Polisin bu yetkisi PVSK 20. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye gö- re; meskene, işyerlerine (Burada söz konusu olan özel işyerleridir. Umuma açık işyerleri bu konunun dışındadır.) ve üniversitelere girme yetkisi vardır. Bu yetki, polisin herkes gibi ve her zaman girip çıkabildiği yerler değil, ancak izin dâhilinde veya davet edilerek ya da belirli şartlar gerçekleştiğinde polisin girebildiği yerlerle ilgilidir187.
Polis, imdat istenmesi veya yangın, su baskını ve boğulma gibi büyük teh- likelerin haber verilmesi veya görülmesi halleri ile ağır cezalı bir suçun işlenmesine veya yapılmakta devam olunmasına mani olmak için konutlara, işyerlerine ve ek- lentilerine girebilir. (PVSK md 20/1)
Kapalı yer; üstü örtük yer demek değildir. Ne ile çevrilmiş olması önemli değildir. İçine girilmemesi için etrafı görünür biçimde çevrilmiş olan inşaat da ka- palı yer sayılır188.
Polis, her hangi bir suçla ilgili olarak, suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde CMK hükümlerine uygun olarak arama yapma yetkisine sahip bulunmaktadır. PVSK yukarıya alınan (md 20/1) hükmü ise arama ve adli nitelikli görevler dışındaki diğer hallerde de can ve mal güvenliğini sağlayıcı mahi- yeti ile bir boşluk doldurucu özellik taşımaktadır. Böylece, polise henüz işlenebile- cek ağır cezalı bir suçun önlenmesi de dahil olmak üzere imdat istenmesi, yangın gibi afetlerle ilgili olarak, adli veya idari nitelikli bir yetki verilmiş olmaktadır. Polise verilen bu yetki her hangi bir hakim kararı gibi prosedüre ihtiyaç olmadan, acele hallerde doğrudan kullanılacak bir yetkidir189. Bu durumda polis, örneğin
186 SÖNMEZ, 2005, s. 128.
187SÖNMEZ, 2005, s. 279.
188 TAŞDEMİR, Kubilay-ÖZKEPİR, Ramazan, Ceza Muhakemesi Kanunu Şerhi,3. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2007, s. 433-KANTAR, Baha, Ceza Muhakemesi Hukuku, İstanbul, 1946, s.108.
evinde köpek, yılan gibi hayvanların saldırısına uğrayıp imdat isteyen kimselere de yardım edecektir190.
Kamu düzeni ve kişilerin ırz, can ve mal güvenliğini sağlamakla görevli olan polisin, bu görevini yerine getirebilmesi için, bazı şartların tahakkuku halinde evlere girebilme yetkisini tespit eden PVSK 20. maddesine fıkralar sözü geçen maddesine göre, üniversite özerkliğinin, üniversite binalarında ve eklerinde suçla- rın veya suçluların kovuşturmasına engel teşkil edecek şekilde tanımlanması müm- kün değildir191.
Diğer taraftan, üniversite binaları ve ekleri içinde, kurumun imkanları ile önlenmesi mümkün görülmeyen olayların cereyanı ihtimali karşısında, ilgili kuru- mun yetkililerinin, polisin önleyici tedbirler almasını temin etmek üzere yardım talep edebilecekleri ve idari makamlarca bu talebin derhal yerine getirileceği açıkça belirtilmek sureti ile uygulamada karşılaşılan tereddütlerin ve bundan doğan sakın- caların giderilmesi sağlanmaktadır192.
1. Konut ve İşyeri Kavramı
Gerek Yargıtay Kararlarında ve gerekse doktrinde eklenti ve mesken deyi- minin tanımına veya bu deyimlerden ne anlaşılması gerektiğini belirleyici somut nitelikte kesin ölçülere rastlanmamaktadır193.Bununla birlikte Yargıtay, (4.C.29.4.1949 Tarihli 5260/6295 sayılı bir kararında apartman, koridor, asansör boş- luğu, merdiven aralığı gibi yerlerin eklenti olmayacağını belirttiği halde sonradan verdiği ( Y.C.G.K.27.1.1969 Tarihli ve 4–542/31 sayılı) diğer kararında ise bu gibi yerleri eklentiye dahil etmiştir194.
Konut terimi ise geniş bir yorumla kişinin fiilen oturduğu yerdir. Konut için ev terimi kabul edilecek olursa bu neviden yerlerin anlaşılabileceği gibi, ikametgâh olarak kabul edildiğinde de bir otel odasının konut olmayacağı sonucu ortaya çıkar. Asıl olan özel hayatın gizliliğidir. Konutun devamlı kullanılması veya gece yatısına tahsis edilmiş olması hatta taşınmaz bir mülk olması da gerekmez. Bu tanımlamalarla
190DERDİMAN, s. 284.
191ARIKAN, Seyfettin, Emniyet Teşkilatı ve Hizmetleri, Polis Enstitüsü Yüksek Öğrenim 1981– 1982 Ders Notları, Ankara, s. 26.
192YILMAZ, Yaşar, s. 76.
193DERDİMAN s. 284- EREM, Faruk, Ceza Usulü Hukuku, AHFY, Ankara,1978, s.279–280. 194 DERDİMAN, s. 284.-Bkz. DÖNMEZER, Sulhi, Türk Ceza Hukukunda Özel Hükümler, Filiz
apartman katı, ev, kulübe, çadır, otel odası, yurt odası (koğuş), mobilyalı bir oda, kaptan ve tayfaların oturdukları kabinler, kayıklar, mavnalar, tren kompartımanları, treyler, karavan vb. konut hükmündedir. Bununla birlikte metruk ev, ya da kokaktaki araba ise konut sayılmaz195.
İşyerinin mesken sayılıp sayılamayacağı konusunda görüş birliği yoktur. Alman hukukunda işyerlerinin de mesken gibi algılandığı görülmektedir196.
Hukuk sistemimizde ise, işyerlerinin mesken gibi dokunulmazlık kapsamın- da bulunduğuna dair hüküm, göze çarpmamaktadır. CMK 119. maddesinde yer alan C. Savcısı hazır olmaksızın konut, işyeri veya diğer kapalı yerlerde arama yapabil- mek için o yer ihtiyar heyetinden veya komşularından iki kişi bulundurulur hükmü, dolaylı olarak, işyerinin mesken gibi anlamaya uygun görünmektedir197.
2. Konut ve İşyerlerine Girmenin Şartları
PVSK 20. maddesi ve diğer mevzuat çerçevesinde, polisin konut ve iş yerlerine girmesi iki türlü söz konusu olabilir.
a. Hakim Kararı veya Emir ile Girme
Burada da ikili bir ayırımın söz konusu olduğu görülmektedir: Hakim ka- rarı ile ve emir ile konut veya işyerlerine girme yetkisi.
a)Polisin arama ve yakalama yapmak için bir konut veya işyerine girmek istemesi durumlarında hâkim kararı gerekmektedir. Bu durumlarda genellikle aciliyet söz konusu değildir ve hâkim den alınan arama veya yakalama tezkeresi gerekmektedir.
Konutta yapılan aramanın AİHS 8. madde de belirtilen kişinin konutuna saygı gösterilmesi hakkını ihlali olmaması için madde de belirtilen meşruluk şartlarını taşıması gerekir. Meşru şartlar oluşmadan konutta arama yapmak 8. maddenin ihlali anlamını taşır. Konuta müdahale açısından tipik örneği, arama oluşturur. AİHM, Belçika hakkında 2003 yılında vermiş olduğu Ernst ve Diğer- leri kararında, konutlarda, işyerlerinde ve otolarda yapılan aramanın saygı hak-
195 ÖZBEK, Veli Özer, Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin Yayınevi, Ankara 2006, s. 319. 196 DERDİMAN, s.285-ARASLI, s.131-YÜCE, s.77.
kına müdahale oluşturduğunu ve bunun için de yasayla öngörülme ve haklı bir amaç izleme koşullarını olayda gerçekleşmesi gerektiğini vurgulamıştır198.
b)Acil durumlarda ise bir konut veya işyerine girmek için hâkim kararı olmayabilir. Bu durumlarda C. Savcısı veya en üst polis yetkilisinin emri ile konut ve işyerlerine girilebilir.
b. Doğrudan Girme
PVSK 20. maddesinin ilk fıkrasında belirtildiği gibi, gecikmesinde sakın- ca görülen durumlarda herhangi bir karar ve emir olmadan da polisin konut veya işyerlerine girmesi söz konusu olabilir. Polisin doğrudan bir mesken veya işyerine girebildiği durumlar üç başlık altında toplanabilir:
a)Konut veya işyerlerinden imdat istenmesi
Polis özellikle yaya veya motorlu devriye görevi yaparken imdat sesi du- yabilir, bu durumda bir karar veya emir beklemeksizin imdat istenen yere girebilir. Zaten PVSK 1. maddesine göre polisin yardım görevi de söz konusudur.
b)Yangın ve su baskım gibi acil ve tehlikeli durumların olması:
Bu durumlarda polis içerdekileri haberdar etmek ve güvenliklerini sağ-
lamak amacıyla tehlikeye maruz kalan yerlere doğrudan girebilir. c)Ağır cezalı bir suçun işlenmesi veya işlenmesi ihtimali
Bu tür bir suçun işlenmesine veya işleniyorsa devamına engel olmak için polis, umuma açık yerler ile suç işlendiği, suçlu veya sanıklar ile suç delillerinin saklandığı tahmin edilen yerlere ve suç ile ilgili kişi ve delilleri elde etmek amacıyla gereken diğer yerlere, bir karar veya emre gerek olmadan girebilir.
3. Üniversitelere Girmenin Şartları
Polisin bazı yerlere girme yetkisi ile ilgili olan PVSK 20. maddesinin 2. fıkrası gereğince polisin üniversiteye girmesi de davet üzerine ve davetsiz girme olmak üzere iki şekilde değerlendirilebilir.
a. Davet Üzerine Girme
Normalde polis üniversite ve eklerine ilgililerin daveti üzerine girebilir. Üniversitenin kendi imkânları ile önlenemeyen bir olayın çıkması veya çıkma ihti-
198 TEZCAN, Durmuş, AİHS Işığında Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu, Seçkin Yay., Ankara, 2004, s. 402.
malinin olması halinde Rektörün daveti üzerine polis olaya müdahale etmek veya gereken tedbirleri almak üzere girebilir.
Acil durumlarda üniversiteye bağlı birimlerin yetkililerinin daveti üzerine de polis üniversite ve eklerine girebilir. Bu, genellikle söz konusu fakülte veya yük- sek okulun, üniversitenin yerleşkesi dışında veya başka bir şehirde olması halinde söz konusu olur199.
b. Davetsiz Olarak Girme
Polis bazı durumlarda davetsiz olarak üniversiteye girebilir. Örneğin, suç ve suçlunun kovuşturulması amacıyla polis her zaman üniversite ve eklerine girebi- lir. Bu genellikle gecikmesinde veya açıkça yapılmasında sakınca görülen hallerde söz konusu olduğu için, bu durumlarda polis, gerekiyorsa ve mümkünse, üniversite yetkililerine haber verebilir.
Aynı zamanda, kanun gereğince, kovuşturma sırasında üniversite ve bağlı birimlerin ilgililerinin polise her türlü yardım ve kolaylığı göstermesi gerekir.