Başkan Yardımcılığı ve Sekreterlik (Bakanlık)

Başkan, geniş yetkilerle donatılması nedeniyle, bu yetkileri kullanırken, Başkan Yardımcısı, sekreterler ve ofisler gibi bazı yardımcı kişi ve kuruluşlara ihtiyaç duyacaktır. Özellikle Başkanın, herhangi bir nedenle görev süresinin dolması durumunda, Başkan Yardımcısının, Başkanın yerine geçecek olması nedeniyle bu kişi ve kurumlar, sistem açısından önem arz etmektedir.⁷³³

2.4.1.2.4.1. Başkan Yardımcısı

Başkan Yardımcısı, Başkandan sonra, yürütmenin ikinci kişisi olarak nitelendirilebilir. Başkan Yardımcısı olabilmenin şartları ile Başkan olabilmenin şartları, anayasada aynı şekilde düzenlenmiştir (AY. m. 7). Başkan Yardımcısı, Başkan ile birlikte seçilir. Başkanın ölümü, istifası veya “impeachment” davası sonucunda görevden alınması durumunda, bu görevi, sürenin sonuna kadar Başkan Yardımcısı devralacaktır. Truman ve Lyndon B. Johnson gibi Başkanlar, Başkanlığa, Roosevelt ve Kennedy'nin ölümleri sonucunda getirilmişlerdir. Yine, Nixon’un yardımcısı Ford, gerçekleşen istifa nedeniyle Başkan olmuştur. Başkan Yardımcısı, aynı zamanda, Senatonun geçici başkanlığını da yerine getirir. Senatoda oyların eşit çıkması durumunda, Başkan Yardımcısı da oy kullanır ve Başkan Yardımcısının oyunun bulunduğu tarafa üstünlük tanınır. Başkan Yardımcısı, Başkan seçildiğinde, Senato Başkanlığına başka bir kişi atanır.⁷³⁴

Başkan, özellikle seçim süreçlerinde, kendisiyle aynı noktadan gelmeyen birini Başkan Yardımcısı yaparak, sağ ve sol dengesini de gözetmek suretiyle veya kendisi kuzeyden ise, güneyden birini Başkan Yardımcısı yaparak seçmeni etkilemeye çalışacaktır. Ayrıca, dış ilişkiler konusunda Başkan Yardımcısının temsile ilişkin diğer görevlerinin bulunması da, Başkan Yardımcısının önemini arttırmaktadır. Ölüm veya başka nedenlerle, Başkanın yerine geçecek olan Başkan

733 Yanık, a.g.e., s. 56; Şıvgın, s. 60.

734 Şıvgın, s. 62-63; Bilir, 100 Soruda Başkanlık Sistemi, s. 35; Rıza Arslan, a.g.e., s. 206; Yanık, a.g.e., s. 57.

Yardımcısı, gelecek seçimlerde Başkan adayı olarak çıktığında, edindiği tecrübeler nedeniyle, önemli avantajlar elde etmiş olacaktır. Ayrıca, Başkan Yardımcılığı, ABD’de, bir nevi başkanlığın stajı gibi görülmüştür ve giderek önem kazanmaya başlamıştır. Örneğin; ABD'nin 41. Başkanı olan George Bush, Başkan Ronald Reagan'ın yardımcısı olarak görev yaptıktan sonra Başkan seçilmiştir.⁷³⁵

Başkan Yardımcısının, Başkanın görevini tamamlayamaması durumlarında, bir sonraki seçim dönemine kadar, geri kalan süreyi otomatik olarak tamamlaması, meşrûiyet sorununa yol açtığı gerekçesiyle eleştirilmiştir. Bu kapsamda; Arjantin'de Başkan Juan Domingo Peron'un 1974'te ölümü üzerine, Başkan Yardımcısı olan eşi Maria Estela Martinez’in, otomatik olarak başkanlığa gelmesi ve Mart 1976 darbesiyle de iktidardan düşürülmesi, buna örnek olarak gösterilmektedir. Buna karşılık, Başkanı seçen seçmenin, aynı zamanda Başkan Yardımcısını da bilerek seçtiği argümanı ileri sürülmektedir. Brezilya’da, seçim sırasında, Başkan ve Başkan Yardımcısı ayrı ayrı seçilmektedir. Burada da, farklı siyasi eğilimlerin ortaya çıkması nedeniyle, farklı bir tıkanıklık oluşabilecektir. Brezilya'da Başkan Neves'in ölümü üzerine Sarney'in Başkanlığa gelmesi, benzer şekilde Collor'un yerine farklı bir siyasi eğilimi temsil eden, Franco'nun geçmesi, farklı siyasi görüşlerdeki Başkan Yardımcılarının ayrı bir kriz nedeni olabileceğini ortaya koymaktadır.⁷³⁶

2.4.1.2.4.2. Sekreterler (Bakanlar)

ABD Anayasası, bakanlarla ilgili bir düzenleme yapmamıştır. Kongre üyesi veya kamu görevlisi olmaması gereken bakanlar (sekreterler), Başkan tarafından serbestçe ve genelde kendi partisi içinden seçilip atandıktan sonra, bu atama, Senato tarafından onaylanır. Anayasada, Bakanlar Kurulu ile ilgili herhangi bir hüküm bulunmayan ABD’deki kabine, genelde, Başkana tavsiyelerde bulunmak üzere

735 Kuzu, Her Yönü İle Başkanlık Sistemi, s. 28.; Kuzu, Türkiye İçin Başkanlık Sistemi, s. 18;

Yanık, a.g.e., s. 58.

736 J. Juan Linz; "Başkanlık Sistemiyle Parlamenter Sistem Arasındaki Tercihin Siyasal ve Sosyal Sonuçları", BDT Ülkelerinde Demokrasiye Geçiş ve Anayasa Yapımı (Çev: Ergun Özbudun, Levent Köker, Ankara: Yetkin Basımevi, 1993), s. 130.; Linz, a.g.e., s. 3-87. (Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 49-50'den naklen); (Yazıcı; Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 50'den naklen)

kurulur. Kabine içinde yer alan ve Kongreye karşı sorumlulukları bulunmayan bakanlar, bulundukları kurumun en yüksek amiri olarak kabul edilirler. Başkana karşı sorumlu olan bakan, Başkanla uyumlu hareket etmek zorundadır. İlk dönemlerde daha az olan bakan sayısı, zamanla ve değişen koşullara göre arttırılmıştır. Bugün ABD’de 15 bakanlık bulunmaktadır ve bu sayının, her zaman değişebilmesi mümkündür.⁷³⁷

ABD’de sekreter diye anılan bakanlar, Başkanın talimatları doğrultusunda hareket ederek, Başkanın icraatlarını yerine getirirler. Tek başına karar alma imkânları da bulunmamaktadır. Başkanın kararı ile göreve gelen bakanlar, yine Başkanın inisiyatifi ile azledilirler. Kongreye karşı sorumlu olmayan bakanlar, Başkan tarafından görevden alındığında, Senatonun onayına ihtiyaç duyulmamaktadır.⁷³⁸

ABD’de en karmaşık ve geniş yetkilere sahip olan kurum, yürütme organıdır ve bu organın başındaki Başkan, yetki ve görevlerini yerine getirirken, önemli bir organizasyon içinde hareket etmek zorundadır. Bunun için de, sekreterlerin yanı sıra bazı yardımcı kuruluşlara da ihtiyaç duymaktadır.⁷³⁹

Başkana yardımcı olan kuruluşların başında ofisler gelmektedir. Yürütme Ofisi (Executive Office), Başkanla yakın ilişki içinde olan Beyaz Saray Ofisi (White House Office) ve bütçenin hazırlanması sağlayan Bütçe Ofisi, Başkanın Kongreye verdiği iktisadi raporlarını hazırlayan "İktisat Danışmanları Konseyi", teknik gelişmeleri takip eden "Bilim ve Teknoloji Ofisi", ticari görüşmelerde rol oynayan

"Özel Temsil Edilme Ofisi, ve "Ulusal Güvenlik Konseyi", Ulusal Havacılık ve Uzay Konseyi” İktisadi Sorunlar Ofisi" ve "Planlama Ofisi", bu ofislerin en önemlileri olarak gösterilebilir. Yönetimin karmaşık yapısı ve ülkenin etkinliğinin artmasıyla ofislerin sayısı da arttırılmıştır.⁷⁴⁰

737 Şıvgın, a.g.e., s. 61, 62.

738 Ender Ethem Atay, İdare Hukuku, 2. Baskı., Turhan Yayınevi., Ankara, 2009, s. 209.; Yanık, a.g.e., s. 58., 59.; Ergun Özbudun, “Hükümet Sistemi Tartışmaları”, s. 206; Kuzu, Türkiye İçin Başkanlık Sistemi, s. 11.

739 Çam, a.g.e., s. 102.

740 Atilla Özer, Batı Demokrasilerinde ve Türkiye'de Hükümet, Ankara, 1981, s. 33.; Kuzu, Her Yönü İle Başkanlık Sistemi, s. 29; ; Yanık, a.g.e., s. 60; Yaşar Gürbüz, Karşılaştırmalı siyasal