ve her türlü deniz ve kara taşıtlarının, giren çıkan yolcuların X-ray cihazından geçirilerek, gerektiğinde üstünün ve eşyasının aranması ile buralarda görevli kamu kuruluşları ve özel kuruluşlar personelinin, üstlerinin, araçlarının ve eşyalarının aranmasında her- hangi bir karar gerekmemektedir.

c.OHAL Bölgesinde

Olağanüstü Hâl Kanununun 11. maddesi kapsamında, kişilerin üstünün, eş- yalarının Olağanüstü Hâl Valisinin emriyle aranmasında da arama kararı gerekme- mektedir.

Olağanüstü hal ilanında il valisinin değil, Bölge Valisinin ev, işyeri ve ek- lentileri ile umuma açık olmayan mahallerde arama yaptırma yetkisi vardır. Bu ara- malarda genel güvenlik ile kamu düzeninin korunması amaçlanmaktadır. Söz konusu aramalar önleyici nitelikte olup, hangi tür tedbirlerin alınacağı kanunun 9. ve 11. maddelerinde belirtilmektedir.

d.Sıkıyönetim Zamanında

Sıkıyönetim Kanununun 3. maddesi kapsamında, konutların ve her türlü dernek, siyasî parti, sendika, kulüp gibi teşekküllere ait binaların, işyerlerinin, özel ve tüzel kişiliklere sahip müesseseler ve bunlara ait eklentilerin ve her türlü kapalı ve açık yerlerin, mektup, telgraf ve sair gönderilerin ve kişilerin üzerlerinin sıkıyönetim komutanının emriyle aranmasında arama emri ya da kararı gerekmez.

e.Muhafaza Altına Alma Tedbirinde

Kanunların, muhafaza altına alınmalarına olanak verdiği kişilerin, üst veya eşyalarının aranmasında arama emri ya da kararı gerekmez.

Özgürlüklerin kısıtlanması bakımından muhafaza altına alma tedbiri, ilgili- nin suç işlemesini önlemek amacıyla zorunluluk doğuran makul sebepler eşliğinde hukuka uygun olabilmekte, suç şüphesi maddi olgulara dayanırken, keyfilikten uzak olmak da zorundadır. Kolluk kişi özgürlüğünü sınırlayan bir takım kurallar koyarak, bunların ihlalini suç sayabilir. Örneğin tehlikeli kişilerin toplumdan tecrit edilmeleri tehlikenin sona ermesine kadar sürebilir. Ancak bu süre gözaltı süresinden daha uzun olamayacaktır. Diğer bir ifadeyle önleme amaçlı özgürlük kısıtlaması için Hâkimden karar almaya gerek yoktur. Ancak 24 saat geçmiş ve kısıtlama sebepleri henüz sona ermemişse, kontrol halinin devamı için Sulh Hâkiminden karar almak gerekecek- tir232.

Konunun biraz daha detaylarına inmek, mevcut mevzuat hükümlerine göre faydalı olacaktır. Buna göre, muhafaza altına alınmak amacıyla yakalanan kişilerin

kaçmasını, kendisine veya başkalarına zarar vermesini önlemek amacıyla kaba üst araması yapılarak, silâh ve bunun gibi unsurlardan arındırılması, devamında ise ya- kalama sebebi, yakalamaya itiraz etme hakkı ve bu hakkı nasıl kullanılacağının der- hâl bildirilmesi gerekmektedir. Bu kişilerden ıslah veya tedavi kurumuna götürülme- si gerekenlerin ilgili kurumlarca teslim alınmaları sağlanır. Teslim alınmaması hâlin- de, durum bir tutanakla tespit edilir ve tutanağın bir sureti mülkî amire gönderilir.

Adli yakalamanın yanında, halkın can mal ve ırzını muhafaza etmek gaye- siyle suç şüphesi altında bulunmamalarına karşın, tehlikeye maruz kalmaları veya tehlike yaratmaları nedeniyle kimi kişilerin geçici olarak yakalanıp, özgürlüklerinin kısıtlanması, kolluk tedbirlerinden olmakla birlikte, konunun yönetmelik haricinde kanuni bir düzenlemesi bulunmamaktadır233.

f. Seçim Günlerinde;

Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun çerçe- vesinde görevli kolluğun, aynı Kanunun 79. maddesindeki silâh taşıma yasağı kap- samında, silâh taşıdığından şüphelenilen kişilerin üstlerinin ve eşyalarının aranma- sında, doğrudan yetkili olduğu belirtilmektedir. Bu tür aramalar seçim günlerine münhasır olup, şüphe üzerine kişide silah bulunup bulunmadığını tespit gayesiyle ve seçimlerin tarafsızlığına söz söyletmemek adına yaptırılmaktadır.