Arama Kararı Yetkisi

CMK 119 maddesinde aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.

1) Hâkim kararı üzerine veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde C. Savcısının, C. Savcısına ulaşılamadığı hallerde ise kolluk amirinin yazılı emri ile kolluk görevlileri arama yapabilirler. Ancak, konutta, işyerinde ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda arama, hâkim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde C. Savcısının yazılı emri ile yapılabilir. Kolluk amirinin yazılı emri ile yapılan arama sonuçları C. Başsavcılığına derhal bildirilir.

2) Arama karar veya emrinde; a) Aramanın nedenini oluşturan fiil,

b) Aranılacak kişi, aramanın yapılacağı konut veya diğer yerin adresi ya da eşya,

c) Karar veya emrin geçerli olacağı zaman süresi, Açıkça gösterilir. 3) Arama tutanağına işlemi yapanların açık kimlikleri yazılır.

4) C. Savcısı hazır olmaksızın konut, işyeri veya diğer kapalı yerlerde ara- ma yapabilmek için o yer ihtiyar heyetinden veya komşulardan iki kişi bulunduru- lur.

5) Askerî mahallerde yapılacak arama, C. Savcısının istem ve katılımıyla askerî makamlar tarafından yerine getirilir.

Yukarıdaki kurallar çerçevesinde yakalanabileceği veya suç delillerinin el- de edilebileceği hususunda makul şüphe varsa; şüphelinin veya sanığın üstü, eşya- sı, konutu, işyeri veya ona ait diğer yerler aranabilir.

Ayrıca,

1) Şüphelinin veya sanığın yakalanabilmesi veya suç delillerinin elde edi- lebilmesi amacıyla, diğer bir kişinin de üstü, eşyası, konutu, işyeri veya ona ait diğer yerler aranabilir.

2) Bu hâllerde aramanın yapılması, aranılan kişinin veya suçun delillerinin belirtilen yerlerde bulunduğunun kabul edilebilmesine olanak sağlayan olayların varlığına bağlıdır.

3) Bu sınırlama, şüphelinin veya sanığın bulunduğu yerler ile, izlendiği sırada girdiği yerler hakkında geçerli değildir.

Adlî aramaya karar vermek yetkisi hâkimindir. Kolluk, arama kararı alın- masını talep ettiği durumlarda, makul şüphe sebeplerini belirten ayrıntılı ve gerek- çeli bir rapor hazırlar ve C. Savcısına başvurur284.

Hâkim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının, savcıya ulaşılamadığı hâllerde ise kolluk âmirinin yazılı emriyle arama yapılabilir.

C. Savcısına ulaşılamayan hâllerde kolluk âmirinin yazılı emriyle gerçek- leştirilen arama ve elkoyma işlemi üzerine; ilgili kolluk görevlilerince neden C. Savcısına ulaşılamadığı, C. Savcısının hangi vasıtalarla arandığını belirten ayrıntılı tutanak düzenlenerek ilgili soruşturma evrakına eklenir.

Kolluk amirlerince konutta, iş yerinde ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda arama kararı verilemez. Sayılan bu yerlerde arama ancak hâkim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde C. Savcısının yazılı emriyle yapılabi- lir. Ancak Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda öngörülen suçlar bakımından, özel konut ve eklentilerinde hâkim kararı olmadıkça arama yapılamaz.

Kolluk âmirinin yazılı emriyle yapılan arama ve sonuçları C. Başsavcılığına derhâl bildirilir.

284_{ERYILMAZ, Bedri, Türk ve İngiliz Hukukunda ve Uygulamasında Durdurma ve Arama, Seçkin} Yay., Ankara, 2003, s. 12.

Görüldüğü gibi adli aramalarda ilke olarak karar verme yetkisi hakime aittir. Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde C. Savcısı arama konusunda yazılı emir verebilir. Kolluk amirinin adli arama konusunda arama emri verebilmesi belli şartlara tabi tutulmuştur. Öncelikle gecikmesinde sakınca bulunan halde C. Savcı- sına ulaşılamaması gerekir. Ulaşılamamanın gerekçesi ve hangi vasıtalarla C. Sav- cısının arandığı ayrıntılı olarak hazırlanan tutanakta belirtilecek ve soruşturma dosyasına eklenecektir. Kolluk amiri gecikmesinde sakınca bulunan halde C. Sav- cısına ulaşılamazsa bile konutta, işyerinde, kamuya açık olmayan kapalı alanlarda arama kararı veremeyecektir.

C. Savcısına ulaşılamayan hâllerde ise kolluk âmirinin yazılı emriyle konut, iş yeri ve kamuya açık olmayan kapalı alanlar dışında arama yapılabilir.

Arama talep, karar veya emrinde; Aramanın nedenini oluşturan fiil ile Aranılacak kişi ve aramanın yapılacağı konut veya diğer yerin adresi ya da eşya ile karar veya emrin geçerli olacağı zaman süresi ve aranılacak eşyanın elde edil- mesi hâlinde elkonulup konulmayacağı açıkça gösterilir.

C. Başsavcılıklarınca, arama ile ilgili kararları vermek üzere, 24 saat sü- reyle nöbetçi C. Savcısı görevlendirilir.

Arama bir koruma tedbiri olduğundan genel ön şartlar ve bu arada ge- cikmede tehlike şartı muhakkak aranacaktır. Adli aramanın amacı ya bir şüpheli- nin yakalanmasıdır veya şüphe sebeplerini ele geçirmek ve ileride dahil olmaları için bunlara elkoymaktır285.

Arama da amaç, suçlunun, suç iz ve delillerinin elde edilmesidir. Arama ya genel emniyet ve asayişin korunması amacıyla da suçun işlenmesinden sonra, suç ve suçlunun ortaya çıkarılması amacıyla yapılır.

Arama, anlamı ve amacı açısından farklı üç kategoriye ayrılabilir: a. Yapılış Amacına Göre Arama

Yapılış amacına göre iki türlü arama olduğu söylenebilir. Birincisi, suçu önlemek amacıyla yapılan idari veya önleme amaçlı arama; ikincisi ise suç sonra- sı bir işlem olan adli amaçlı aramadır.

aa. Adli Amaçlı Arama

Ceza muhakemesi amacı ile yapılan adli arama, saklanan sanığın veya el- de edilmemiş olan delilin veya müsadere edilecek bir eşyenın ele geçirilmesi için, birkimsenin meskenin de, üzerinde veya eşyasında yapılan araştırmadır. Başka bir ifadeyle, adli aramanın amacı şüphe altında bulunan kimsenin yakalanması, müsa- dereye tabi eşyanın veya delillerin ortaya çıkarılmasıdır286. Adli arama temelde ve esas olarak tüm yönleriyle CMK da düzenlenmiştir.

bb. Önleme Amaçlı Arama

Suç işlemeye çalışan kişilerin veya suç işlemeye yarayan araçların ele geçirilip suçun önlenmesi amacıyla yapılan bir işlem olarak tanımlanabilir. Bu arama da münferit olaylar ve kişiler için olabileceği gibi genel aramalar şeklinde de olabilir. Önleme amaçlı arama ise genel olarak başta PVSK 9. maddesinde düzen- lenmiştir. Polisin kamu düzenini sağlamak için önleyici nitelikte yapmış olduğu idari kontroller ve aramalardır.

Önleme aramasının amacı genel olarak kamu güvenliğini ve düzenini teh- likeye sokan kişi ve eşyaların bulunması ve bunların kontrol altına alınmasıdır.Suç işlenmesinden önce suçu önlemek, mevcut düzeni korumak ve düzeni bozmaya yönelik girişimleri ve girişimcileri etkisiz hale getirmek ve eşyayı koruma altına almak amacıyla önleme aramasına başvurulabilmektedir287.

b.Aranan Yer Açısından Arama

Adli veya önleme amaçlı olsun, münferit olaylar için veya genel arama- larda olsun, polisin yaptığı arama, aranan yer açısından ikiye ayrılabilir; Mekân arama ve kişilerin aranması.

Mekân arama da konut, işyeri vs. gibi yerlerde yapılan aramadır. Kişilerin aramasında ise genelde üstleri, eşyaları ve araçları aranır. Bunlar, yakalanan ve gözaltına alınanlar, yasal olarak zor alıma tabi şeyleri yanında bulunduranlar, belli bir işi ve ikametgâhı olmayanlar (serseriler), suç işlemeye yarayan bir eşyayı üze- rinde bulunduranlar, şuuru yerinde olmayanlardan kimliği tespit edilmesi gereken-

286 _{YENİSEY, Feridun, İnsan Hakları Açısından Arama, Elkoyma, Yakalama ve İfade Alma,, Özyurt} Matbası, Ankara, 1995,s.26.

ler ve kimliğini ispat edemeyenlerdir. Ancak PVSK 9. maddesindeki özel durum- larda, uygun yerde, uygun şekilde kişilerin bedeni araması yapılabilir.

c. Yetki Açısından Arama

Normal durumlarda arama yetkisi hâkimindir. Hâkimden arama kararı almak suretiyle arama yapılabilir.

Mülki amir gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde PVSK 9. maddesinde belirtilen, toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin yapılacağı yerler, sendika ve meslek kuruluşlarının toplantı yapacağı yerler, stat, gar, hava limanı gibi halkın toplu hal- de bulunduğu yerler, eğitim kurumlarının içi ve çevresi, sanık ve suçluların konut ve işyerleri ile umumi ve umuma açık yerler ve taşıtlarda arama yapmak için, yazılı emir verebilir ve suçun önlenmesi amacıyla kişilerin üstlerini, araçlarını, özel kâ- ğıtlarını ve eşyasını arar, suç unsurlarına elkoyar ve evrakı ile birlikte C. Savcılı- ğına tevdi eder.

CMK ile diğer kanunlara göre ise suç iz, eser, emare veya delillerinin tes- piti veya faillerinin yakalanması amacıyla polis tarafından yapılacak aramalar için de usulüne göre verilmiş hâkim kararı veya bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde, diğer kanunlarda yetkili kılınmış merciin yazılı emri bu- lunmalıdır.