Orta Namazı

Beş vakit namazın her bir vaktinin ayrı ayrı önemi bulunmaktadır. Ancak âyette gelmiş olması nedeniyle biraz daha önemi haiz ve ilgi çeken ‘orta namazı’ ifadesinin hangi namaz olduğu sahâbe arasında merak edilmiş, muhtelif gerekçelerle farklı namazların orta namazı olduğu söylenmiştir. Orta namazın öğle, ikindi ve sabah namazı olduğunu hatta akşam ve cuma namazı olduğunu belirten merfû ve mevkûf rivâyetler mevcuttur.²⁸³ Orta namazının öğle namazı olduğunu belirten rivâyetlerin içinde Zeyd b. Sâbit'ten gelen şu rivâyet de bulunmaktadır:

َّدَح َُيَ ،َناَقِرْبِّزلا ُتْعَِسْ :َلاَق ، ميِكَح ِبيَأ ُنْب وُرْمَع ِنيَثَّدَح ،ُةَبْعُش اَنَ ثَّدَح ، رَفْعَج ُنْب ُدَّمَُمُ اَنَ ث :َلاَق ، تِباَث ِنْب ِدْيَز ْنَع ،ِْيرَ بُّزلا ِنْب َةَوْرُع ْنَع ُثِّد َصُي َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا ِللها ُلوُسَر َناَك َّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا ِّيِبَّنلا ِباَحْاَأ تَلَع َّدَشَأ ًة َلََا يِّلَصُي ْنُنَي ْمَلَو ،ِةَرِجاَهْلاِب َرْهُّظلا يِّل َم :ةرقبلا[ }تَئْسُوْلا ِة َلََّصلاَو ِتاَوَلَّصلا تَلَع اوُظِفاَح{ :ْتَلَزَ نَ ف :َلاَق ،اَهْ نِم 832 َلََا اَهَلْ بَ ق َّنِإ":َلاَق ، ] ِنْيَ ت َلََا اَهَدْعَ بَو ،ِنْيَ ت

Bize Muhammed b. Ca‘fer rivâyet etti. (o) dedi ki: Bize Şu‘be rivâyet etti. (o) dedi ki: Bana Amr b. Ebî Hakîm rivâyet etti. (o) dedi ki: Ben ez-Zibrikân’ı, Urve b. Zübeyr’den, o, Zeyd b. Sâbit’ten şunu rivâyet ettiğini duydum. Zeyd b. Sâbit şöyle dedi: “Rasûlullah

282 İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, 2: 213; Ahmed b. Hanbel, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 3: 493; İbn Huzeyme, Sahih, 2: 293; Tahâvî, Şerhu Meani'l-âsar, 1: 309.

283 Tahâvî, Şerhu Meani’l-âsar, 1: 167-176; Ayrıca Bkz. Savaş Nuh, “Kur’ân’da es-Salâtü’l-Vüstâ”. Usûl Dergisi, 15/1 (2011): 31-52. Hz. Peygamber Zeyd b. Sâbit Kâsım b. Hassân ^Rukeyn Süfyân es-Sevrî Veki' b. Cerrâh Ahmed b. Hanbel İbn Ebi Şeybe

Abdurrezzâk ^{İshak b.} _İbrahim Taberânî

Yahya Bündâr _Huzeyme ^İbn

Kabîsa Ali b. Şeybe Tahâvî

Bişr b.

es-Seri Hayseme ^{Ebû Ebû Yala İbn Hibbân}

Şerik ^{İbrahim b.} _Hasen ^{Yahya el-}_{Hımmani Abdullah} ^{Muh. b.} Taberânî

68

(s.a.v.) öğle namazını, vaktin girdiği ve sıcağın çöktüğü zaman kıldırırdı. Ashabına ondan daha meşakkatli bir namaz olmazdı. Bundan dolayı “Namazlara ve orta namazına devam ediniz.” (Bakara 2/238) âyeti indi. (Zeyd) Ondan önce iki namaz ve sonra iki namaz vardır’ dedi.”²⁸⁴

Hadisin râvîlerinden Muhammed b. Ca‘fer el-Hüzelî (ö. 194/810), Ahmed b. Hanbel’in şeyhlerinden Gunder diye ma‘rûf, sika, hafız ve sahîhu’l-kitâb bir râvîdir. İbn Maîn onu ‘insanların içinde kitabı en sahih olan odur. Bazıları ona hatalar isnad etmeye çalışsa da başarılı olamamışlardır’ şeklinde tevsîk eder. İbn Sa‘d onun hakkında ‘sikatün inşallah’ der. Ebû Hatîm onun sikalığının Şu‘be’nin hadislerine has olduğunu, onun dışındakilerden yaptığı rivâyetler ile ihticâc edilemeyeceğini söylemiştir. Muğaffel²⁸⁵ olduğu da söylenmiştir.²⁸⁶ Meşhur sika muhaddislerden Şu‘be hakkında 4. hadiste bilgi verilmişti. Şu‘be’nin hadisi aldığı râvî Amr b. Ebî Hakîm (ö. ?), Ebû Hâtim’in ‘sâlihu’l-hadîs’ dediği, İbn Maîn ve İbn Hibbân’ın tevsîk ettiği bir râvîdir.²⁸⁷ Amr’ın rivâyeti aldığı ez-Zibrikân, İbn Amr b. Ümeyye ed-Damrî’nin(ö. ?) Nesâî, sika olduğunu belirtmiş, İbn Hibbân ona es-Sikât’ında yer vermiştir. Mizzî onun Zeyd b. Sâbit ve Üsâme b. Zeyd’den yaptığı rivâyetlerin mürsel olduğunu belirtir.²⁸⁸ Hadis tedvinini ilk başlatan nesil içinde yer alan Urve b. Zübeyr (ö. 94/712) sika ve sebt bir muhaddistir.²⁸⁹ Ali b. el-Medînî, Urve’nin, Zeyd b. Sâbit’le likâsının olup olmadığının tesbit edilemediğini söyler.²⁹⁰ Şuayb el-Arnaût ise hadisin isnadının sahih olduğunu belirtir.²⁹¹

284 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5: 183; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 471.

285 Muğaffel: Çok hata yapan, çok dalgın râvî. Böyle birinin rivâyet ettiği hadis hiçbir surette alınmaz. Bkz. Aydınlı, Hadis Istılahları, 201.

286 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 9: 297; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 1: 57; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 7: 221; İbn Hibbân, es-Sikât, 9: 50; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 25: 5-10; Zehebî, Siyer, 9: 98-103; amlf, Mizânü’l-i’tidâl, 3: 502; İbn Hacer, Takrîb, 833.

287 Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 6: 326; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 6: 256-257; İbn Hibbân, es-Sikât, 7: 219-220; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 21: 589-521; Zehebî, Kâşif, 2: 75; İbn Hacer, Tehzîb, 5: 20-21.

288 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 244; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 3: 433-4; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 3: 611; İbn Hibbân, es-Sikât, 6: 340; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 9: 285-6; Zehebî, Kâşif, 1: 317; İbn Hacer, Takrîb, 334. Alâî, Câmiu’t-tahsil, 176.

289 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 2: 333; 7: 177-181; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 7: 31-2; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 6: 395-6; İbn Hibbân, es-Sikât, 5: 194-5; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 20: 11-25; Zehebî, Siyer, 4: 421-437; İbn Hacer, Takrîb, 674.(Meşhur sahâbi Zübeyr b. Avvâm’ın oğlu ve hadis tedvinini ilk başlatan nesil içinde yer alan bir tâbiîdir.)

69

Hadis Müsned’de Yahyâ b. Saîd > Şu‘be > Ömer b. Süleyman > Abdurrahman > Ebân … tarikiyle tekrar geçmektedir.²⁹² Buradaki râvîler Yahyâ b. Saîd hakkında 1. hadis, Ömer b. Süleyman, Abdurrahman ve Ebân hakkında 4. Hadiste bilgi verilmişti. Bu rivâyetlerin isnad şeması şöyle gösterilebilir:

Hadisin geçtiği diğer kaynaklar ise şunlardır: Ebû Dâvûd, Nesâi ve Taberî, Muhammed b. Müsennâ > Muhammed b. Ca‘fer tarikinden gelen rivâyeti tahric etmişlerdir.²⁹³

Buhârî, İshâk > Abdussamed b. Abdülvâris… kanalıyla; Tahâvî, Fehd > Amr b.

Merzûk… yoluyla; Taberânî, Yusuf b. Ya‘kûb > Amr b. Merzûk… kanalıyla;

Beyhâkî ise Ali b. Muhammed > Muhammed b. İshâk > Yusuf b. Ya‘kûb > Amr b.

Merzûk… kanalıyla Şu’be’den gelen rivâyete eserlerinde yer vermişlerdir.²⁹⁴

Nesâî, Amr b. Ali > Ebû Dâvûd > İbn Ebî Zi’b > Zibrikân, Zühre > Zeyd b. Sâbit /

Üsame b. Zeyd tariki; Muhammed b. el-Müsennâ > Osman b. Osman el-Ğafatani > İbn Ebî Zi'b > Zührî > Saîd b. el-Müseyyib > Zeyd b. Sâbit tariki; ve Muhammed b. Râfi’ > Ebu’n-Nadr > Şu‘be > Katâde > Saîd b. el-Müseyyeb > İbn Ömer > Zeyd b. Sâbit tariki olmak üzere üç farklı tarik verir. Taberânî de, bu tariklerden ikincisi ile rivâyete yer vermiştir.²⁹⁵

Nesâî’nin zikrettiği ikinci tarikte rivâyetin sonunda Hz. Peygamber’in ْوَأ ،ٌماَوْقَأ نَيِهَتْنَيَل« ْمُهَتوُيُب نَقِّرَحُ َلَ

» ifadesi mevcuttur. Bu ifadelerinde Allah Rasulü (s.a.v.) cemaate gelmeyen

291 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 471.

292 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5: 183; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 467. (Tezimizde incelediğimiz 4. hadisin son kısmında geçmektedir.)

293 Ebû Dâvûd, “Salât”, 5; Nesâî, es-Sünenü'l-Kübrâ, 2: 24; Taberî, Câmiu'l-Beyân, 5: 206; Beğavî, Şerhu's-Sünne, 2: 236.

294 Buhârî, et-Târîhu'l-kebir, 3: 434; Tahâvî, Şerhu Meâni'l-âsar, 1: 167; Taberânî, el-Mu'cemu'l-kebir, 5: 125; Beyhâkî, es-Sünenü'l-Kübrâ, 1: 672.

295 Nesâî, es-Sünenü'l-Kübrâ, 2: 25; Taberânî, el-Mu‘cemu'l-kebîr, 5: 121.

Hz.

Peygamber ^{Zeyd b. Sâbit}

Urve b.

Zübeyr ^{ez-Zibrikan Amr b. Ebi} Hakim ^{Muh. b. Cafer}

Ebân b.

Osman ^Abdurrahman b. Ebân Süleyman ^{Ömer b.}

Şu'be

Yahya b. Saîd

Ahmed b. Hanbel

70

sahâbeyi muhatap alarak ‘ya orta namazına cemaate gelmemekten vazgeçerler ya da evlerini yakarım’ şeklinde işin ciddiyetini gösteren ağır bir ifade kullanmıştır. Bu aynı zamanda öğle namazının (aşırı sıcaktan dolayı) cemaatle kılınmasında gevşeklik gösterildiğini de ifade eder. Ancak Rasûlullah’ın ‘evlerini yakarım’ sözünün öğle namazı için söylendiği kesin değildir. Sabah, yatsı ve cuma namazı için söylendiğine dair rivâyetler de vardır.²⁹⁶ Nesâî’nin zikrettiği üçüncü tarik ise orta namazının öğle namazı olduğunu belirten “ ُرْهُّظلا َيِه ىَطْسُوْلا ُة َلََص ” ifadesidir. Nesâî’de geçen bu hadis, Zeyd b. Sâbit’in orta namazının öğle namazı olduğu görüşüne gerekçe olarak sunduğu Rasûlullah’ın arkasında bir iki saf cemaatin bulunduğunu ve Hz. Peygamber’in bu duruma kızdığını gösteren bir rivâyettir. Ayrıca bu rivâyet muhtasar bir şekilde “ ُة َلََص

ُوْلا

ُرْهُّظلا َيِه ىَطْس ” şeklinde mevkûf olarak Muvatta’da, İbn Ebî Şeybe’nin Müsned ve el-Musannef’inde, Tayâlisî’nin Müsnedi’nde farklı tariklerle tahric edilmiştir.297

Zeyd b. Sâbit’ten gelen bu rivâyetler sahih olmakla birlikte merfû değildir. Bunun aksine orta namazının ikindi namazı olduğunu belirten merfû rivâyetler vardır.²⁹⁸ Zeyd’den gelen hadislerin isnad şeması şöyle gösterilebilir:

296 Tahâvî, Şerh-u Meâni’l-âsâr, 1: 201-230.

297 Muvatta’, “Salâtü’l-Cemâa”, 27; Tayâlisî, Müsned, 2: 20; İbn Ebî Şeybe, Müsned, 1: 122; el-Musannef, 2: 244-245.

71