Yarı Başkanlık Hükûmet Sisteminin Özellikleri

Yarı başkanlık (semi-presidantiat) kavramı, Fransız Le Monde Gazetesi'nin kurucusu olan Hubert Beuve-Mery tarafından dile getirilmiş olmakla birlikte siyasi hayata ilk olarak yerleştiren kişi Maurice Duverger'dir.³⁷⁵

369 Gözübüyük, Anayasa Hukuku, (17. Baskı), s. 44-45.; Teziç, Anayasa Hukuku, 16. Baskı, s.

515-521.

370 J. Juan Linz, "Presidential or Parliamentary Democracy: Does It Make A Difference?", The Failure of Presidential Democracy Comparative Perspectives Volume 1, eds. Juan J. Linz and Arturo Valenzuela (Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press, 1994), s. 48 (Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 92'den naklen)

371 Michel Debre; “Fransız Siyasetçi, 1959-1962 yılları arasında Fransa Cumhuriyeti Başbakanı”

372 Nur Vergin, “Yeni Anayasa Eşiğinde Türkiye”; Yeni Türkiye, Başkanlık Sistemi Özel Sayısı, Mart-Nisan 2013, Y:9, S:51, s. 454.

373 Charles de Gaulle; “(1890-1970), Fransız asker ve siyasetçi, Fransa’da 5. Cumhuriyetin mimarı”

374 Yayla, Karşılaştırmalı Siyasal Sistemler, s. 71.; Teziç, Anayasa Hukuku, 16. Baskı, s. 515-521

Yarı başkanlık sistemi, parlamentonun temel yapısını sürdürdüğü, fakat Cumhurbaşkanının halkın seçimi ile belirlendiği karma bir model olarak ortaya çıkmıştır.³⁷⁶

Cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği, yürütme yetkisinin başbakanla paylaşıldığı ve Cumhurbaşkanının parlamentoyu fesih yetkisinin bulunduğu yarı başkanlık sistemi, genel olarak başkanlık sistemi ve parlamenter sistem arasında bir yerde konumlandırılmıştır. Yürütme içinde yer alan Cumhurbaşkanı, tek başına iktidarı kullanmaya yetkili kılınmamış, parlamentoya karşı sorumlu olan ve güvenoyu ile göreve başlayan başbakan ve kabinesine de, Cumhurbaşkanından bağımsız hareket etme imkânı tanınmıştır.³⁷⁷

Giovanni Sartori;³⁷⁸ yarı başkanlık sisteminin, olmazsa olmaz unsurları olarak; yürütme yapısı içinde ikili bir sistem ve bu sistem içinde, Cumhurbaşkanı ve başbakanın bulunması gerektiğini vurgulamıştır.³⁷⁹

Juan Jose Linz³⁸⁰ de, devlet başkanının halk tarafından seçilmesini, bu başkanın, meclisi fesih yetkisinin bulunmasını ve başbakanın, devlet başkanı tarafından atanmasını, yarı başkanlık sisteminde zorunlu unsurlar olarak görmüştür.³⁸¹ Duverger de; önemli yetkilere sahip olan Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi ve meclisin güvenine tabi bir kabinenin bulunmasını, bu sistemin varlığı için şart olarak koşmuştur.³⁸² Belirtilen bu tanımlamalar sonucunda;

yarı başkanlık sisteminde, halkın oyuyla seçilen ve önemli yetkilere sahip bir

375 Caner, a.g.e., s.186; Korkmaz, a.g.e., s. 135.; Turhan, Hükümet Sistemleri ve 1982 Anayasası, s. 78.; Atar, Türk Anayasa Hukuku, s. 154.

376 Kaboğlu, Türkiye’nin Anayasa Gündemi, s. 73.; Döner, “Yeni Anayasa Sürecinde Hükümet Sistemi Sorunu”, s. 876.; Demirkol, a.g.e., s. 141.; Cengiz Gül, Karşılaştırmalı Hükûmet..., s. 81.

377 Bilir, 100 Soruda Başkanlık Sistemi; s. 17.; Reşit Gürbüz, Anayasa Hukuku, s. 16.; Teziç, Anayasa Hukuku, 16. Baskı, s. 515-521.

378 Giovanni Sartori; (1924-2017) “Demokrasi ve karşılaştırmalı siyaset alanlarında çalışmaları bulunan İtalyan siyaset bilimci”

379 Sartori, a.g.e., s. 113.; Reşit Gürbüz, Anayasa Hukuku, s. 16.

380 Juan Jose Lınz; “(1926-2013), İspanyol olup, siyaset sosyolojisi ve siyaset bilimi alanlarında uzman”

381 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 98.; Teziç, Anayasa Hukuku, 16. Baskı, s. 515-521.

382 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 93.; Atar, Türk Anayasa Hukuku, s. 154.

Cumhurbaşkanının ve parlamentoya karşı sorumlu bir hükûmetin bulunmasının ana unsur olarak görüldüğü söylenebilir.³⁸³

Yarı başkanlık sistemi; güçlü devlet başkanı bakış açısıyla, başkanlık sistemine; parlamentoya karşı sorumlu başbakan ilkesiyle de, parlamenter sistemine benzetilebilir.³⁸⁴

Parlamenter ve yarı başkanlık sistemlerinde, hükûmeti oluşturan üyeler, aynı zamanda, meclisin üyesi olduğu halde, başkanlık sisteminde, Başkan da dahil olmak üzere hükûmet üyesi olanlar, aynı zamanda meclis üyesi olamazlar.³⁸⁵

Parlamenter ve yarı başkanlık sistemlerinde, bakanlar, parlamentoya karşı sorumlu olarak çalıştıkları halde; başkanlık sisteminde, hükûmet üyeleri, sadece Başkana karşı sorumludur. Parlamenter sistemde, hükûmetin güvensizlik oyuyla düşürülmesi ve hükûmetin de meclisi feshetme yetkisi bulunduğu halde; başkanlık sisteminde, yasama ve yürütme arasında, fesih ve güvensizlik oyuyla düşürme mekanizmaları öngörülmemiştir. Yarı başkanlık sisteminde, güvensizlik oyuyla hükûmeti düşürme yetkisi bulunmakla birlikte, meclisi feshetme yetkisi, parlamenter sistemden farklı olarak, sadece Başkana verilmiştir.³⁸⁶

Yarı başkanlık sistemi, devlet başkanının daha çok yetkiye sahip olması yönüyle, parlamenter sistemden ayrılmaktadır. Fakat, devlet başkanına geniş yetkilerin tanındığı her sistem de, yarı başkanlık sistemi olarak kabul edilemeyecektir.³⁸⁷

Sistem içinde yer alan devlet başkanı, parlamenter sistemdeki Cumhurbaşkanına göre daha çok ön plandadır.³⁸⁸ Yarı başkanlık sistemi, Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi ve güçlü yetkilerle donatılmış olması nedeniyle, başkanlık sistemine yaklaşırken, güvenoyuna tabi bir hükûmetin bulunması

383 Alaca, a.g.e., s. 36; Gözübüyük, Anayasa Hukuku, (17. Baskı), s. 45.

384 Caner, a.g.e., s. 189.; Teziç, Anayasa Hukuku, 16. Baskı, s. 515-521.

385 Parsak, a.g.m, s. 14.; Teziç, Anayasa Hukuku, 16. Baskı, s. 515-521.

386 Parsak, a.g.m, s. 14.; Demirkol, a.g.e., s. 142.; Teziç, Anayasa Hukuku, 16. Baskı, s. 515-521.

387 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 99; Döner, “Yeni Anayasa Sürecinde Hükümet Sistemi Sorunu”, s. 877.

388 Rakipoğlu, a.g.m., s. 3 vd.; Teziç, Anayasa Hukuku, 16. Baskı, s. 515-521.

nedeniyle de, parlamenter sisteme yaklaşmaktadır. Burada, Cumhurbaşkanı, parlamenter sisteme oranla daha fazla anayasal yetkiler kullanmaktadır.³⁸⁹

Yarı başkanlık sisteminde, Cumhurbaşkanının, başbakanı ve başbakanın önerisiyle bakanları atama yetkisi var iken, başbakanı görevden alma yetkisi bulunmamaktadır. Cumhurbaşkanı, ayrıca, bürokrasideki üst düzey kişiler kişileri atama ve parlamentoyu feshetme gibi geniş yetkilere de sahiptir.³⁹⁰

Parlamentonun güvenine dayanan ve parlamentoya karşı sorumluluğu bulunan hükûmeti yöneten başbakan da, eşitler arasında birinci olarak kabul edilmektedir. Cumhurbaşkanının başkanlık ettiği Bakanlar Kurulu da, yasa tasarılarını inceme, kararnameleri onaylama, sıkıyönetimi ilan etme ve milli politikayı belirleme konusunda en yetkili kuruldur.³⁹¹

Cumhurbaşkanına geniş yetkiler sunan örneklerden en önemlisi, Fransa’nın 5.

Cumhuriyeti dönemi gösterilmektedir. Fransız Anayasasının 16. maddesinde,

“Cumhuriyetin müesseseleri, milletin bağımsızlığı, ülkenin bütünlüğü veya milletlerarası taahhütlerin yerine getirilmesi, vahim ve yakın bir şekilde tehlikeye maruz kaldığı ve anayasaya dayalı kamu erklerinin muntazam şekilde idaresi kesintiye uğradığı zaman, Cumhurbaşkanı, başbakan, iki meclis başkanları ve Anayasa Konseyi ile resmen istişareyi müteakip durumun gerektirdiği tedbirleri alır.”

hükmüne yer vermek suretiyle, bu geniş yetkilerin kapsamı belirlenmiştir. Buna karşın, 16. maddenin sahada tam olarak uygulanmadığı da görülmüştür.³⁹²

Devlet başkanının halk tarafından seçilmesi, Başkanın, topluma karşı meşrûiyetini güçlendirmektedir. Başkan, geniş yetkiler üstlenmek suretiyle, her devlette farklı olmak kaydıyla, siyasi mekanizma içinde sembolik yetkilerden arınarak, yürütme içinde önemli bir ağırlık noktası oluşturmaktadır.³⁹³

389 Ercüment Tezcan, “Fransız Modeli: Yarı Başkanlık Sistemi”, Yeni Türkiye Dergisi, Ocak-Şubat 2013, Y:9, S:50, ss. 865-871, s. 866-867.; Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 92.

390 Tezcan, a.g.m., s. 866.; Alaca, a.g.e., s. 39-40.; Teziç, Anayasa Hukuku, 16. Baskı, s. 515-521.

391 Alaca, a.g.e., s. 41.; Teziç, Anayasa Hukuku, 16. Baskı, s. 515-521.

392 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., (2. Baskı), s. 94-95.

393 Caner, a.g.e., s.189-190; Tezcan, a.g.m., s. 868, 869.; Atar, Türk Anayasa Hukuku, s. 154.

Yarı başkanlık sisteminde, devlet başkanı, parlamentoyu herhangi bir koşula bağlı olmadan feshedebilirken, Başkanın, hükûmet üzerinde bir azil yetkisi bulunmamaktadır.³⁹⁴ Başkanlık hükûmeti sisteminde ise, yasama ve yürütme ayrılığı esas alınırken, her iki kuvvetin birbirinin varlığını sonlandırma yetkisi bulunmamaktadır.³⁹⁵

Sistem, yasama ve yürütmenin genel olarak uzlaşmasına dair mekanizmayı kurmak suretiyle, bir anlamda, yasama ve yürütmeyi birbirine muhtaç hale getirip işbirliğinin sağlanması amacıyla kurulmuştur. Ayrıca, hükûmetin, güvenoyu ile göreve gelip yine parlamenter sistemde rastladığımız denetim yolları ile denetime açık hale getirilerek parlamento etkisi hissettirilmektedir. Bu sistemde siyasi olarak sorumsuzluğu devam eden Cumhurbaşkanı geniş yetkilerle donatılarak ve kendisine fesih yetkisi de verilerek iktidara ortak ettirilmektedir. Parlamentoya karşı sorumlu olan başbakan ve Bakanlar Kuruludur. Ortaya konan bu mekanizmalar, bir anlamda uzlaşmanın sağlanması ve kilitlenmenin önlenmesi amaçlarını taşımaktadır.³⁹⁶

Bu sistemde, parlamento ile uyumlu çalışan bir devlet başkanının daha başarılı olduğu ve bu ihtimalde, sistemin daha iyi işlediği görülmektedir.³⁹⁷

Yarı başkanlık sisteminde, istikrarı bozmaksızın yürütmeyi devam ettirmenin en iyi yolu, hükûmetin, parlamento çoğunluğuna sahip olması ve Cumhurbaşkanı ile uyumlu çalışmasıdır. Bu şekilde, parlamentonun feshi ve gensoru mekanizmalarının tehdidi en aza inmiş olacaktır. Aksi durumda, istikrarsız hükûmetlerin ve krizlerin ortaya çıkması kaçınılmaz olacaktır.³⁹⁸

Doğrudan halk tarafından seçilen bir devlet başkanı, daha güçlü olarak ortaya çıkacaktır; fakat buradaki devlet başkanı, başkanlık sistemindeki Başkan gibi olmadığı için de, yürütmeyi, başbakan ile birlikte götürmek zorundadır. Uygulamada, meydana gelen uyumsuzluk nedeniyle, siyasi krizlerin ortaya çıkması durumunda, iki

394 Caner, a.g.e., s.190.

395 Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, (8. Baskı), s. 28.

396 Caner, a.g.e., s.191-192;

397 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 92.

398 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 184-185.

makamı oluşturanlardan birinin geri adım atması suretiyle, kohabitasyon yoluyla çözüme gidilmesi sağlanmaktadır.³⁹⁹

Yasama ile yürütme arasındaki kilitlenmenin gerçekleşmesi durumunda, devlet başkanının, meclisi feshetme yetkisini devreye sokmak suretiyle, yürütmedeki istikrarsızlık sorununa çözüm getirilmesi amaçlanmaktadır.⁴⁰⁰

Yarı başkanlık sistemlerinde, uzlaşmanın sağlanması açısından, parlamento çoğunluğu ile çalışacak devlet başkanının bulunması önemlidir. Başkanın, meclisi feshetme yetkisinin bulunması, Linz'in de belirttiği gibi yasama ve yürütme arasındaki çatışmanın sonlanması için yeterli olmayabilir. Suleiman'ın da ifade ettiği gibi, yeniden yapılan seçimlerde, aynı tablonun ortaya çıkması durumunda, devlet başkanı istifaya zorlanamayacak, Başkan, uyumlu çalışacak mekanizmaları oluşturmak zorunda kalacaktır.⁴⁰¹ Bu yüzden, yarı başkanlık sisteminin, yürütmedeki istikrarsızlığı ve yasama ile yürütmenin kilitlenmesini önleyecek bir şekilde tasarlandığı ifade edilmektedir.⁴⁰²

Sistem, yarı başkanlık olarak nitelendirilse bile, parlamenter sistemde rastladığımız meclisin ve hükûmetin siyasi denetim yollarının, bu sistem içinde de yer aldığını görmekteyiz.⁴⁰³ Buna karşın, siyasi olarak sorumsuz olan ve parlamentoya hesap vermeyecek olan devlet başkanı, hükûmetle iktidarı paylaşarak, yasama ile yürütme arasında uzlaşmanın sağlanmasına katkıda bulunmaktadır.⁴⁰⁴

399 Yayla, Karşılaştırmalı Siyasal Sistemler, s. 72; Alaca, a.g.e., s. 34-35; K. Haluk Yavuz, Türkiye’de Siyasal Sistem Arayışı ve Yürütmenin Güçlendirilmesi, Ankara: Seçkin Yayınevi, Ankara, 2000, s. 245-246.

400 Fevzi Demir, “Yeni Anayasa Eşiğinde Türkiye”; Yeni Türkiye, Başkanlık Sistemi Özel Sayısı, Mart-Nisan 2013, Yıl:9, S:51, s.457

401 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 99-100.

402 Demir, a.g.m., s.456.

403 Demir, a.g.m., s.456.

404 Demir, a.g.m., s.456.

Yarı başkanlık sistemi uygulayan ülkelerin birçoğunda, Millet Meclisi ve Senato adı altında iki meclisli bir yapı olduğu görülse de, bu sistemde, çift meclis yapısı zorunlu bir unsur değildir.⁴⁰⁵

Fransa örneğinde, sistemin başarısını incelerken, sistemin kendi içsel tanımlamalarını okumanın yanı sıra, Fransa’nın ülke olarak geçirdiği değişim ve başarısını görmekte yarar vardır. Fransa’nın içinden geçtiği zorlu koşullar, yaşanan demokrasi mücadelesi ve tarihi dokusu ile demokratik alt yapısı sayesinde, bu başarıyı yakaladığı görülmektedir. Aynı sistemin, aynı özelliklerle farklı bir ülkede başarılı olması taahhüt edilemeyecektir.

Bu özellikleri nedeniyle ve kurduğu ara bir mekanizma sayesinde, dünya anayasal geçmişine farklılık katan ve başkanlık sisteminin baskısını derinden hisseden yarı başkanlık sistemi, uzunca bir süre daha etkinliğini ve yaygınlığını devam ettirebilecektir.

Yarı başkanlık sisteminin farklı ülkelerde ve farklı şekillerde uygulanmasında Fransa sisteminin etkileri kaçınılmaz olarak ortaya çıkmıştır. Buna karşın, asıl olarak, ülkelerin, siyasi ve tarihi deneyimleri, uygulanan sistemler arasındaki ayırımların kodlarını belirlemiştir.⁴⁰⁶

Yarı başkanlık sisteminin, farklı yönlerden avantajlarının bulunduğu ifade edilmiştir. Buna göre;

a- Tarafsız bir Cumhurbaşkanının bulunması ve çoğunluğa sahip olanların, tek bir çatı altında birleşerek iktidarı elinde tutması, istikrarı sağlamadaki etkileri nedeniyle, avantaj olarak değerlendirilmiştir.⁴⁰⁷ Başkanlık sistemindeki kişisel otoriterin, burada daha az olması ve bu kapsamda, yetkilerin Bakanlar Kurulu ile devlet başkanı arasında paylaşılması da önemli bir avantaj olarak kabul edilmiştir.⁴⁰⁸

405 Alaca, a.g.e., s. 37.

406 Korkmaz, a.g.e., s. 136.

407 Korkmaz, a.g.e., s. 136.

408 Korkmaz, a.g.e., s. 137.

Başkanlık sistemlerinde, Başkan, görev süresi sona ermeden, başka bir irade ile görevden alınamayacağı için, bu durum, yönetim açısından istikrar olarak açıklanmaktadır. Böyle bir baskı altında olmayan Başkan, parlamento içi dengeleri dikkate almak zorunda olmadığı gibi, hükûmet krizi endişesi de bulunmayacaktır.

Yarı başkanlık sisteminde ise, hükûmetin, her an meclisin denetimi altında olması nedeniyle, süresinin sonuna kadar görev yapma garantisi bulunmamaktadır.⁴⁰⁹

Başarılı bir şekilde uygulanan yarı başkanlık sistemlerinde, başarının ve istikrarın tek sebebi olarak, uygulanan sistem gösterilemeyecektir. Şöyle ki;

uygulanan hükümet sistemi, istikrarı sağlamada tek bir etken olarak değil, sistemin ortaya çıkmasındaki olumlu faktörlerin demokrasiyi sağlamlaştırmasındaki etkileri de başarının gerçekleşmesinde, büyük bir önem arz etmektedir. Örneğin, Weimar Cumhuriyetinde, yarı başkanlık sistemine eklenen bazı olumsuz unsurlar, sistemin çöküşüne yol açmıştır. Bu nedenle, sistemin başarısının, bütün kurumların demokrasi bilinciyle kaynaşmasına bağlı olduğu dikkate alınmalıdır.⁴¹⁰

b- Başkanlık ve yarı başkanlık sistemlerinde, Başkanın güçlü olması, etkin ve hızlı kararlar alınmasını sağlamaktadır. Gücün, bu şekilde tek elde toplanması durumunda, icranın gücünün artması ve muhtemel karmaşaların önüne geçilmesi amaçlanmaktadır.⁴¹¹

c- Başkan ve parlamentonun, halk tarafından ayrı ayrı oylamalarla seçilmesi durumunun, sisteme daha fazla demokrasi kattığı, bu durumun, seçilenlere daha fazla güven ve meşrûiyet kazandırdığı, ayrıca, seçmenlerin yasama ve yürütme arasında farklı tercihte bulunabilme imkânına kavuştukları belirtilmektedir. ⁴¹²

d- Başkanlık ve yarı başkanlık sistemlerinde, Başkan olacak kişilerin siyasi kişiler olması gerekmeyecektir. Bu şekilde, kişisel olarak ön plana çıkan ve herhangi

409 Bilir, 100 Soruda Başkanlık Sistemi; s. 45-46.

410 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 107.

411 Bilir, 100 Soruda Başkanlık Sistemi; s. 46; Döner, “Yeni Anayasa Sürecinde Hükümet Sistemi Sorunu”, s. 881.; Bozdağ, a.g.m., s. 27.

412 Bilir, 100 Soruda Başkanlık Sistemi; s. 46-47; Döner, “Yeni Anayasa Sürecinde Hükümet Sistemi Sorunu”, s. 881.

bir siyasi parti desteği almayan kişilerin de Başkan olabilmesinin önü açılabilmektedir.⁴¹³

Yarı başkanlık sisteminin, bazı dezavantajlarının bulunduğu belirtilmektedir.

Buna göre;

a- Başkanlık sisteminde, yasama ve yürütmenin, farklı siyasi eğilimde bulunması halinde, bu iki kuvvet, birbirlerine karşı meşrûiyet iddiasında bulunabilecektir. Bu durumda, sistemde tıkanmalar oluşabilecektir. Yarı başkanlık sisteminde de, meşrûiyet sorunu, devlet başkanı ile hükûmet arasında çıkabilecektir.

Başkanın, parlamentoyu fesih yetkisinin bulunması, yasama ve yürütme arasındaki krizleri çözmede önemli bir etken olarak değerlendirilse bile, oluşacak kriz, istikrarsız hükûmetlerin kapısını aralayabilecektir.⁴¹⁴ Özellikle, demokrasi ve anlaşma kültürünün gelişmediği toplumlarda, bu durum, önemli tıkanıklıklara yol açabilecektir.⁴¹⁵

b- Saf başkanlık sistemlerinde, kazananın her şeyi kazanacağı, kaybedenin de her şeyi kaybedeceği bir ortaya çıkacağı, bu şekilde, siyasetin bir toplam sıfır oyunu şeklinde devam etmesi eleştirilmiştir. Yarı başkanlık sisteminde ise, yürütmeyi elinde tutan gücün, parlamento çoğunluğunu da alması durumunda, saf başkanlık sisteminden de sert bir görünüm ortaya çıkabilecektir. Bu olumsuz durum, parlamento çoğunluğunu elinde tutan diğer hükûmetlerde ve parlamenter sistem açısından da geçerli olabilecektir.⁴¹⁶

c- Başkanın hiçbir zaman görevden alınamaması hususunun, sistemde katılık oluşturduğu savunulmuştur. Buna karşın, yürütmenin diğer kanadı olan hükûmetin, parlamento tarafından güvensizlik oyuyla düşürülme imkânının bulunması hususunun, dengesiz bir yapının oluşmasına neden olduğu ifade edilmiştir.⁴¹⁷ Katılığa yol açan diğer etken de, bu sistemde, Başkanın yeniden seçilmesi veya art arda

413 Bilir, 100 Soruda Başkanlık Sistemi; s. 47-48.

414 Adnan Küçük, “Yeni Anayasa İçin Önerilerim”, Liberal Düşünce Dergisi, Y:17, S: 66, ss. 31-47, s. 41.; Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 110-111.

415 Korkmaz, a.g.e., s. 137. ; Döner, “Yeni Anayasa Sürecinde Hükümet Sistemi Sorunu”, s. 881.

416 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 112-113; Bilir, 100 Soruda Başkanlık Sistemi; s. 54-55; Yıldırım, a.g.e., s. 133. ; Döner, “Yeni Anayasa Sürecinde Hükümet Sistemi Sorunu”, s.

881.; Cengiz Gül, Karşılaştırmalı Hükûmet..., s. 376-377.

417 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 108; Yıldırım, a.g.e., s. 133.

seçilmesinin engellenmesine yönelik mekanizmaların oluşturulmasıdır. Böylece, başarılı olan Başkanların sistemden hızlı bir şekilde uzaklaştırıldığı görülmektedir.⁴¹⁸ Başkanlık sisteminde, Devlet ve hükûmet başkanının, aynı kişi olması nedeniyle, daha sert bir katılık ortaya çıkarken, yarı başkanlık sistemlerindeki düalist yapı, bu katılığı nispeten azaltmaktadır. Ayrıca, yarı başkanlık sistemlerindeki Başkanın fesih yetkisi, sisteme farklı bir esneklik de katmaktadır.⁴¹⁹

Bu kapsamda, bir sistemin başarılı olup olmaması veya avantajlarının olup olmaması ve kurum ve müesseselerin temel yapılarının oturup oturmamasıyla ilgili olduğu kadar, sistemin işleyişindeki iradenin güçlü olması ve demokrasi kültürünün gelişip gelişmediği hususları ile de yakından ilgilidir.⁴²⁰

Yarı başkanlık sisteminde öngörülen kuvvetler ayrılığının, parlamenter sisteme daha yakın olduğu, ikili bir yürütme yapısıyla, ortaklaşa bir yönetim anlayışının benimsendiği, buna karşın, bu ikili yapı içerisinde, Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi ve Cumhurbaşkanına önemli yetkiler verilmek suretiyle, sistemin, diğer sistemlerden farklılaştırıldığı görülmektedir. Siyasetin karmaşık bir hal aldığı ve uzlaşma kültürünün eksildiği toplumlarda, zorunlu olarak uzlaşmayı getiren bu sistemin, her zaman başarılı olamadığı görülmüştür. Sistemin, en iyi uygulandığı Fransa’da bile, tıkanmalar ve kilitlenmeler yaşandığı gözlemlenmektedir.

Kanaatimizce, parlamenter sistemi uygulayan bir ülkenin, sorunlarını çözmek adına, yarı başkanlık sistemine kayması uygun olmayacaktır. Zira, parlamenter sistemde, çözümsüzlük içinde kalan bir yapının, yarı başkanlık sisteminde de tıkanması muhtemeldir. Devlet başkanının halk tarafından seçtirilmesi sağlanarak, yürütmenin bir kanadını güçlendiren bu yaklaşım, hem yürütme içinde, hem de farklı bir meşrûiyet kaynağından gelen parlamento ile yürütme arasında, derin ve etkili krizler yaratabilecektir. Bu kapsamda, farklı ülkelerde uygulanan bu ara sistemin, sağlıklı sonuçlar vermediği ve ülkeleri geleceğe taşıma açısından, ideal bir sistem olarak kurgulanamayacağı açıktır.

418 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 108.; Döner, “Yeni Anayasa Sürecinde Hükümet Sistemi Sorunu”, s. 882.

419 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 109; Döner, “Yeni Anayasa Sürecinde Hükümet Sistemi Sorunu”, s. 881-883.

420 Korkmaz, a.g.e., s. 137.

Belgede Başkanlık sistemi ve Türkiye (sayfa 100-110)