Akşam Namazında Kırâat

، تِباَث َنْب َدْيَز َّنَأ، ِبيَأ ِنَِرَ بْخَأ :َلاَق ، ماَشِه ْنَع ، ديِعَس ُنْب َيََْيَ اَنَ ثَّدَح ْوَأ َبوُّيَأ اَبَأ :َناَوْرَمِل َلاَق ، ُتْيَأَر ؟ ِبِرْغَمْلا ِيَتَدْجَس َتْرَّصَق َكَرَأ ْمَلَأ" " ِفاَرْعَْلْاِب اَهيِف ُأَرْقَ ي َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا َّيِبَّنلا

Bize Yahyâ b. Saîd, Hişâm’dan nakletti. Hişâm dedi ki: Bana babam haber verdi. Zeyd b. Sâbit ya da Ebû Eyyûb, Mervân’a şunu dedi: “Seni akşam namazının iki secdesini kısa yaparken (iki rekatta kısa sûreleri okurken) görüyorum. Ben, Rasûlullah’ı (s.a.v.) akşam namazında A’raf sûresini okurken gördüm.”³⁰⁸

Sika râvî Yahyâ b. Saîd hakkında 1. hadiste bilgi verilmişti. Urve b. Zübeyr’in oğlu Hişâm b. Urve (ö.146/762) pek çok münekkidin sika, sebt, hadiste imam ve kesîru’l-hadîs şeklinde ta’dîll ettiği bir râvîdir. Bağdat’taki rivâyetlerinde tedlis yaptığı, ahir ömründe hafızasının gerilediği ve rivâyetleri karıştırdığı şeklinde de eleştirilmiştir. Zehebî, hafızasının gerilemesini yaşlılığın getirdiği normal bir sorun olarak kabul etmekle birlikte rivâyetleri karıştırdığı/ihtilata maruz kaldığı eleştirisine katılmaz.

308 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5: 185; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 485.

Hz.

Peygamber _{Zeyd b.}

Sâbit ^{Kesîr b.} Eflah ^{Muh. b} Sîrîn ^{Hişâm b.} Hassân

Ravh b Ubâde Osman b. Ömer Ahmed b. Hanbel Dârimî Ubeydullah

b. Saîd Huzeyme^{İbn İbn Hibbân}

el- Mukaddemi Yusuf el -Kadı İdris b. Ca'fer İbn Ebi

Şeybe ^{Ubeyd b.} Gannem Nadr b.

Şümeyl Abdilvehhab^{Hediyye b}

Hüseyin b. İshak

Taberânî

İbn Ebi

Adiy ^{Yahya b.} Halef ^Tirmîzî

İbn İdris ^{Yahya b.} _Adem ^{Musa b.} Hızam Nesâî Ahmed b. Şuayb ^Tahâvî İbn Ömer 15

75

Medînelilerin ondan yaptığı rivâyetlerin daha sağlam olduğu da söylenmiştir.³⁰⁹ Medîne’nin yedi fakihinden biri olan Urve b. Zübeyr hakkında 13. hadiste bilgi verildi. Hz. Osman’ın, Medîne valiliği de yapmış olan amcasının oğlu olan Mervân b. Hakem (ö. 65/685) siyasi olaylarda ismi pek hoş anılmasa da, hadiste itham edilmeyen bir râvîdir. Hz. Peygamber’e mülakî olmadığı için sahâbîliği yoktur. Müslim hariç Kütüb-i Sitte müellifleri onun rivâyetlerine yer vermiştir.³¹⁰

Hadis Müsned’de 3 ayrı yerde daha geçmektedir.³¹¹ Bu üç rivâyette Urve ile Zeyd b. Sâbit arasında Mervân b. Hakem vardır. İlk rivâyet Tayâlisî > İbn Ebi’z-Zinâd > Hişâm… tarikiyle; İkincisi, Muhammed b. Ca‘fer > İbn Cüreyc > İbn Ebî Müleyke > Urve b. Zübeyr … tariki; diğeri de Abdurrezzâk ve Muhammed b. Bekr el-Bursânî yoluyla ikinci tarikle aynıdır. Bu hadislerin isnad şeması şöyle gösterilebilir:

Buradaki râvîlerden Tayâlisî hakkında 3. hadis, İbn Ebi’z-Zinâd ve Abdurrezzâk hakkında 6. hadis, Muhammed b. Ca‘fer hakkında 13. hadiste bilgi verildi. Ahmed b. Hanbel’in hadisi aldığı diğer şeyhi Muhammed b. Bekr el-Bursâni’yi (ö. 204/820) Ebû Hâtim, ‘sadûk’; Nesâî, ‘leyse bi’l-kavi’ şeklinde vasıflandırır. İbn Sa‘d, İbn Maîn, Ebû

309 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 462; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 4: 193; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 9: 63-4; İbn Hibbân, es-Sikât, 5: 502; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 30: 232-242; Zehebî, Siyer, 6: 34-47; a.mlf, Tezkiratü'l-huffâz, 1: 144-5; a.mlf, Mîzânü’l-i’tidâl, 4: 301-2; İbn Hacer, Takrîb, 1022.

310 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 39-47; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 7: 368; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 8: 271; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 27: 387; Zehebî, Siyer, 3: 476-479; İbn Hacer, Takrîb, 931.( İbn Hacer’in belirttiğine göre Urve b. Zübeyr onun hakkında, hadislerinin alınabileceği anlamına gelen şu ifadeyi kullanır: “ ثيدحلا ىف مهتي لَ ناورم ناك ” “Mervân, hadiste itham edilmezdi.” Bkz. İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, 6: 222-223.)

311Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5: 187, 188, 189; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 497, 504, 507.

Hz.

Peygamber ^{Zeyd b.} Sâbit

Mervân b.

Hakem ^{Urve b.} Zübeyr

Hişâm

b.Urve ^{İbn Ebi'z} Zinad ^Tayâlisî

İbn Ebi Müleyke ^{İbn Cüreyc} Muh. b. Ca'fer Abdurrezzâk İbn Bekr Urve b.

Zübeyr ^{Hişâm b.} Urve ^{Yahya b.} Saîd

Ahmed b. Hanbel

76

Dâvûd, İclî gibi muhaddis ve münekkitler onun sika olduğunu söylemişlerdir.³¹²

Abdülmelik b. Abdülazîz b. Cüreyc (ö. 150/767), pek çok ilimde temayüz etmiş sika,

sebt ve hafız bir âlimdir. Ancak yazılı kaynaklar dışından yaptığı rivâyetlerde eleştirilmiştir. Mesela Ahmed b. Hanbel ‘bana söylediğine göre’, şeyh adı

zikretmeksizin ‘filan dedi ki’, ‘bana ulaştığına göre’ vb. ifadelerle yaptığı rivâyetler

dışında, şeyh adı zikrederek ‘ahberanî, semi‘tu’ gibi ifadelerle yaptığı rivâyetlere

güvenilebileceğini belirtmiştir. Hakkında tedlîs ve irsâl yaptığı eleştirileri de mevcuttur.

Dârekutnî, onun tedlisini ‘İbn Cüreyc’in tedlîsi en kötü tedlistir’ şeklinde eleştirmiştir.³¹³ İbn Ebî Müleyke (ö. 117/735) yani Abdullah b. Ubeydullah b. Ebî Müleyke tâbiûndan sika bir muhaddistir.³¹⁴

Hadislerin metinlerinde anlamı etkilemeyen küçük farklar vardır: İlk rivâyette Rasûlullah’ın A’raf sûresini okuduğu açıkça belirtilirken diğer üç rivâyette bunun yerine “ ِنْيَيَلوُّطلا ىَلوُطِب” ifadesi kullanılmıştır. Son iki rivâyette râvîlerden birinin bu ifadenin ne anlama geldiğini sorması üzerine yapılan açıklamada bunun “A’raf sûresi” olduğu beyan edilmiştir.

Hadisin geçtiği diğer kaynaklar şunlardır: İbn Ebî Şeybe, rivâyeti Abde b. Süleyman > Hişâm… yoluyla eserine almıştır. Müsned’deki rivâyette yer alan Mervân b. Hakem’in kısa sûre okuması kısmı burada bulunmayıp ilave olarak ‘iki rekâtta tamamını (okudu)’ ifadesi mevcuttur.³¹⁵ İbn Huzeyme, Muhammed b. Alâî > Ebû Üsâme Hammâd b. Üsâme… ve Veki‘, Şuayb b. İshâk > Hişâm… kanalı; ayrıca Muhammed b. Yahyâ > Muhâdır b. el-Müverri… kanalıyla; Tahâvî, İbn Huzeyme > Haccâc b. Minhal > Hammâd b. Zeyd… kanalıyla aynı isnada yer vermiştir. Hâkim, Muhammed b. Abdullah es-Saffâr > Ahmed b. Yûnus > Muhâdır b. el-Müverri… kanalıyla Hişâm’dan

312 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 9: 297; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 1: 48; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 7: 212; İbn Hibbân, es-Sikât, 7: 442; 9: 38; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 24: 530-534; Zehebî, Siyer, 9: 421-422; İbn Hacer, Takrîb, 829.

313 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 8: 53-54; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 5: 422; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 5: 356-357; İbn Hibbân, es-Sikât, 7: 93; Hatîb el-Bağdâdî, Tarîhu Bağdâd, 12: 142-153; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 18: 338-354; Zehebî, Siyer, VI, 325-336; İbn Hacer, Takrîb, 624; a.mlf, Tabakâü’l-Müdellisin, 41; Âlâî, Câmiu’t-tahsil, 229.

314 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 8: 33; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 5: 137; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 5: 99; İbn Hibbân, es-Sikât, 5: 2; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 15: 256-9; Zehebî, Siyer, 5: 88-90; İbn Hacer, Takrîb, 24. (İbn Hacer, onun sahâbîden otuz, ibn Hibbân seksen kadarı ile görüşüp hadis aldığını söyler.)

77

gelen rivâyeti eserlerine almıştır. Taberânî de Ubeyd b. Ganm > İbn Ebî Şeybe > Veki‘… ve Osman b. Ebî Şeybe > Ebû Kureyb > Firdevs b. el-Eş‘arî > Leys b. Sa‘d… kanalıyla Hişâm’dan gelen rivâyete eserlerinde yer vermiştir.³¹⁶

Hadis Urve’den, Hişâm’dan başka Ebû’l-Esved, İbn Ebî Müleyke ve Muhammed b. Abdirrahman da rivâyet edilmiştir. Nesâî, Muhammed b. Seleme > İbn Vehb > Amr b. Hâris > Ebu’l-Esved… kanalıyla Urve’den rivâyet etmiştir. Bu rivâyette Zeyd b. Sâbit’in, Mervân’a akşam namazında ‘İhlâs ve Kevser sûrelerini mi okuyorsun?’ şeklinde okuyuşun uzunluğunu eksik görme anlamı taşıyan bir sorusu mevcuttur. Nesâî rivâyeti, Muhammed b. Abdula’la > Hâlid > İbn Cüreyc > İbn Ebî Müleyke > Urve tarikiyle de vermiştir. Bu rivâyetteki soru, sûre belirtmeksizn “kısâr-ı suver” ifadesi ile gelmiştir. İbn Huzeyme, İbn Vehb > Amcası > Amr b. el-Hâris > Muhammed b. Abdirrahman > Urve… kanalıyla; Tahâvî, Rebi’ b. Süleyman > Ebû Zür‘a > Hayve > Ebu’l-Esved > Urve … yoluyla; İbn Hibbân, Abdullah b. Muhammed > Harmele b. Yahyâ > İbn Vehb > Amr b. el-Hâris > Ebu’l Esved > Urve… kanalıyla; Taberânî, Amr b. Abdülazîz > babası > İbn Vehb > Amr b. el-Hâris > Ebu’l-Esved > Urve… ve Ahmed b. Rışdîn > Yahyâ b. Bükeyr > İbn Lehîa > Ebu’l-Esved > Urve… tarikiyle hadisi eserlerine alan müelliflerdir.³¹⁷

Abdurrezzâk, İbn Cüreyc’den; Buhârî, Ebû Âsım…yoluyla; Ebû Dâvûd, Hasan b.

Ali kanalıyla Abdurrezzâk’tan; Nesâî, Muhammed b. Abdula’la > Hâlid b. el-Hâris ... kanalıyla; İbn Huzeyme, Bündâr > Ebû Âsım… ve Muhammed b. Ma‘mer > Ravh b. Ubâde… yoluyla; ayrıca Husayn b. Mehdi > Abdurrezzâk… kanalıyla; Taberânî, Ebû

316 İbn Huzeyme, Sahih, 1: 260; Tahâvî, Şerhu Meâni'l-âsar, 1: 211; Taberânî, el-Mu‘cemu'l-kebîr, 5: 125; Hâkim, el-Müstedrek, 1: 363.

317 Nesâî, “İftitah”, 66; İbn Huzeyme, Sahih, 1: 271; Tahâvî, Şerhu Meâni'l-âsar, 1: 211; İbn Hibbân, Sahih, 5: 143-4; Taberânî, el-Mu‘cemul-kebîr, 5: 122, 126. (Tahâvî, akşam namazında mufassal sûrelerin kısa olanlarından okunması gerektiğini, Rasulullah’ın genel uygulamasının bu yönde olduğunu söyler. Buna delil olarak, bu konuda varid olan rivâyetleri, Medîne’nin dış mahallelerinde oturan bazı sahâbilerin akşam namazını Rasulullah ile birlikte kıldıktan sonra yurtlarına dönerken ok attıkları ve okların düştüğü yeri gördüklerini ifade eden rivâyetleri gösterir. Ayrıca Rasulullah’ın A’raf sûresinin tamamını değil bir kısmını okumuş olabileceğinin ihtimal dâhilinde olduğunu söyleyerek Akşam namazında kısa okumanın genel bir uygulaması olduğunu vurgular. Bkz. Tahâvî, Şerhu Meâni'l-âsar, 1: 211-215.)

78

Müslim el-Keşşî > Ebû Âsım… ; ve İshâk b. ed-Deberî > Abdurrezzâk kanalıyla İbn Cüreyc’ten gelen rivâyete yer vermiştir.³¹⁸ Hadisin isnad şeması şöyle gösterilebilir: