BAŞKANLIK HÜKÛMET SİSTEMİ
J. Juan Linz ise, yürütme ve yasama organlarının halk tarafından seçilmesi gerektiğini belirterek, bu sistemde, çift meşrûiyet zeminin bulunması gerektiğini,
2.2. Başkanlık Hükûmet Sisteminin Avantaj ve Dezavantajları
2.3.4. Kabinenin Yapısı ve İşleyişi Açısından
2.4.1.2. ABD Başkanlık Sisteminde Yürütme Organı
2.4.1.2.1. Başkanlık Kurumunun Yapısı
Başkanlık ve federalizm kavramları, ABD sisteminin iki temel taşı olarak kabul edilmektedir. Bu kavramlar ışığında, 1787 Anayasası hazırlanırken, ulusal birliğin sağlanması ve güçlü bir yürütme organının gerekliliği temel alınmıştır.673
Modern başkanlık sistemi ise, 1929 yılı ekonomik krizi ve İkinci Dünya Savaşı sonrasında, Amerikan Başkanı F. D. Roosevelt'in izlediği tutum ile şekillenmiştir. Kongrenin süreç içinde çok ağır hareket ettiğini fırsat bilen Başkan, ekonomik gelişmelerin hızla sağlanabilmesi için, çok sayıda tasarıyı kanunlaştırma imkânına kavuşmuştur. Bu bakış açısı, etkin ve modern bir başkanlık modelinin doğmasına zemin hazırlamış, bunun sonucunda, Başkanların yetkileri daha da artmış, buna karşın sorumsuzlukları azalmaya başlamıştır. Bu dönemle birlikte, yürütme gücünü daha etkin şekilde kullanan Başkan profilleri oluşmaya başlamıştır. Devam eden süreçte, Başkanlar, doğrudan halkla iletişim kurmak suretiyle meşrûiyetlerini arttırma yoluna gitmişlerdir ve halka yakın politikalar izlemeye başlamışlardır.674
ABD’de, yürütme, bir Başkan, bir de yürütmede resmi bir görevi bulunmayan Başkan Yardımcısından oluşmaktadır. Yürütme yetkisini tek başına kullanan Başkan, kendisine sekreter atamaktadır ve bu sekreterlerin atanması, Senatonun onayına tabi kılındığı için, Başkan, atamalarda, Senatonun görüşlerini de dikkate almak zorunda kalmaktadır. Atanan sekreterler, aynı anda meclis üyesi olamadıkları gibi, federal idari birimlerin başında bulunurken de Başkan tarafından her zaman görevden
672 Uygun, a.g.e., s. 13-16.; Akgül, İdari Örgütlenme.., s. 57., 72.
673 Çam, a.g.e., s. 98
674 Şaban Tanıyıcı; Birol Agün; Amerikan Başkanlığı Cumhuriyetten İmparatorluğa, Orion Kitabevi, Ankara, 2008, s. 96.; J.H. Aldrich; G.J. Miller; Jr. Cav. Ostrom; D.W. Rohde, American government people, enstitutions, and policies, Houghton Mifflin, 1986, s. 476.;
Nomer, a.g.e., s. 27., 30.; Aldrich; Miller; Ostrom; Rohde, a.g.e., s. 477.
alınabileceklerdir. Parlamenter sistemdeki kurul benzeri bir görevi bulunmayan sekreterler, Başkanın izni olmadan, bir politika belirleyemeyeceklerdir. 675
Başkan, yürütme gücünün sahibi olarak, bu gücü, diğer kuvvetlerden bağımsız olarak kullanmaktadır. ABD Başkanının güçlü olmasının sebebi, onun doğrudan halk tarafından seçilmesinden kaynaklanmaktadır. Amerika'da yürütmenin bu özelliği ve sınırlarının yasalarla belirlenmiş olması nedeniyle de halk, bu güçten endişe duymamaktadır. 676
Başkanın yasa teklif etme yetkisi bulunmasa bile, uygulamada Başkanın, Kongreye mesaj verdiği veya yakın olduğu senatör veya temsilciler aracılığı ile yasa teklifinde bulunulmasını sağladığı görülmektedir.677
ABD’de oluşturulan başkanlık sistemi, hem anayasa hem de yerleşmiş teamüllere dayandığı için, başarılı bir şekilde işlemektedir. Yasama ve yürütmenin halk tarafından seçilmesi, sabit süreyle seçimlerin olması ve yürütmenin tek yetkilisinin Başkan olması hususları istikrara önemli katkılar sunmakta, her iki kuvvetin de güçlü olmasına vesile olmaktadır. Karşılıklı fesih ve güvensizlik oyuyla düşürme mekanizmalarının bulunmaması da, yönetimdeki uyum ve işbirliğini zorunlu kılmaktadır.678
Başkanlar, yürütmede tek yetkili olmalarına rağmen, ülkede temel hak ve özgürlüklerin gelişmiş olması, bireysel özgürlüklerinin ön planda olması, kamuoyu
675 Turhan, Hükümet Sistemleri ve 1982 Anayasası, s. 34-36. Gözler, Anayasa Hukuku'nun Genel Teorisi, s. 576.; Bilir, 100 Soruda Başkanlık Sistemi, s. 37.
676 Şıvgın, a.g.e., 46, 47, 55.; Turhan, Hükümet Sistemleri ve 1982 Anayasası, s. 34-36.; Yanık, a.g.e., s. 34, 36., 42, 47.
677 Oruçlu, a.g.e., s. 16.
678 Cengiz Gül, “Çağdaş Başkanlık Modelinde Kişiselleşen İktidar Olgusuna Analitik Bir Yaklaşım”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. LXIX, S. 1 – 2, Legal Yayınları, İstanbul, 2011, s. 601.; Ergun Özbudun, “Hükümet Sistemi Tartışmaları”, Yeni Türkiye - Başkanlık Sistemi Özel Sayısı, Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi Yayanları, S. 51, Yıl 9, Ankara, 2013, s. 51, 206. ; Uygun, a.g.e., s. 263.; Rıza Arslan, a.g.e., s. 196. ; Mehmet Tevfik Gülsoy, “Hükümet Sistemlerini Karşılaştırmak: “Türkiye İçin Bir Değerlendirme”, Yeni Türkiye - Başkanlık Sistemi Özel Sayısı, Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi Yayınları, S. 51, Yıl 9, Ankara, 2013, s. 261.
denetiminin etkili olması ve siyasi parti yapılanmasının ideolojik olmaması gibi hususlar, yürütmenin keyfi hareket etmesini önlemede büyük önem arz etmektedir.679
Başkan, Kongrenin güvenine dayanmadığı için, Kongre tarafından görevinden alınamadığı için, Başkan, otoritesini sadece halktan almaktadır. Başkanın kendisi, sistemin özünü oluşturduğundan, onun kişiliği ve lider yönü sistemin yürümesinde büyük bir öneme sahip olmaktadır.680
ABD sistemi; Başkan, Kongre ve Federal Yüksek Mahkeme arasında siyasal bir dengenin kurulduğu sistem olarak açıklanabilecektir. Buna karşın, zaman zaman dengelerin biri lehine veya aleyhine değiştiğini gözlemlemek de mümkündür.
Örneğin; Başkanların savaş ilan etme yetkileri olmadığı halde, bazı dönemlerde orduyu savaş ve çatışmalara soktuğu görülmüştür. Bu nedenle, bu gibi durumda, denge ve fren mekanizmalarının iyi çalışmadığı tespit edilmektedir. 681
Yasama, yürütme ve yargının aynı çoğunluğun elinde olması durumunda, Başkanın daha geniş yetkilerle hareket ettiği görülse bile, ülkenin, tarihi ve sosyolojik yapısı, ideolojik olmayan siyasi parti sistemi ile ideolojik gruplardan arınmış olan siyasi kültür ile fren ve denge mekanizmalarının iyi işlemesi gibi nedenlerle, oluşacak riskler en aza inebilmektedir. 682
ABD’de, Başkanın egemenliği; anayasa, federal kanunlar, mahkeme kararları ve teamüllere dayanmaktadır. Buna karşılık olarak, Başkanın kanun teklif etme yetkisinin bulunmaması ve Kongrenin bütçeyi onaylama yetkisinin bulunması gibi hususlar, yasama organının bağımsızlığını sağlamada önemli araçlar olarak ortaya çıkmaktadır.683
679 Selman Karakul, “Hükümet Sistemleri ile İnsan Hakları Arasındaki Olası İlişkiler”, Yeni Türkiye - Başkanlık Sistemi Özel Sayısı, Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi Yayınları, S. 51, Yıl 9, Ankara, 2013, s. 363.
680 Çam, a.g.e., s. 103.; Turhan, Hükümet Sistemleri ve 1982 Anayasası, s. 37.; Bilir, 100 Soruda Başkanlık Sistemi, s. 25.
681 Nomer, a.g.e., s. 94.; Turhan, Hükümet Sistemleri ve 1982 Anayasası, s. 35 vd.
682 Efe, a.g.e., s, 5.; Gözler, Anayasa Hukuku'nun Genel Teorisi, s. 41.; Nomer, a.g.e., s. 95.
683 Kuzu, Türkiye İçin Başkanlık Sistemi, s. 13.; Şıvgın, a.g.e., s. 57-58.; Gözler, Anayasa Hukuku'nun Genel Teorisi, s. 571.
Başkan, bütün yetkilerine rağmen kanun hazırlama yetkisine sahip olmadığı ve kamuoyu baskısı altında olduğu için, yetkileri doğal bir sınırlama ile karşı karşıyadır. Başkanın, anayasa üzerine çıkıp keyfi idarecilik yapması, yine anayasa ile neredeyse imkânsız hale getirilmiştir.