Kişi ve Araçları Durdurma

Bu düzenleme Anayasa’nın 23. maddesinin de bir gereği olarak yapılmıştır. Kişilerin ve araçların durdurulması için gerektiğinde zor kullanılması kamu güvenliği ve düzeni açısından bir zorunluluktur. Bu bakımdan durdurulması gereken aracın yapılan uyarıya rağmen durmayarak kaçması hâlinde, toplumun veya kişilerin tehli- keye düşmesinin ya da suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla durdurulması için, teh- likeyi bertaraf edecek nitelikte zor kullanılabilecektir. Genel kolluk görevlisi olarak polisin, yerine getirdiği görevler çerçevesinde; başta suç ve tehlikenin önlenmesi

olmak üzere, kimlik sorma, arama, trafik kontrolleri, trafik cezası uygulaması ve Ka- bahatler Kanununa göre idari yaptırım uygulaması ve benzeri birçok yetkisinin kul- lanımının önceliğini bu yetki oluşturmaktadır145_.

İngiliz hukukunda da arama için durdurma, kişinin veya aracının özgürlü- ğünün belli süreyle kısıtlanmasını beraberinde getirir. Araç veya kişinin aramanın icrası için durdurulduğu yerden veya yakınından başka yerlere götürülmemesi esas olup, kanun koyucunun bu hususta, kişi ve araçların olay yerinden karakola götürül- meleri sonucunu doğuran yakalama işlemini değil, sadece arama işlemini murat ettik- leri anlaşılmaktadır146.

Suçluluk karşısında güvenliğin sağlanması, ancak vatandaşın özgürlük ala- nına kolluk mensuplarının hukuki araçlarıyla müdahalesi sonucu mümkün olabilir. Bu tedbirler belirsizlikler nedeniyle hem masumluk karinesine, hem de maddi olarak masum ve eyleme katılmamış olanlara yönelmektedir. Suç işlemeyen veya işleme tehlikesi bulunmayan insanlara kolluğun –suçun işlenmesi bahanesiyle de olsa-yerli yersiz müdahale etmesi, bu insanların özgürlüklerini kısıtladığı için onların hayattan aldıkları zevki de azaltır. Bu sebeple önleme faaliyetleri, kişilerin özel hayatlarına müdahale niteliğinde veya onur kırıcı olmamalıdır. Üzerinde suç şüphesi olmayanlar- la, suç işleme tehlikesini gösteren önemli belirtiler bulunmayanların sürekli kimlikle- rinin sorulması ve kimliğini ispatlayamıyor diye önleme yakalamasına tabi tutulması haklı görülemez. Bu gibi tavırlar insan haklarını ihlal eder147.

Durdurma kurumunun hukuki niteliğini belirlerken durumu ikiye ayırmak mümkündür. Bir suç işlenmesinden önce kullanılan yetki olduğundan, önleme amaçlı durdurmayı bir önleme tedbiri olarak kabul etmek gerekir. Buna karşılık bir suçun işlenmiş olabileceği şüphesi üzerine bu suçun aydınlatılabilmesi ve failinin yakala- nabilmesi amacıyla, yani adli amaçla yapılan durdurmayı ise bir koruma tedbiri ola-

145_{ZEYBEK, Cengiz, PVSK Değişiklikleri ve Önleyici Polislik, Türk İdare Dergisi, Haziran 2007, s.} 30–31.

146_{ERYILMAZ, Mesud Bedri, Türk ve İngiliz Hukukunda ve Uygulamasında Durdurma ve Arama,} Seçkin Yayınevi, Ankara, s. 177.

147_{AVCI, Mustafa, MUYEP Tebliğleri-II, 23–28 Ekim 2007, Önleme Amaçlı Özgürlük Kısıtlaması,} EGM. Yayını, Ankara, s. 164.

rak nitelendirmek yerinde olacaktır.148 Kolluk görevlisinin dur emrine uyulmaması veya durdurulduktan sonra sorulan sorulara cevap verilmemesi yakalama yetkisini beraberinde getirmektedir149_.

Durdurma Yetkisinin kullanılabilmesi için herhangi bir karara veya yazılı emre ihtiyaç bulunmamaktadır. Polisin kendisine tanınan bu yetkiyi 4/A maddesinin 2.fıkrası hükmünde öngörülmüş bulunan “makul bir sebebin bulunması” ön şartının ve yine 4/A maddesinin 1. fıkrası hükmünde belirlenen dört nedeninden birinin var- lığı halinde kullanabilmesi bir kararın ve yazılı emrin alınmasına, yani bir izne tabi tutulmamıştır. Polis şartları oluştuğunda bu yetkisini kendiliğinden kullanabilecek ve böylece görevini de yapabilecektir150. Durdurma ve aramalar kolluğun takdir yetkisi- nin maksimim hissedildiği alanlardır. Kolluk nazarında bir suçun önlenmesi, O suçun failinin yakalanmasından daha önemlidir. Böyle olmasına rağmen İngiltere’den farklı olarak, Türkiye’de halkın kendi bölgesinde veya etrafında hissettikleri çeşitli yasadışı oluşumları kendileri için tehdit oluştursa bile ihbar etmekten çekindikleri151 görül- mektedir.

Kolluk, kişi ve araçları keyfiliğe varmadan, durdurma için zorunlu olan sü- reden fazla olmaksızın ve başlangıçta durdurma sebebini bildirmekle işe başlayacak, üniformalı bile olsa kimliği ile beraber kendisini tanıtıp durdurulan kişilere sorular sorabilecektir. Ayrıca Kolluk, kimliğini sorduğu her kişiye değil, yalnızca bu amaçla beklettiği, tuttuğu kişilere talebi olması halinde bir belge tanzim edecektir152. Nite- kim adli aramada da aynı durum söz konusudur. Esasen bu belge tanzimi konusu, arama öncesinde bilgi verme zorunluluğunun, arama sonrasında belge vermek şek- linde bir uzantısıdır. Aranılan yerin sahibi veya zilyedi yoksa, mümeyyiz hısımı, temsilcisi, birlikte oturan kimse veya komşusunun talebi olması halinde sözü edilen belge tanzim edilecektir153_{.Talep olmadığında aramayı yapan memur ayrıca bir belge}

148_{ERDAĞ, Ali İhsan, MUYEP Tebliğleri-II, 23–28 Ekim 2007, Kolluğun Durdurma Yetkisi ve Dur-} durma Üzerine Yapılabilecek İşlemler, EGM Yayını Ankara 2008, s. 39.

149_{ERYILMAZ, Türk ve İngiliz Hukukunda ve Uygulamasında Durdurma ve Arama, s. 213.} 150_{ERDAĞ, s. 40.}

151_{ERYILMAZ, Türk ve İngiliz Hukukunda ve Uygulamasında Durdurma ve Arama, s. 239.} 152_{ERDAĞ, s. 41–42, ERYILMAZ, Türk ve İngiliz Hukukunda ve Uygulamasında Durdurma ve} Arama, s.174.

düzenlemez. Ancak Aramalar Yönetmeliğinin 11. maddesi aramaya katılan ve hazır bulunanlara imzalatılarak, belgeden farklı olarak düzenlenen tutanağın bir suretinin ilgiliye verileceği belirtilmektedir.

Makul sebebin yerinde çıkması durumunda ise; Polis bir kişiyi ve aracı ya- kalama emri bulunan birisini tespit etmek amacıyla durdurmuş ve durdurduğu kişinin bu aranan kişi olduğunu anlamıştır. Bu durumda durdurulan kişinin ayrılmasına izin verilmeyecek ve bu kişi hakkında durdurmanın yapılış sebebine uygun işlem yapıla- caktır. Yani kişi yakalanacak ve üzerinde kendisine, uygulayıcı kolluk görevlilerine ve diğer kişilere zarar verebilecek bir şey bulunabileceği şüphesiyle kontrol edilebi- lecektir.154

Nitekim söz konusu maddenin 6.fıkra gerekçesi de aynı istikamettedir. 6. fıkra ile polisin, durdurduğu kişi üzerinde veya aracında silah veya tehlike oluşturan diğer bir eşyanın bulunduğu hususunda yeterli şüphenin varlığı halinde, kendisine veya başkalarına zarar verilmesini önlemek amacına yönelik olarak gerekli tedbirleri alabileceği düzenlenmektedir. Bu kapsamda, durdurulan kişi üzerinde, giysilerinden herhangi birisi çıkarılmaksızın, elle, yüzeysel olarak, yoklama biçiminde bir kontrol yapılabilir. Yoklama ve sıvazlama, durdurma sırasında, polisin kontrol amaçlı yapa- bileceği işlemlerdendir. Bu işlem, makul şüphenin kuvvetlendiği durumlarda yerine getirilecek bir tedbirdir. Yoklama, görevli polis tarafından el ile şüphelenilen kişinin üstünün, mahremiyetine ve elbisesinin detaylarına vakıf olunmayacak ve elbisesi çı- karttırılmayacak şekilde farklı noktalarına dokunulmak suretiyle kontrol edilmesini ve suç unsuru eşyaların bulunup bulunmadığının belirlenmesini ifade etmektedir. Sı- vazlama ise yoklama işleminin, elin kişinin üstünden kaldırılmaksızın sürekli bir şe- kilde gezdirilmesi suretiyle yerine getirilmesidir.