BAŞKANLIK HÜKÛMET SİSTEMİ
J. Juan Linz ise, yürütme ve yasama organlarının halk tarafından seçilmesi gerektiğini belirterek, bu sistemde, çift meşrûiyet zeminin bulunması gerektiğini,
2.2. Başkanlık Hükûmet Sisteminin Avantaj ve Dezavantajları
2.3.4. Kabinenin Yapısı ve İşleyişi Açısından
2.4.1.4. ABD Başkanlık Sisteminde Yargı Organları
2.4.1.4.1. Genel Olarak
Kuvvetler ayrılığının gereği olarak yargı, diğer iki organdan ayrılmıştır. ABD yargısı, 94 District Courts (İlk Derece Bölge Mahkemeleri), 13 Circuits Courts of Appeal (Temyiz Mahkemeleri) ve bir Supreme Court (Federal Yüksek Mahkeme) isimli mahkemelerden oluşur. 755
Federal mahkemeler; eyalet yasalarının, anayasaya aykırılık iddiasını inceleyen temyiz mahkemesi olarak görev yaparlar. Aynı mahkemeler; birden fazla eyalet ve birden fazla eyaletin vatandaşları veya yabancı taraflar ile ilgili davalarda da yargılama yetkisine sahiptir.756
Federal Yüksek Mahkemenin, anayasayı yorumlama yetkisinin bulunması durumu, mahkemeye, anayasanın zamanın koşullarına uydurulması ve yorumlanması gücü de katmaktadır. Bu yüksek yargı organı, bu yorumlama görevinin yanı sıra,
753 Doğu Ergil, “Başkanlık Sistemi”, Yeni Türkiye - Başkanlık Sistemi Özel Sayısı, Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi Yayaınları, S. 51, Y:9, Ankara, 2013, s. 377.; Rıza Arslan, a.g.e., s.
187 ve 192.; Uygun, a.g.e., s. 260; Yanık, a.g.e., s. 63.
754 Karatepe, “Hükümet Sistemleri ve Türkiye”, s. 228.; Rıza Arslan, a.g.e., s. 195.; Demirkol, a.g.e., s. 137.
755 Gözler, Anayasa Hukuku'nun Genel Teorisi, C:1, s. 577.
756 Abaut America, How The United States is Governed, (Amerika Hakkında, ABD Yönetim Şekli)
temyiz işlevi de gören ve bünyesinde; Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay ve Yüksek Seçim Kurulunu da barındıran bir yüksek mahkemedir.757
Güçlü bir yürütme organının bulunduğu başkanlık sisteminde; hukuk kurallarının iyi işlemesi ile tarafsız ve bağımsız bir yargının bulunması, başkanlık sisteminin, diktatörlüğe dönüşmesini engelleyen bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır.758
ABD’de uzmanlaşmış mahkemelerden daha çok, genel mahkemeler bulunmaktadır ve bu ülkede ayrı bir idari yargı teşkilatı bulunmamaktadır.759
ABD’de, anayasa yapılırken, İngiltere ve koloniler dönemindeki acı tecrübeler ile buradaki yargı mensuplarının etkiye açık oldukları gerekçesiyle, bağımsız bir yargı kurulmasına büyük önem verilmiştir.760
ABD’de, hem federe hem de federal düzeyde yargı organları bulunmaktadır.
Bu mahkemeler, birbiriyle kesişmeyecek şekilde tasarlanarak, halka daha iyi bir hizmet verme amacıyla kurulmuştur. Her eyaletin mahkemeleri olmakla birlikte, federal mahkemelerde de üç dereceli bir yargı sistemi benimsenmiştir. Bunlar; ilk derece federal mahkemeleri (District Courts), federal istinaf mahkemeleri (Circuits Courts of Appeals) ve Yüksek Mahkemedir (Supreme Court). Eyaletlerde de, dereceli bir sistem olup, en üstte Eyalet Yüksek Mahkemesi bulunur. Bu mahkemeler de, Federal yargının dışında kalan uyuşmazlıkları çözmekle yetkilidirler. Federal mahkemedeki hâkimler, Başkanın teklifi ve Senatonun onayı ile atanırken, eyalet mahkemesindeki hâkimler, genelde halkın seçimi ile göreve gelirler.761 Yargı
757 Kuzu, Her Yönü İle Başkanlık Sistemi, s. 35.
758 Adnan Küçük, “Türkiye’de Günümüze Kadar Tatbik Edilen Hükümet Sistemleri”, Yeni Türkiye, Başkanlık Sistemi Özel Sayısı, Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi Yayınları, S.
51, Yıl 9, Ankara, 2013, s. 830.
759 Strauss, a. g.e., s. 90.; Ramazan Çağlayan, İdarî Yargılama Hukuku, 4. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2014, s. 39.
760 Smith; Fusco, a.g.e., s. 77.
761 Yusuf Solmaz Balo, “Amerika Birleşik Devletleri Mahkeme Teşkilatı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 61, S. 3, Yıl 2012, s. 977, 1009.; Yanık, a.g.e., s. 78.; Uygun, a.g.e.,s. 267-268.
birliğinin bulunduğu ABD sisteminde, hakimlerin görevden alınmaları, zor şartlara tabi kılınmak suretiyle, yargının bağımsızlığı güvence altına alınmıştır.762
Kuvvetler ayrılığı ilkesinin doğul sonucu olarak yargı, yasama ve yürütmeden ayrı ve bağımsız olarak öngörülmüştür. Bu kapsamda; yargı organının en üst kuruluşunu oluşturan Yüksek Mahkeme üyelerinin, Başkan tarafından atanacağı, atamaların, Senato tarafından onaylanacağı, federal hâkimlerin, ömürleri boyunca hizmet vermek üzere atanacakları ve görevden alınmaları için de ihanet, rüşvet ve diğer ağır suçlar ve uygunsuz davranışların bulunduğunun ispatı halinde ve ancak Kongrenin vereceği bir kararla görevden alınabilecekleri ve çalıştıkları süre içinde de özlük haklarının azaltılamayacağı belirtilmek suretiyle, yargı bağımsızlığı güvence altına alınmıştır. Bu şekilde; yargı, fren ve denge mekanizmasının oluşmasına katkı sunan üçüncü bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır.763
2.4.1.4.2. Amerikan Federal Yüksek Mahkemesi
Kuvvetler arasındaki ilişkiyi dengelemek ve temel hak ve özgürlükleri güvence altına almak amacıyla Federal Yüksek Mahkeme (Supreme Court) kurulmuştur.764
Kongre tarafından çıkartılan kanunların, anayasaya uygun olup olmadığını Amerikan Yüksek Mahkemesi denetlemektedir. Bu yönüyle, mahkeme, anayasanın yorumlayıcısı olarak değerlendirilir. Taraflardan birinin talebi ile yapılan anayasaya uygunluk denetimi, ilk önce, federe devlet yasalarının federe anayasaya uygunluğu, daha sonra, federe yasaların, federal anayasaya uygunluğu ve en son da federal yasaların federal anayasaya uygunluğu olmak üzere üç biçimde yapılmaktadır.
Federal Anayasa Mahkemesi üyeleri, bir Başkan ve sekiz üyeden oluşmaktadır.
762 Ertan Beceren, “Türk İktidar Yapısında Değişim: Başkanlık ve Yarı Başkanlık Sistemi”, Yeni Türkiye - Başkanlık Sistemi Özel Sayısı, Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi Yayınları, S. 51, Y: 9, Ankara, 2013, s. 289.; Çağlayan, a.g.e., s. 39.
763 Şıvgın, a.g.e., s. 50-51; Abaut America, How The United States is Governed, (Amerika Hakkında, ABD Yönetim Şekli), (E.T: 18/02/2016) http://www.aircistanbul.org/web2010Info USA/ABDYonetimSekli.pdf
764 Rıza Arslan, a.g.e., s. 207.
Başkan ve üyeler, toplum tarafından itibar görülen kişiler olup, Amerika hukuk sistemine olan katkılara nedeniyle değer görmektedirler.765
Yüksek Mahkeme üyelerinin boşalması durumunda, üyeler, Senatonun onayı ve araştırması sonucunda, Başkan tarafından atanır. Bu şekilde, Başkan, istediği kişileri atama imkânına sahip olmaktadır. Üyeler, sadece “impeachment” yöntemi kullanılarak ve ancak Kongrenin her iki kanadının üçte iki çoğunluğunun oyuyla görevden el çektirilebilirler. 766
ABD başkanlık sisteminde, fren ve denge mekanizmasına en büyük katkıyı, yargı unsurları vermektedir. Federal Yüksek Mahkeme, federal ve eyalet mahkemelerinin en üst temyiz mahkemesi olarak, birleştirici mahiyette görev yapmaktadır. Temyiz mahkemesi olmasının yanı sıra, büyükelçilerle, diğer yabancı devlet temsilcileriyle ve konsoloslarla ilgili ve bir eyaletin taraf olduğu bütün davaları, ilk derece mahkemesi olarak karara bağlayacaktır. Ayrıca, hem federal, hem de eyalet kanunlarının anayasaya uygunluğunu denetlemekle görevlidir.767
Anayasaya uygunluk denetimi ilk olarak, 1803 yılında “Marbury v. Madison”
kararı ile başlatılmıştır. Bu noktada, söz konusu yargısal denetimin, demokrasiye engel olup olmadığı tartışılmaya başlanmıştır.768
Yüksek Mahkemeye yapılan bir başvuru sonucunda, kanunların farklı yorumlanması veya yanlış uygulanmasının önüne geçilmek suretiyle hukuk sistemine önemli katkı sunulmuş olmaktadır. Bu şekilde demokrasinin korunması ve ülkenin birliğinin sağlanması amacına da ulaşılmaktadır.769 Yüksek Mahkemenin verdiği
765 Robert E. Cushman, People, Politics and The Politician Christensen Lds., New York, 1941, s.
562. (Çam, a.g.e., s. 118'den naklen); Çam, a.g.e., s. 118-119; Kuzu, Her Yönü İle Başkanlık Sistemi, s. 36; Yanık, a.g.e., s. 79.
766 Stone; Seidman; Sunstein; Tushnet; Karlan, a.g.e., s. 81, 83, 209; Yanık, a.g.e., s. 79. ; Nomer, a.g.e., s. 33-34 ve 94. ; Rıza Arslan, a.g.e., s. 209.; Uygun, a.g.e., s. 272
767 Rıza Arslan, a.g.e., s. 207, 210.; Uygun, a.g.e., s. 267, 268.; Nomer, a.g.e., s. 31; Yanık, a.g.e., s. 28.
768 Teziç, “Başkanlık Rejimini Anlamak”, s. 371; Rıza Arslan, a.g.e., s. 210; Uygun, a.g.e., s. 277;
Nomer, a.g.e., s. 32; Yanık, a.g.e., s. 27.; Zühtü Arslan, a.g.e., s. 31.
769 Rıza Arslan, a.g.e., s. 210, 211., Uygun a.g.e., s. 278.
kararların tarafları, federe ve federal mahkemeleri bağlaması nedeniyle, federalizmin ülkede kökleştiği belirtilmektedir.770
2.4.1.4.3. Amerikan Federal Mahkemeleri
Kongre, anayasadan aldığı yetkiyle, federal düzeyde on üç federal istinaf mahkemesi ile doksan beş ilk derece federal mahkeme kurmuştur. Nüfus yoğunluğuna göre sayısı değişen ilk derece federal mahkemeleri, federal kanunlarla ilgili ortaya çıkan uyuşmazlıklar ile farklı eyaletlerdeki kişiler arasındaki uyuşmazlıklara bakmaya yetkilidirler. Federal istinaf mahkemeleri ise, ilk derece federal mahkemelerinden gelen temyiz başvurularını ve federal idarî organların vermiş oldukları kararların denetimini yapmakla yetkilidirler.771
Federal mahkemeler; anayasadan, federal kanunlardan ve antlaşmalardan kaynaklanan tüm hukuksal ve adli davalar, büyükelçilere, konsoloslara ve diğer diplomatik görevlilere ilişkin tüm davalar, tüm deniz hukukundan kaynaklanan davalar, ABD’nin taraf olacağı anlaşmazlıklar, iki ya da daha çok eyalet arasındaki uyuşmazlıklar, bir eyalet ile diğer eyalete mensup vatandaşlar arasındaki davalar, aynı eyaletten olup da değişik eyaletlerden toprak bağışları iddiasında bulunan vatandaşlar arasındaki davalar, bir eyalet ya da o eyaletin vatandaşları ile yabancı devletlerin kendileri ve vatandaşları ya da yabancı uyruklu olanlar arasındaki davalara bakmakla yetkilidirler.772
Federal hâkimlerin, yasama ve yürütmeye karşı bağımsız olabilmeleri için, kendilerine azaltılamayacak bir maaş garantisi verilmesi, cezaî sorumluluğun sadece vatan hainliği, rüşvet ya da ağır suç ve kabahatler ile sınırlandırılması, görevden alınmaları için, Senatonun üçte iki çoğunluğunun aranması ve Kongrenin ya da
770 Rıza Arslan, a.g.e., s. 208; Uygun, a.g.e., s. 279.; Stone; Seidman; Sunstein; Tushnet; Karlan, a.g.e., s. 164.
771 Uygun; a.g.e., s. 268.; Rıza Arslan, a.g.e., s. 211.
772 Smith; Fusco, a.g.e., s. 79.
Başkanın, yargı kararını veto edebileceğine veya farklı bir şekilde doğrudan geçersiz kılacağına dair herhangi bir hükmün bulunmaması gibi esaslar getirilmiştir.773