Önleme Araması Yapılabilecek Yerler

a. Kişilerin Üst ve Eşyalarının Aranması

Polisin önleme amacıyla bir kişinin üzerini arayabilmesi, kimliğinin tespiti lazım gelen kişinin silah veya tehlikeli diğer aletler ile patlayıcı maddeleri taşıyıp taşımadığını belirlemek amacıyla yapılmakla birlikte, aramayı yapan görevlinin ken- disinin veya üçüncü kişilerin vücut ve hayatlarını tehlikeden korumak içinde gerekli- dir227_{. Kişilerin üst ve eşyalarının aranması aramalar yönetmeliğinin 28.maddesinde}

detayları ile düzenlenmiştir. Buna göre;

Aramanın gerçekleştirileceği yerde, öncelikle kişilerin kaçmasını ve saldır- masını engelleyecek şekilde gerekli güvenlik tedbirleri alınır. Kolluk görevlileri, kol- luk görevlisi olduğunu ispatlayan kimliğini gösterir. Üst araması, kişinin cinsiyetin- de bulunan görevli tarafından yapılır.

Üst ve eşya araması sırasında, yapılan aramanın konusu olan eşyanın ne ol- duğu veya aramanın yapılmasına temel teşkil eden sebepler ilgiliye açıklanır. Üst

226_{ÖZTÜRK, Bahri, MUYEP Tebliğleri-II, 23–28 Ekim 2007, Yeni CMK’ da Savcı-Kolluk İlişkileri} ve 2007 PVSK Değişiklikleri, s.331.

araması sırasında, kişinin beraberinde olan eşya da, mümkünse elektromanyetik ci- hazlarla, değilse beş duyu organı aracılığıyla aranır. Sahipsiz eşya hakkında da aynı hüküm uygulanır.

Kişi direndiği takdirde üst ve eşya araması orantılı güç kullanılarak gerçek- leştirilir. Üst ve eşya araması, kişinin veya aracın ilk durdurulduğu yerde veya o ye- rin yakınında, mümkün olduğu kadar başkalarının göremeyeceği tarzda yapılır. Baş- ka yere götürülerek arama yapılamaz. Gerektiğinde kolluk aracından veya yakındaki kapalı bir yerden yararlanılabilir.

Üst araması sırasında, kişinin üstünde veya eşyasında rastlanan özel kâğıt ve zarflar, içinde müsadereye tâbi bir eşya bulunması ihtimali dışında açılmaz; açıksa dahi yazılı bilgiler okunamaz.

Kişinin kanunlara göre izin verilmeyecek bir şeyi taşıdığına ilişkin makul şüphenin bulunması ve aramanın amacına başka türlü ulaşılamaması hâlinde, Arama- lar Yönetmeliği 28. maddesine göre üst araması aşağıda belirtilen şekilde giysiler çıkartılmak suretiyle yapılabilir:

a)Arama yapılmadan önce, bu aramayı yapmanın neden gerekli görüldüğü ve nasıl yapılacağı, o birimde görevli en üst kolluk âmiri tarafından ilgiliye bildirilir.

b)Arama, aynı cinsiyetten görevliler tarafından yapılır; arama işlemi kimse- nin görmemesini sağlayacak tedbirler alınarak gerçekleştirilir.

c)Arama, kişinin utanma duygusunu en az ihlâl edecek bir şekilde yapılır; önce bedenin üst kısmındaki giysiler çıkarttırılır; bedenin alt kısmındaki giysiler, üst kısmındaki giysiler giyildikten sonra çıkarttırılır. Bu giysiler mutlaka aranır.

d) Arama sırasında bedene dokunulmaması için gerekli özen gösterilir. e) Arama, mümkün olduğunca kısa bir süre içinde bitirilir.

Yapılan aramanın neticesinde bir suça ilişkin iz, eser, emare ve delil elde edilirse, kişi yakalanır. Bu maddede yazılı işlemler gece de yapılabilir.

Kişinin giymekte olduğu elbisesi içinde veya altında, kişinin vücudu üzerin- de ve doğal vücut boşluklarında tıbbi araçlar kullanılmaksızın gözle veya elle yapılan delil olabilecek eşya ve iz araştırmasına üst araması denir. Ancak doğal vücut boş- luklarından olan cinsel organlar ve anüste yapılan araştırmayı kanun muayene kap- samında değerlendirdiği için, bu boşluklar içinde saklanmış olan delil olabilecek şey-

lerin aranması ve ele geçirilmesi, üst araması yoluyla değil, iç beden muayenesi yo- luyla gerçekleştirilebilir228_.

Kişinin üzerindeki giysilerinin çıkarılarak vücudu üzerinde arama yapılma- sı, özel olarak düzenlenmiştir. Ancak, bunun için kanunlara göre izin verilmeyen bir şeyin taşındığına ilişkin makul şüphe olmalı ve aramanın amacına başka türlü ulaşı- lamamış olmalıdır. Giysiler çıkarıldıktan sonra cinsel bölgede açıkça gözle görülebi- lir bir şekilde saklanmış (örneğin yapıştırılmış şekilde görünen uyuşturucu madde) şeyler çekilip alınabilir. Bundan daha ileriye giden müdahale üst araması kapsamında olmadığı için hekim tarafından yapılmalıdır229.

Maddi bir varlığa sahip taşınabilir ve delil olabilir nitelikteki her şey eşya olarak aramanın konusunu oluşturabilir. Eşyaya sahip olma bir hakka dayanmak zo- runda olmakla birlikte bu hakkın niteliğinin önemi yoktur. Hatta bir hırsızın dahi eşyası aranabilir. Bu bakımdan eşyanın mutlaka aranan kişinin mülkiyetinde olması da gerekmez. Fiili bir kullanım yeterlidir. Eşyanın aranan kişinin zilyetliğinde ve himayesinde bulunması yeterlidir. Eğer gerekirse eşyanın içinde bulunduğu kilitli şeyler açılabilir. Eşyaya örnek olarak o sırada giymiş olmadığı elbiseler sandıklar, bavullar, çantalar ve kutular verilebilir230.

b. Araçların Aranması

Aramalar Yönetmeliğinin 29. maddesine göre;

Araçlarda aramanın gerçekleştirileceği yerde, öncelikle kişilerin kaçmasını ve saldırmasını engelleyecek şekilde gerekli güvenlik tedbirleri alınır.

Araç araması sırasında, yapılan aramanın konusu olan eşyanın ne olduğu veya aramanın yapılmasına temel teşkil eden sebepler ilgiliye açıklanır.

Araç araması, kişiye en az sıkıntı verici şekilde ve makul olan en kısa süre- de yapılır.

Araç araması, aracın ilk durdurulduğu yerde veya o yerin yakınında, müm- kün olduğu kadar başkalarının göremeyeceği tarzda yapılır. Detaylı inceleme yapıl- ması gereken hâllerde, başka yere götürülerek arama yapılabilir.

228_{TURHAN, Faruk, MUYEP Tebliğleri-II, 23–28 Ekim 2007, Adliye-Kolluk İlişkileri, EGM Yayını} Ankara, 2008, s. 306.

229 _{TURHAN, s. 313}

Deniz şartları sebebiyle aramanın denizde mümkün olmaması veya deniz aracının ayrıntılı aranmasının gerektiği hâllerde şüpheli deniz aracı en yakın ve uy- gun limana çekilerek arama limanda yapılabilir.

Araç araması sırasında rastlanan özel kâğıt ve zarflar, içinde müsadereye tâ- bi bir eşya bulunması ihtimali dışında açılmaz; açılsa dahi yazılı bilgiler okunamaz.

Yapılan aramanın neticesinde bir suça ilişkin iz, eser, emare ve delil elde edilirse, kişi yakalanır. Boş araçların aranmasında, arama yapıldığını belirten bir not bırakılır. Bu notta, arama tutanağının bir kopyasının alınabileceği yer belirtilir.

Bu maddede yazılı işlemler gece de yapılabilir. c.Kamuya Açık İşyerlerinin Aranması

Önleme aramasının konusunu oluşturan üçüncü alanda kamuya kapalı ol- mayan iş yerleridir. Lokantalar, kahvehaneler, alış veriş merkezleri, umuma açık işyerleri ile Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda öngörülen suçların işlenmesinin ön- lenmesi amacıyla, ticarethane, işyeri, eğlence ve benzeri yerler ile eklentileri de bu kapsamdadır. Ne var ki bakkal, manav kasap, özel yazıhaneler gibi herkesin elini kolunu sallayarak rahatça giremediği yerler ile yukarıda zikrolunan kamuya açık işyerlerinin muhasebe ve yönetim odası gibi yerlerde aramanın kapsamı dışındadır.

Öncelikle mevcut bir önleme araması kararı ile iş yerine gelen kolluk, ge- rekli güvenlik önlemlerini alacak, mümkünse o yere girme izni verme yetkisine sahip kişilerle iletişim kurulmasına çalışarak kolaylık gösterilmesini isteyecektir. Arama yapılacak olan yerin konut veya yerleşim yeri olarak kullanılmadığı, bilakis iş yeri olması sebebiyle önceden bir bilgilendirmeye de gerek yoktur. Ancak arama kararı gösterilecek ve arama karar veya emrinin içeriğine göre de, orada bulunan kişiler aranabilecektir.

Aramayla görevlendirilenler, aramaya karşı çıkılması hâlinde, durumun hak- lı kıldığı ölçüde güç kullanarak direnci-mukavemeti ortadan kaldırabileceklerdir. Aranacak yerde bulunan kişilerin özel hayatlarına ve mallarına gerekli özen gösteri- lecektir.

Arama sırasında rastlanan özel kâğıt ve zarflar, içinde müsadereye tâbi bir eşya bulunması ihtimali dışında açılmayacak; açılsa dahi yazılı bilgiler okunmaya- cak, CMK Belge ve kağıtları inceleme yetkisi başlıklı 122.maddesi tatbik edilecektir.

Özellikle konut ve işyerleri için gerekli olan aramada işlem tanığı bulun- durma zorunluluğu, önleme aramasının konusuna giren ve herkesin rahatça elini ko- lunu sallayarak rahatça girebildiği yerler olarak tarif edilen, kamuya açık iş yerleri için cari değildir. Kişinin avukatının aramada hazır bulunmasına da engel olunamaz.

d. Spor Müsabakaları ile İlgili Aramalar

PVSK 9.maddesinde halkın topluca bulunduğu veya toplanabileceği yerler- de önleme aramalarının yapılabileceği belirtildikten sonra, aynı maddenin 6.fıkrasında da bu kez, gecikmesinde sakınca bulunan haller sayılırken, spor müsa- bakalarının bu türden olduğu belirtilerek önleme aramalarına konu olacağına dair kuşkuya yer bırakmamıştır. Ayrıca genel kural olarak Hâkim kararı ile seyircilerin aranması işlemi de bu son kanun değişikliği ile ortadan kaldırılmış ve spor müsaba- kaları acele hallerden sayılarak mülki amir yetkili kılınmıştır.

5149 sayılı Kanunun müsabaka güvenliği başlıklı 6. maddesinin 2. fıkrası şu şekildedir. Müsabakaların yapılacağı spor alanına, güvenlik güçlerince gerçekleştiri- lecek kontrolden sonra seyirci alınır.

Spor alanlarının çevresinde, stadyum veya spor salonu girişleri ile turnike girişlerinde, müsabakayla ilgili olarak hâkim kararı veya gecikmesinde sakınca olan hallerde mülkî amirin yazılı izni ile genel güvenlik güçlerince veya genel güvenlik güçlerinin denetiminde, özel güvenlik güçlerince üst araması yapılır ve bu kanunun amacına aykırı madde ve cisimlere el konulur.

Aramalar Yönetmeliğinin 23. maddesin de ise “...kanunun amacına aykırı madde ve cisimler geçici olarak koruma altına alınır “ denmektedir. Buna göre mülki amirin yazılı emri üzerine kolluk veya onun denetiminde özel güvenlik görevlilerince hem turnike girişlerinde hem de spor alanlarında aramalar icra edilirken, kanunun amacına aykırı her türlü cisminde stadyuma girişine mani olunup- iade edilmek üzere geçici olarak koruma altına alınması söz konusu olacaktır.

Burada bir sorun da özel güvenlik görevlilerinin detektörle mi, yoksa elle mi kontrol veya arama yapacaklarıdır. 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair ka- nunun 7. maddesine göre bu mümkün görülmemektedir. Zira maddenin ilgili fıkrası bunu açıkça düzenlemiş olup, 2559 veya 5149 sayılı kanunlarda da el ile arama yapı- lacağına dair bir düzenleme yoktur. Özel Güvenlik Görevlilerinin bu konuyla ilgili Yetkisi b fıkrasında yazılanlar ile sınırlıdır. Maddenin fıkrası da Toplantı, konser,

spor müsabakası, sahne gösterileri ve benzeri etkinlikler ile cenaze ve düğün törenle- rinde kimlik sorma, duyarlı kapıdan geçirme, bu kişilerin üstlerini detektörle arama, eşyaları X-ray cihazından veya benzeri güvenlik sistemlerinden geçirme şeklindedir.

e.Derneklerde Yapılacak Aramalar

Dernekler Kanununa göre dernek: Kazanç paylaşma dışında, kanunlarla ya- saklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kişinin, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarını ifade etmektedir.

Her ne kadar, önleme aramasının kapsamının sayıldığı PVSK 9. maddesin- de, dernek ve eklentilerinde arama yapılacağı belirtilmemiş ise de, ilgili yasa suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla ve usulüne göre verilmiş hâkim kararı ya da ge- cikmesinde sakınca bulunan durumlarda mülkî idare amirinin yazılı emri ile dernek ve eklentilerinde arama yapılarak suç eşyasına el konulabileceğini belirtilmektedir.

Dernekler Kanunun Kolluk kuvvetlerinin yetkisi başlıklı 20. maddesine gö- re ise: Kamu düzeninin korunması veya suç işlenmesinin önlenmesi nedenlerinden birine bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça, yine bu nedenlere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda mülkî idare amirinin yazılı emri bulunmadıkça, kolluk kuvvetleri, dernek ve eklentilerine giremez, arama yapa- maz ve buradaki eşyaya el koyamaz.

Mülkî idare amirinin kararı 24 saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını el koymadan itibaren 48 saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar. Hâkim kararı, mülkî idare amiri tarafından dernek yöneticileri- ne yazıyla duyurulur.

Burada dikkat edilmesi gereken husus, dernek ve eklentilerine girmenin da- hi, amacı arama olmasa bile karar veya emir üzerine yapılabileceğidir.