Yabancı Dil Öğrenme

: َلاَق ، دْيَ بُع ِنْب ِتِباَث ْنَع ،ِشَمْعَْلْا ِنَع ،ٌريِرَج اَنَ ثَّدَح تِباَث ُنْب ُدْيَز َلاَق :َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها ىَّلَص ِللها ُلوُسَر ِلِ َلاَق : اَهَّ نِإ ؟َةَّيِناَيْرُّسلا ُنِسْحُت" :َلاَق . َلَ :ُتْلُ ق :َلاَق " ٌُُتُك يِنيِتْأَت اًمْوَ ي َرَشَع َةَعْ بَس يِف اَهُ تْمَّلَعَ تَ ف " اَهْمَّلَعَ تَ ف"

Bize Cerîr, A῾meş’ten, o, Sâbit b. Ubeyd’den tahdîs etti. (o) dedi ki, Zeyd b. Sâbit şöyle dedi: “Rasûlullah (s.a.v.) bana Süryanice’yi iyi biliyor musun, çünkü bana mektuplar geliyor? deyince ben de: ‘Hayır’ dedim. Bunun üzerine Rasûlullah (s.a.v.) ‘onu öğren’ dedi. Ben de Süryanice’yi 17 günde öğrendim.”¹⁴¹

Ahmed b. Hanbel’in hadisi aldığı Cerîr b. Abdülhamîd ed-Dabbî (ö. 188/803), sika, hüccet ve sahîhu’l-kitâb¹⁴² bir râvîdir. Ömrünün sonlarında zabt problemleri yaşasa da çocukları onu kontrol altında tutmuşlardır.¹⁴³ A‘meş ise meşhur sika, hüccet, şeyhu’l-

140 Dârimî, “Mukaddime”, 42; Ebû Dâvûd, “İlim”, 3; Hatîb el-Bağdâdî, Takyîdü'l-ilm, 35, İbn Abdilberr, Câmiu beyâni'l-ilm ve fadlihi, 1: 273. (Ahmet Yücel hadislerin yazılması konusunu ele aldığı makalesinde, yaptığı incelemeler sonucu hadislerin yazılmasını yasaklayan rivâyetlerin -Ebû Mûsâ el-Eş‘arî, Zeyd b. Sâbit, Ebû Hureyre, Abdullah b. Abbâs, Abdullah b. Ömer ve Ebû Saîd el-Hudrî’den olmak üzere- 6 sahâbîden geldiğini, bunlardan sadece Ebû Saîd el-Hudrî rivâyetinin sahih olduğunu diğerlerinin delil olabilecek seviyede olmadığını belirtir. Yazıma izin veren diğer rivâyetleri incelemesinin ardından vardığı netice ise, zayıfları olmakla birlikte sahih olanların fazla olduğudur. Hatta bu gruptaki rivâyetlerin topluca değerlendirildiğinde manevi mütevatir seviyesine bile çıkabileceğini belirten araştırmacıların olduğunu da söyler. Yazma yasağının genel olmayıp belirli sebeplerle ilgili olduğunu belirtir. Bkz. Yücel, Hadislerin Yazılması, 116-118.)

141 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5: 182; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 463.

142 Sahîhu’l-kitâb: Kendi hadis kitabını her türlü tahrifattan koruyan, kitabından rivâyet ettiğinde hataya düşmeyen râvî. Bkz. Aydınlı, Hadis Istılahları, 270.

143 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 9: 384; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 2: 214; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve't-ta’dîl, 2: 505; Mizzî, Tehzîbü'l-Kemâl, 4: 544; Zehebî, Mîzanü’l-i‘tidâl, 1: 394; Zehebî, Siyer, 9: 9-15; İbn Hacer, Takrîb, 196. Hz. Peygamber Zeyd b. Sâbit Muttalib b.

Abdullah ^{Kesîr b. Zeyd Ebû Ahmed}

Ahmed b. Hanbel

Nasr b. Ali Ebû Dâvûd

İbn Sîrîn İbn Avn Kureyş b. Enes Velid b. Şuca' Dârimî

34

muhaddisîn Süleyman b. Mihrân el- Kâhilî’dir.(ö. 147/762)¹⁴⁴ Sâbit b. Ubeyd, Zeyd b. Sâbit’in mevlâsıdır. Buhârî dışında Kütüb-i Sitte müelliflerinin hadislerini tahric ettiği sika bir râvîdir. Buhârî de onun hadislerine el-Edebü'l-müfred’inde yer vermiştir. İbn Hibbân onu es-Sikât’ında zikretmiştir.¹⁴⁵ Onun sâlihu’l-hadîs olduğu görüşünde olanlar da mevcuttur.¹⁴⁶ Sâbit b. Ubeyd’in Zeyd b. Sâbit’ten yaptığı rivâyetlerinin munkatı‘ olduğu belirtilmiştir.¹⁴⁷ Müsned muhakkiki Şuayb el-Arnaût, ‘hadisin senedi, Sâbit b. Ubeyd, Zeyd b. Sâbit’ten hadisi işitmiş ise sahihtir. Aksi halde munkatı‘ olduğu için zayıf bir senettir.’ der.¹⁴⁸

Hadisin geçtiği diğer kaynaklar şunlardır: İbn Ebî Dâvûd el-Mesâhif' adlı eserinde¹⁴⁹;

Tahâvî, İbrâhim b. Merzûk > Tayâlisî... ve Fahd b. Süleyman > Ali b. Ma‘d... tarikiyle; Hâkim , Ebû Bekir b. Kureyş > Hasen b. Süfyân > Kuteybe b. Saîd… ; İbn Hibbân,

İbn Huzeyme > Yusuf b. Mûsâ…; Taberânî, Abbâs b. Fadl > Tayâlisî… ve Hüseyn b. İshâk > Osman b. Ebî Şeybe yoluyla Cerîr’den gelen rivâyeti tahric etmişlerdir.¹⁵⁰ İbn

Sa‘d hadise Yahyâ b. İsa… kanalıyla, Taberânî de Ubeyd b. Ganm > Ebû Bekir İbn

Ebî Şeybe > Yahyâ b. İsa… yoluyla A‘meş’ten gelen rivâyete eserlerinde yer vermiştir.¹⁵¹

Zeyd b. Sâbit’in Süryanice’yi öğrenme süresi olarak İbn Ebî Dâvûd’un (ö. 316/929) el-Mesâhif’indeki rivâyette geçen 19 gün ifadesi dışında bu hadisin metinlerinde manayı etkileyecek herhangi bir farklılık mevcut değildir.

144 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 8: 461-3; Buhârî, et-Târîhu's-sağîr, 2: 91; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve't-ta’dîl, 4: 146; Mizzî, Tehzîbü'l-Kemâl, 12: 76; Zehebî, Tezkiratü’l-huffâz, Thk. Zekeriya Umeyrât, (Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1998), 1: 154; Zehebî, Mîzanü’l-i‘tidâl, 2: 224; Zehebî, Siyer, 6: 226-248.

145 İbn Hibbân, es-Sikât, 4: 91.

146 Mizzî, Tehzîbü'l-Kemâl, 4: 362-365; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve't-ta’dîl, 2: 454;

147 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 423. Zehebî, Târîhu’l-İslâm, sene:101-120, 332.

148 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 423.

149 İbn Ebî Dâvûd, Kitabu'l-Mesâhif, Thk. Muhammed b. Abde, (Kahire: el-Farûku’l-Hadâse, 1422/2002), 7. (Bu rivâyette Zeyd'in bu dili öğrenme süresi 19 gün olarak geçmektedir.)

150 Tahâvî, Şerhu Müşkili'l-âsar, Thk. Şuayb el-Arnaût. (Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1414/1994), 5: 280-281; Hâkim, el-Müstedrek, 3: 477; İbn Hibbân, Sahîh, 26: 84; Taberânî, el-Mu‘cemu'l-kebîr, 5:155.

35

Ahmed b. Hanbel aynı hadisi daha uzun şekliyle Zeyd b. Sâbit’in oğlu Hârice’den

naklen Müsned’de iki ayrı yerde daha zikretmiştir. İlkinde Süleyman b. Dâvûd > Abdurrahman > Ebu’z-Zinâd > Hârice kanalıyla, ikincisinde de Süreyc b. Numan > İbn Ebî’z-Zinâd > Ebu’z-Zinâd > Hârice tarikiyle tahric etmiştir.¹⁵² Bu rivâyetlerde Allah Rasulü’nün Zeyd’den Yahûdi yazısını öğrenmesini talep etmesindeki neden/arka plan da anlatılmıştır. Bu rivâyet şöyledir:

َح َع اَنَ ثَّدَح ،َدُواَد ُنْب ُناَمْيَلُس اَنَ ثَّد ُهَرَ بْخَأ ،اًدْيَز ُهاَبَأ َّنَأ ، دْيَز ِنْب َةَجِراَخ ْنَع ، ِداَنِّزلا ِبيَأ ْنَع ِنَْحَّْرلا ُدْب ِهْيَلَع ُللها تَّلَا ُّيِبَّنلا َمِدَق اَّمَل ُهَّنَأ : َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا ِّيِبَّنلا تَلِإ يِب َُِهُذ :ٌدْيَز َلاَق ،َةَنيِدَمْلا َمَّلَسَو ُهَعَم ،ِراَّجَّنلا يِنَب ْنِم ٌم َلَُغ اَذَه ،ِللها َلوُسَر اَي :اوُلاَقَ ف ،يِب َُِجْعُأَف َلاَقَو ،َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا َّيِبَّنلا َ ِلَذ ََُجْعَأَف ،ًةَروُس َةَرْشَع َعْضِب َ ْيَلَع ُللها َلَزْ نَأ اَّمِم َ ي َباَتِك يِل ْمَّلَعَ ت ،ُدْيَز اَي" : اَم ِللهاَو يِّنِإَف ،َدوُه تَّتَح ًةَلْ يَل َةَرْشَع َسْمَخ يِب ْتَّرَم اَم ،ْمُهَ باَتِك ُهَل ُتْمَّلَعَ تَ ف :ٌدْيَز َلاَق " يِباَتِك تَلَع َدوُهَ ي ُنَمآ ،ِهْيَلِإ اوُبَتَك اَذِإ ْمُهَ بُتُك هَل ُأَرْ قَأ ُتْنُكَو ُهُتْ قَذَح " ََُتَك اَذِإ ُهْنَع ُُيِجُأَو

Bize Süleyman b. Dâvûd tahdîs etti. (o) dedi ki: Bize Abdurrahman babası Ebi’z-Zinâd’dan, o da Hârice b. Zeyd’den, o, Zeyd b. Sâbit’ten anlattı. Ona babası haber vermiş: Nebî (a.s) Medîne’ye gelince O’nun yanına götürüldüm. Oradakilerin (Zeyd’i Allah Rasulü’nün yanına götürenlerin): “Ey Allah’ın Rasulü! Bu çocuk Neccaroğullarındandır. Allah’ın size inzâl ettiği sûrelerden 10 küsûr tanesini ezberlemiştir.” diye beni övmesi Nebî’nin hoşuna gitti ve bana şöyle dedi: “Ey Zeyd! Benim için Yahûdi yazısını öğren. Çünkü Allah’a yemin ederim ki yazışmalarımda bir Yahûdi’ye güvenemiyorum. Zeyd b. Sâbit dedi ki: Onların dilini Rasûlullah için öğrendim. 15 gece geçmemişti ki o dilde uzmanlaştım. Allah Rasulü’ne bir şey yazdıklarında onu okur, Allah Rasulü onlara bir şey yazacağı zaman onu ben yazardım.¹⁵³

Senetteki Süleyman b. Dâvûd (Ebû Dâvûd et-Tayâlisî) (ö. 204/820) Şu‘be’nin önde gelen talebelerinden Müsned sahibi sika, sebt ve hafız bir râvîdir. Hafızası binlerce hadisi ezberinden nakledecek kadar kuvvetli olan Tayâlisî, naklettiği bazı hadislerde hata yaptığı şeklinde eleştirilmiştir. Rivâyetleri Buhârî hariç diğer Kütüb-i Sitte

152 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 490-491.

153 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5: 183; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 490.

36

müelliflerince tahric edilmiştir.¹⁵⁴ Hadisi et-Tayâlisî’den alan ve asıl adı Abdurrahman b. Abdullah b. Zekvân olan İbn Ebî’z-Zinâd (ö.174/790) hafızasının kötülüğü nedeniyle hadisleri hasen sayılan bir râvîdir. İbnü’l-Medînî, onun Medîne’de rivâyet ettiği hadislerin mukârib¹⁵⁵- başka bir defasında sahih olduğunu söyler- Bağdat’taki rivâyetlerinin ise muztarib¹⁵⁶ olduğunu belirtir. Abdullah b. Ahmed babasının onun hakkında leyyin¹⁵⁷ dediğini de aktarır.¹⁵⁸ Babası Ebu’z-Zinâd Abdullah b. Zekvân kibârı tâbiînin dördüncü tabakasından sika ve hüccet bir râvîdir. 130/748 ya da 131/749 tarihinde öldüğü söylenmiştir.¹⁵⁹ Zeyd b. Sâbit'in oğlu olan Hârice Medîneli yedi fakihten biri olarak kabul edilir. Zehebî’nin ikinci tabakada yer verdiği sika bir râvi, fakih ve imam olan Hârice 99/717 ya da 100/718 yılında vefat etmiştir.¹⁶⁰ Hadisin diğer rivâyetinde geçen Süreyc b. Numan b. Mervân da (ö. 217/833) sika ve önde gelen muhaddislerdendir.161

154 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 9: 299; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 6: 10; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 4: 111; İbn Hibbân, es-Sikât, ; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 11: 401-409; Zehebî, Siyer, 9: 378-385; İbn Hacer, Takrîb, 406.

155 Mukâribu’l-Hadîs: Rivâyet ettiği hadis, diğer sika râvîlerle yakın muhtevada olan yani şazz ve münker olmayan râvî; hadisleri i’tibâr için alınan râvî. Bkz. Aydınlı, Hadis Istılahları, 207.

156 Muztarib: Birbirlerine zıt oldukları halde diğerine tercih imkânı bulunmayan hadis. Bkz. Aydınlı, Hadis Istılahları, 242.

157 Leyyin: Irâki’ye göre cerhin beşinci, İbn Hacer ve Sehâvî’ye göre altıncı tabakasında olup rivâyetleri i’tibâr için alınan râvî. Bkz. Aydınlı, Hadis Istılahları, 164.

158 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 35: 455; Buhârî, et-Târîhu'l-kebîr, 5: 315; Mizzî, Tehzîbü'l-Kemâl, 34: 443; Zehebî, Siyer, 8: 167-170; İbn Hacer, Takrîb, 578.

159 Buhârî, et-Târîhu'l-kebîr, 5: 83; Mizzî, Tehzîbü'l-Kemâl, 14: 476-483; Zehebî, Siyer, 5: 445-451.

160 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 258; Mizzî, Tehzîbü'l-Kemâl, 8: 8-13; Zehebî, Siyer, 4: 437-441.

37

Hadisin yer aldığı diğer kaynaklar şunlardır: İbn Sa‘d, Muâviye b. Muhammed… yoluyla; Buhârî, İbn Ebî Evs… ; Ebû Dâvûd, Ahmed b. Yûnus…; Tirmîzî ise Ali b. Hucr… yoluyla İbn Ebî’z-Zinâd’dan gelen rivâyeti eserlerine almıştır.¹⁶² Tahâvî, İbrâhim b. Ebî Dâvûd > Halef b. Hişâm… tarikiyle, Taberânî ise ilki Ebû Yezîd el-Karatîsi ve Yahyâ b. Eyyûb > Saîd b. Ebî Meryem…; ikincisi Muhammed b. Abdullah > Zekeriyya b.Yahyâ… kanalıyla İbn Ebî'z-Zinâd’dan gelen rivâyeti eserlerine almıştır.¹⁶³ Hadisin isnad şeması şöyle gösterilebilir:

162 İbn Sa‘d, Tabakât, 2: 309; Ahmed b. Hanbel, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 491; Buhârî, et-Târîhu'l-kebîr, 3: 380-1; Ebû Dâvûd, “İlim”, 2; Tirmîzî, “İsti'zan”, 22.

163 Tahâvî, Şerhu Müşkili'l-âsar, 5: 281; Taberânî, el- Mu'cemu'l-kebîr, 5: 155. (Bu konuda bazı sorular akla gelebilir. Bu rivâyetlerde Allah Rasulü, Zeyd’den iki farklı dil öğrenmesini mi talep etmiştir? Yahûdi yazısı ile Süryanice farklı mıdır? Bir dili 15-20 gün gibi kısa sürelerde öğrenmek mümkün müdür? Dil öğrenme ile o dilin yazısını öğrenmek aynı şeyler midir? Tezimizin konusu bunları tartışmak olmadığı için bu sorular bağlamında yazılmış Zeyd b. Sâbit’e Yahûdi Yazısını/Dilini Öğretme Talimatı Verilmesi ile İlgili Rivâyetler Üzerine adlı makalenin yazarı İbrâhim Kutluay’ın ulaştığı sonuçlardan ilki, bu rivâyetlerin isnad ve metin açısından ciddi bir problem teşkil etmemesidir. Bir diğeri Zeyd’den gelen toplam 15 rivâyetin 10’un da ‘Yahûdi yazısı’, beşinde ise ‘Süryanice’ öğrenme talimatının verilmesidir. Bir diğeri de Zeyd b. Sâbit’in 15-17 gün gibi kısa bir sürede öğrendiği ve bu dilde gelen mektupları okuyup onlara cevap verecek dereceye ulaştığı dilin Süryanice ya da İbrânice (Yahûdi dili) değil, onun ‘Yahûdi alfabesi/kitâbe yehud’ oluşudur. Yazar, Süryanice öğrenmeyi emreden rivâyetlerin ise ayrı bir emir ya da râvî tasarruflarının sonucu oluştuğunu söyler. Bkz. İbrâhim, Kutluay, “Zeyd b. Sâbit’e Yahûdi Yazısını/Dilini Öğrenme Talimatı Verilmesi İle İlgili Rivâyetler Üzerine” Hadis Tetkikleri Dergisi, 7/ 2 (2009): 129-157.)

Hz. Peygamber

Zeyd b. Sâbit

Hârice ^{Ebu 'z-}_Zinad ^{İbn Ebi'z-}_Zinad

Süleyman b. Davud _{Ahmed b.} Hanbel Süreyc b. Numan Muaviye b. Muh. ^{İbn Sa'd} İbn Ebi Evs ^Buhârî Ahmed b.

Yunus ^{Ebû Dâvud}

Ali b. Hucr Tirmîzî Halef b.Hişam İbrahim b .Ebi Davud ^Tahâvî Said b.Ebi Meryem Ebu Yezid El Karatisi Yahya b.Eyyüb Taberânî Zekeriyya

b. Yahya Abdullah^{Muh. b.}

Sâbit b. Ubeyd ^A'meş Cerir Ahmed b. Haanbel Tayâlisi ^{İbrahim b.} Merzuk Tahâvî Abbas b. Fadl

Ali b. Ma'd ^{Fahd b.} Süleyman Yusuf b.

Musa _Huzeyme ^{İbn İbn Hibbân} Osman b.

Ebi Şeybe

Hüseyin b. İshak

Kuteybe ^{Hasan b.} _Süfyân ^Ebubekir _{el Kureşi} Hâkim Yahya b.

İsa

İbn Sa'd İbn Ebi

38

Bazı müsteşrikler Zeyd b. Sâbit’in buradaki rivayetlerde geçtiği üzere İbrânice/yahûdi yazısını kısa sürede öğrenmesi ve âşûra gününü tesbit edebildiği ile ilgili rivayetten yola çıkarak onun Yahûdi kökenli olduğunu iddia etmişlerdir. Oysa Hz. Peygamber’in onu vahiy kâtibi olarak yanında bulundurması, ona diplomatik mektupları yazma ve okuma sorumluluğu verebilmek için ‘bu dili öğren’ şeklinde tâlimat vermesinin gerekçesi olarak Yahûdilere güvenmeyişini ifade etmesi; Hz. Ebû Bekir’in ona Kur’ân’ın bir mushafta toplanması vazifesini vermesi ve onu ‘sen, itham etmediğimiz bir gençsin’ sözüyle övmesi ve onu danışma meclisine alması, Hz. Ömer’in onu beş defa yerine halife vekili olarak bırakmasının yanı sıra devlet kademelerinde pek çok idârî ve ilmî vazîfeler vermesi, Hz. Osman’ın da aynı şekilde kendi döneminde onu çeşitli görevlerde istihdam etmesi, bu iddiaların asılsız olduğunu göstermeye yeten örneklerdir.¹⁶⁴