Katı Olduğu İddiası

Başkanlık sisteminin bazı unsurlar nedeniyle, katı olduğu söylenmektedir.

Özellikle, halk tarafından seçilen Başkan ve Kongrenin birbirinden kesin olarak ayrılmış olması ve birbirlerinin alanlarına müdahale edemiyor olmalarının, sistemde katılığa yol açtığı belirtilmektedir.⁵⁶⁰

Halkın güvenini kaybeden bir Başkana karşı kullanılacak siyasal bir argüman yoktur. Başkan, sürenin sonuna kadar görevi başında kalacaktır.⁵⁶¹ ABD’de,

555 Gözler, Anayasa Hukuku'nun Genel Teorisi, s. 581-583; Döner, “Yeni Anayasa Sürecinde Hükümet Sistemi Sorunu”, s. 876.

556 Kuzu, Her Yönü İle Başkanlık Sistemi, s. 41; Küçük, “Yeni Anayasa İçin Önerilerim”, s. 41.

557 Kuzu, Her Yönü İle Başkanlık Sistemi, s. 41.

558 Kuzu, Her Yönü İle Başkanlık Sistemi, s. 41; Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 184;

Yıldırım, a.g.e., s. 133.

559 Kuzu, Her Yönü İle Başkanlık Sistemi, s.36

560 Efe, a.g.e., s, 10 vd.; Açıl, a.g.e., s. 60; Döner, “Yeni Anayasa Sürecinde Hükümet Sistemi Sorunu”, s. 876.

561 Gözler, Anayasa Hukuku'nun Genel Teorisi, s.581-582 (Bu konudaki tartışmalar için bkz.

Başkanın iki defa ve art arda en fazla sekiz yıl görevde kalması mümkündür. Bu da, katılığa yol açan başka bir etken olarak gösterilmektedir. ⁵⁶²

Başkanlık sistemindeki sert kuvvetler ayrılığı nedeniyle, yasama ve yürütme organlarının üyeleri birbirlerinden farklı seçimlerle geldikleri gibi, aynı anda, her iki organın üyesi olma imkânı da bulunmamaktadır.⁵⁶³

Başkanın görev süresinin sabit olması nedeniyle, Başkan, kamuoyunun veya kendi partisinin güvenini kaybetmiş olsa bile, görevde kalmaya devam edecektir. Buna karşın, parlamenter sistemdeki fesih, güvensizlik oyuyla düşürme veya farklı koalisyonlara gitme ihtimalleri nedeniyle, sistemdeki tıkanıkların çözülmesi imkânı bulunabilecektir. Yine başkanlık sisteminde, Kongrenin başkanla uyumlu çalışmaması durumunda da, sistemin işlemesi mümkün olmayacaktır.⁵⁶⁴ Temsilciler Meclisinin suçlayıcı olarak görev yaptığı ve bu durumda, Yüksek Mahkeme Başkanının başkanlığını yaptığı Senatonun da, mahkeme olarak yer aldığı impeachment mekanizmasının bulunması, gerçekte, Başkanın görev süresini doldurmasını engelleyecek veya Başkanı siyasi olarak düşürecek bir mekanizma değildir. ⁵⁶⁵

Impeachment mekanizması, Şili Anayasasında da yer almıştır. Buna göre;⁵⁶⁶

“Milletvekilleri Meclisi, en az on, en çok yirmi üyesinin talebi üzerine, Başkanın, ulusun şeref ve güvenliğini vahim şekilde etkilemiş veya anayasayı veya kanunları açıkça ihlâl etmiş olan eylemlerinden dolayı ileri sürülen suçlamaların kabul edilebilir olduğuna karar verebilir. Başkanın suçlanabilmesi için görevde bulunan milletvekillerinin salt çoğunluğunun oyu gerekir (AY. m. 48). Senato, Milletvekilleri Meclisince yöneltilen suçlamayı jüri sıfatıyla inceler ve suçlanan kişinin kendisine atfedilen eylemi işleyip işlemediği ile sınırlı olarak karar verir. Başkan aleyhindeki suçlamalarda, görevdeki senatörlerin üçte iki çoğunluğunun oyu gerekir. Suçluluk kararı halinde ilgili, görevinden

Uluşahin, a.g.e., s. 156-159)

562 Bilir, 100 Soruda Başkanlık Sistemi, s. 30.

563 Bilir, 100 Soruda Başkanlık Sistemi, s. 21-22.

564 Ergun Özbudun, Başkanlık Sisteminin Olası Tehlikeleri, Kritik Kavşak, Parlamenter Sistem-Başkanlık Sistemi, Koç Üniversitesi Yayınları, (Der: Cem Akaş), İstanbul, 2015, No: 64, s.

65.; Bilir, 100 Soruda Başkanlık Sistemi, s. 24.

565 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 39 566 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 40.

uzaklaştırılır ve beş yıl boyunca, seçimli olsun veya olmasın, hiçbir kamu görevinde bulunamaz. Suçluluk kararı halinde ilgili, cezanın veya hukukî sorumluluğun belirlenmesi için yetkili mahkemede yargılanır.” (AY. m. 49).

Brezilya Anayasasına göre;^{567 “}Başkanın, Federal Anayasaya ve devletin birliği ve milletin bütünlüğüne karşı tehdit teşkil eden işlemleri, iktidarın kötüye kullanılması gibi suçlamalar bulunması halinde, Başkanın sorumluluğuna gidilebileceği düzenlenmiştir (AY. m. 85).⁵⁶⁸

Arjantin Anayasasına göre de; “Milletvekilleri Meclisi, Başkanı, Başkan Yardımcısını, Bakanlar Kurulu Başkanını ve bakanları, görevleriyle ilgili suçlardan dolayı veya adi suçlardan dolayı, hazır bulunan üyelerin üçte iki çoğunluğuyla Senato önünde suçlayabilir.” (AY. m. 53). Yine, “Milletvekilleri Meclisince suçlananlar Senato tarafından açık olarak yargılanırlar. Senato üyeleri duruşma öncesinde yemin ederek göreve başlarlar. Başkanın suçlanması halinde Senatoya, Yüksek Mahkeme Başkanı başkanlık eder. Hiç kimse, Senatonun hazır bulunan üyelerinin üçte iki çoğunluğunun oyu olmadıkça suçlu ilan edilemez.’’ (AY. m.

59).⁵⁶⁹ Bu şekilde öngörülen suçlama mekanizmalarının, belli ve sıkı şekil şartlarına tabi tutulduğu, zor koşullara dayandığı görülmektedir.⁵⁷⁰

Başkanların, seçim öncesi taahhütlerine uymayarak, itibar kaybına; toplumun geniş kesimlerinin tercihlerine aykırı davranması durumunda ise, meşrûiyet kaybına uğrayacaktır. Bu itibar ve meşrûiyet kaybının, süre sonuna kadar dengelenme imkânı bulunmamaktadır.⁵⁷¹

Başarısız bir başkanın görev süresi bitmeden görevden alınması imkânsız ise de, başarılı olan Başkanların da art arda seçilmenin yasaklandığı ülkelerde, Başkanın belli süreden sonra yeniden seçilme imkânı yoktur. Yeniden seçilmesi için, bir seçim dönemi boşta beklemesi gerekecektir. Böylece, üstün başarı gösteren Başkanların

567 Bilir, 100 Soruda Başkanlık Sistemi, s. 43.

568 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 40.

569 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 41.

570 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 42.

571 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 44.

siyasi kariyerlerini bitiren bir katılık oluşturulmaktadır.⁵⁷² Başkanın, yeniden seçilmesinin yasaklanması, şu şekillerde karşımıza çıkmaktadır: Başkanın yeniden seçilmesinin tümüyle yasaklanması, Başkanın iki dönem geçmedikçe yeniden seçilememesi, Başkanın bir dönem geçmedikçe yeniden seçilememesi ve Başkanın sadece iki kez seçilebilmesi şeklinde olabileceği gibi seçilmede sınırın olmadığı ülkeler de bulunmaktadır. Örneğin; 1991 yılı sonrası Kolombiya, Ekvador, El Salvador, Kosta Rika, Guatemala, Meksika Honduras ve Sri Lanka, buna örnek gösterilebilir. Yine Başkanın iki dönem geçmedikçe yeniden seçilemediği ülke, Venezuela'dır. Başkanın bir dönem geçmedikçe yeniden seçilemediği ülkelere ise;

Arjantin, Bolivya, 1991 öncesi Kolombiya, Panama ve Peru örnek gösterilebilir.

Başkanın, sadece iki kez seçilebildiği ülkeler; Bulgaristan, Namibya, Portekiz, Romanya ve ABD’dir.⁵⁷³

Başkanın görev süresinin sabit olması nedeniyle, halkın kime hesap soracağını bilmesi, bir avantaj olarak değerlendirilirken, yeniden seçilme yasağı sonucunda, yönetenlerden hesap sorulamama durumu da dezavantaj olarak görülmektedir.⁵⁷⁴

Yeniden seçilemeyen Başkan, yeni Başkan seçildikten sonra dört ay boyunca, ülke ile ilgili olarak önemli kararlar alamasa da, Başkan olarak kalmaya devam eder.

ABD siyasetinden doğan bu durum, topal ördek (lame duck) olarak adlandırılmıştır.⁵⁷⁵ Bu şekilde devam eden dört aylık sürecin ne kadar verimsiz, ilkesiz ve politikasız geçeği âşikârdır.⁵⁷⁶ Parlamenter sistemde de, istikrarsız hükûmetler, bu şekilde, politikasız dönemlerin geçmesine neden olabilmektedir. Başkanlık sistemindeki dört aylık süre, bilinen ve öngörülen bir süre olduğu ve yeni Başkanın hazırlık yapması için

572 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık...,, s. 43-44.

573 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 46-47; Shugart S. Matthew; John M. Carey;

Presidents and Assemblies: Coııstitutional Design and Electoral Dynamics, Cambridge University Press, 1992. s. 87-91.

574 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 47-48.

575 Arend Lijphart, "Presidcntialism and Majoritarian Democracy: Theoretical Ob-servations", The Failure of PresiJerıtial Democracy Comparative Perspective Volume 1, eds.

Juan J. Linz and Artura Valenzuela (Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press, 1994), s. 100. (Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 48'den naklen)

576 Lijphart, "Presidcntialism and Majoritarian Democracy, s. 100. (Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 48'den naklen)

bilinçli olarak konulduğu ve gerekli olduğu halde, parlamenter sistemdeki krizin hâkim olduğu süre, belirsiz ve öngörülemez bir durumdur.⁵⁷⁷

Yürütmenin başı ve devletin başının aynı kişide birleşmesi de, sistemsel katılığa neden olmaktadır. Bu kadar güçlü olan Başkan, yargı karşısında da güçlü olacaktır. Bu gücü dengeleyecek veya bu gücün kullanılması sırasında arabuluculuk yapacak başka bir mekanizma bulunmamaktadır. Bu anlamda, parlamenter sistemdeki devlet başkanının temsil ve arabuluculuk görevi yürütmesi, büyük önem arz etmektedir.⁵⁷⁸

Parlamenter sistemlerde, iki seçim dönemi arasında bile farklı hükûmetlerin oluşma imkânı bulunmasına rağmen, başkanlık sisteminde, ara bir hükûmet kurulması formülü bulunmamaktadır.⁵⁷⁹

Başkanlık sisteminin katılığı hususunda yapılan eleştirilerin birçoğu diğer hükûmet sistemleri için de yapılabilecektir. Ayrıca, başkanlık sisteminde katılığı ortadan kaldıracak, uyumu sağlayacak ve etkileşim mekanizmalarını sağlayacak argümanların bulunduğu, bu katılığı engelleyecek demokratik olgunlaşma sayesinde de, sistemin başarıyı yakalayabildiği ifade edilmektedir.⁵⁸⁰

ABD’de, bugüne kadar yapılan seçimlerin sadece yüzde otuz beşinde, Başkanın partisi, Kongrede çoğunluğu ele geçirmiştir. Başkan, çoğunluğa sahip olsa bile, bu çoğunluğun, her koşulda Başkanı destekleyen bir çoğunluk olmadığı da görülmektedir. Latin Amerika ülkelerinde, daha çok bölünmüş hükûmetler ile karşılaşılmaktadır. Uygulanan nispi temsil sistemi nedeniyle, yasamada, seçimin, ikiden fazla partinin temsili ile sonuçlanması nedeniyle parçalanmış bir yapı görüntüsü oluşmaktadır. Ayrıca, bu şekilde, yasama organı ile yürütme arasındaki iletişim de zayıflamış olmaktadır.⁵⁸¹

577 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 48.

578 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 51.

579 Yazıcı, Başkanlık ve Yarı Başkanlık..., s. 45.

580 Bilir, 100 Soruda Başkanlık Sistemi, s. 54.

581 Alan Ware, “Divided Government in the United States”, Divided Government Comparative Perspective, Elgie, Robert (Editör), New York. 2011, s. 21-22.; AÇIL; a.g.e., s. 62, 63.