Nafile Namazı Evde Kılmanın Fazileti

İslam cemaatle namazı teşvik etmiş, farz namazlarını topluca eda etmenin tek başına kılmaktan 25 ya da 27 derece daha faziletli olduğunu bildirmiştir.²⁴¹ Bununla birlikte evlerin kabirlere çevrilmemesi düşüncesiyle nafile namazların da evlerde kılınmasını tavsiye etmiştir. Zeyd b. Sâbit’in konuyla ilgili rivâyeti şudur:

ُب ْنَع ُثِّدَُيَ ،ِرْضَّنلا اَبَأ ُتْعَِسْ :َلاَق ،َةَبْقُع ُنْب ىَسوُم اَنَ ثَّدَح ،ٌبْيَهُو اَنَ ثَّدَح ،ُناَّفَع اَنَ ثَّدَح َع ، ديِعَس ِنْب ِرْس ْن تِباَث ِنْب ِدْيَز : تَّلَا َّيِبَّنلا َّنَأ ِهْيَلَع ُللها تَّلَا ِللها ُلوُسَر اَهيِف تَّلَصَف ،ٍريِصَح ْنِم ِدِجْسَمْلا يِف ًةَرْجُح َذَطَّتا َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها َّمُث ،ٌساَن ِهْيَلِإ َعَمَتْجا تَّتَح ،َيِلاَيَل َمَّلَسَو َظَف ،ُهَتْوَا اوُدَقَ ف ُتْيَأَر يِذَّلا ُمُنِب َلاَز اَم" :َلاَقَ ف ،ْمِهْيَلِإ َجُرْطَيِل ُحَنْحَنَ تَ ي ْمُهُضْعَ ب َلَعَجَف ،َماَن ْدَق ُهَّنَأ اوُّن تَّتَح ْمُنِعيِنَا ْنِم ْنَأ ُتيِشَخ ُساَّنلا اَهُّ يَأ اوُّلَصَف ،ِهِب ْمُتْمُق اَم ،ْمُنْيَلَع َُِتُك ْوَلَو ،ْمُنْيَلَع ََُتْنُي " َةَبوُتْنَمْلا َة َلََّصلا َّلَِإ ِهِتْيَ ب يِف ِءْرَمْلا ِة َلََا َلَضْفَأ َّنِإَف ،ْمُنِتوُيُ ب يِف

Bize Affân tahdîs edip şöyle dedi: Bize Vüheyb tahdîs etti. (o) dedi ki: Bize Mûsâ b. Ukbe anlattı. (o) dedi ki: Ben Ebu’n-Nadr’ı işittim. O, Büsr b. Saîd’den, o da Zeyd b. Sâbit’ten şöyle tahdîs ediyordu. Hz. Peygamber (s.a.v.) mescid içinde hasırdan bir hücre edinmişti. Geceler boyunca burada namaz kılmıştı. Nihayet insanlar orada toplanmıştı. Rasûlullah'ın (s.a.v.) sesini hücresinde işitmediklerinde uyudu zannettiler. Çıksın diye sahâbîlerin bâzısı öksürmeye başladı. Bunun üzerine Rasûlullah, bekleyen cemâate hitâb edip şöyle dedi: “ Yaptıklarınızın farkındayım. Devam etmem halinde size farz

240 Tahâvî, Şerhu Meâni’l-âsâr, 1: 205-211.

241 Buhârî, “Ezan”, 30; Müslim, “Mesâcid”, 42.

Hz.

Peygamber ^{Zeyd b.} Sâbit

Kesir b. Zeyd Ebu Ahmed Ahmed b. Hanbel Ebu Bekir el-Hanefi Ali b. el-Medini Buhârî Muttalib b. Abdullah Veki' İbn Ebi Şeybe Abd b. Humeyd Ubeyd b. Gannem Osman b. Ebi Şeybe Huseyn b. İshak Taberânî Hârice b. Zeyd Muh. b. Ebi Bekir el-Mukaddemi Abdullah b. Ahmed b. Hanbel 10 0

56

kılınmasından endişe ettim. Şayet üzerinize farz kılınacak olsaydı, onu yerine getiremezdiniz. O halde ey İnsanlar! Namazlarınızı evlerinizde kılınız. Zira farzlar hariç kişinin en kıymetli namazı evinde kıldığıdır.”²⁴²

İbn Hanbel’in hocası Affân b. Müslim es-Saffâr (ö. 220/836), hadis rivâyetinde titizliği ile meşhur sika, sebt bir muhaddistir. Öyle ki tek harfinde bile tereddüt ettiği hadisleri rivâyet etmediği söylenmiştir. Hocasından dinlediği rivâyeti bir de hocasına kendisi okurdu. Kuvvetli bir hafızası vardı. Devrinin önde gelen bazı muhaddisleri onun rivâyet etmediği hadisleri rivâyet etmezlerdi.²⁴³ Affân’ın hadisi aldığı Vüheyb b. Hâlid (ö. 165/783) sika, sebt bir râvîdir. Şu‘be’den sonra hadis ricalini ondan daha iyi bilenin olmadığı söylenir. İbn Hacer, ömrünün sonlarında durumunun biraz değiştiğini ifade eder.²⁴⁴ Mûsâ b. Ukbe (ö. 141/757) sika, fakih ve meğazi’de imam sayılan bir muhaddistir. İbn Hacer, İbn Main’in onun hakkındaki ‘leyyin’ değerlendirmesinin doğru olmadığını belirtir. İbn Sa‘d onun için ‘kalîlü’l-hadîs’ der.²⁴⁵ Onun hadisi aldığı Ebu’n-Nadr, Sâlim b. Ebî Ümeyye, (ö. 129/747), sika, sebt ve kesîru’l-hadîs bir râvîdir. İbn Hacer onun irsâl yapmakla eleştirildiğini söyler. 133/751 yılında öldüğü de söylenmiştir.²⁴⁶ Büsr b. Saîd (ö. 100/718) de sika bir muhaddistir. Ömer b. Abdülazîz döneminde 78 yaşında ölmüştür.²⁴⁷ Ricali güvenilir râvîlerden oluşan bu sened sahihtir. Hadise Müsned’de metinlerinde ele almayı gerektirecek bir farklılık olmadan dört farklı tarikle daha yer verilmiştir. Veki‘den aynı senetle gelen iki rivâyet olayın anlatılmadığı sadece “farzlar hariç kişinin en kıymetli namazı evinde kıldığıdır” kısmının yer aldığı

241 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5: 182; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 458-459.

243 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 9: 300; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 7: 72; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 7: 30; İbn Hibbân, es-Sikât, 8: 522; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 20: 160-176; Zehebî, Siyer, 10: 242-255; İbn Hacer, Takrîb, 681-682.

244 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 9: 288; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 8: 127; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 9: 34; İbn Hibbân, es-Sikât, 7: 560; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 31: 164-168; Zehebî, Siyer, 8: 223-226; İbn Hacer, Takrîb, 1045.

245 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 519; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 7: 292; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 8: 154; İbn Hibbân, es-Sikât, 5: 404-405; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 10: 360; Zehebî, Siyer, 6: 114-118; İbn Hacer, Takrîb, 983.

246 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 506; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 4: 111; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 4: 179; İbn Hibbân, es-Sikât, 6: 407; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 10: 127-130; Zehebî, Siyer, 6: 6-7; İbn Hacer, Takrîb, 359.

247 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 277-278; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 2: 123; İbn Hibbân, es-Sikât, 4: 78-79; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 4: 72-75; Zehebî, Siyer, 4: 594; İbn Hacer, Takrîb, 166.

57

muhtasar rivâyetlerdir. Uzun rivâyetlerin birinde Mûsâ b. Ukbe arada Ebu’n-Nadr olmadan Büsr’den rivâyet etmiştir ki bu rivâyet Mûsâ b. Ukbe’nin Büsr’den seması olmadığı için munkatı’dır. Diğer tarik ise Mekkî b. İbrâhim’den gelmiştir.²⁴⁸

Bu rivâyetlerdeki râvîlerin cerh-ta’dîl durumları şöyledir: Veki‘ b. Cerrâh (ö. 197/813) sika, hafız, hüccet, hadiste müminlerin emîri ve zamanın Evzâî’si gibi niteliklerle anılan güvenilir bir muhaddistir. Hafızasının çok kuvvetli olduğu belirtilir.²⁴⁹ Mekkî b. İbrâhim (ö. 215/831) Buhârî ve Müslim’in ricâlinden sika, sebt ve hafız bir muhaddistir. 90 yaşında Belh’te ölmüştür.²⁵⁰ Abdullah b. Saîd b. Ebû Hind (ö. 147/763) İbn Sa‘d, Ahmed b. Hanbel, Yahyâ b. Maîn tarafından sika olduğu söylenmesine karşın, ona ‘vehimleri olan sadûk’ şeklinde eleştiriler de yöneltilmiştir. İbn Ebî Hâtim ve Ebû Zür’a onun hadisinin zayıf olduğunu söyler. Kütüb-i Sitte müellifleri onun rivâyetlerine eserlerinde yer vermiştir.251 Ahmed b. Hanbel’in hadisi aldığı Muhammed b. Bişr (ö. 203/819) etbâu’t-tâbiîn’in küçüklerinden, 9. tabakadan sika, sebt ve kesîru’l-hadîs bir râvîdir. Ebû Dâvûd, onun Kûfe’nin en hâfızı olduğunu söyler.²⁵² Muhammed b. Bişr’in hadisi aldığı hocası Muhammed b. Amr (ö. 145/761) sadûk ve sâlihu’l-hadîs olarak değerlendirilmiştir. Buhârî ondan makrûnen²⁵³, Müslim de mütabaât olarak hadis tahric etmiştir. Ebû Hâtim de ‘yüktebû hadîsuhu’ diyerek rivâyetlerinin i’tibâr için

248 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5: 183, 184, 186, 187; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 471, 482, 493, 497.

249 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 8: 517; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 8: 179; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 1: 219; İbn Hibbân, es-Sikât, 7: 562; Zehebî, Siyer, 9: 140-168; İbn Hacer, Takrîb, 1037.

250 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 9: 377; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 8: 71; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 8: 441; İbn Hibbân, es-Sikât, 7: 526; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 28: 476-481; Zehebî, Siyer, 9: 549-553; İbn Hacer, Takrîb, 969.

251 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 529; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 5: 104; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 5: 70-71; İbn Hibbân, es-Sikât, 7: 12; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 15: 37-41; Zehebî, Mîzânü’l-i’tidâl, 2: 429; İbn Hacer, Takrîb, 512. (Hişâm b. Abdülmelik döneminde (h.105-125/623-643) doğmuştur.)

252 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 8: 516; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 1: 45; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 7: 210; İbn Hibbân, es-Sikât, 7: 441; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 24: 520-523; Zehebî, Siyer, 9: 265-267; İbn Hacer, Takrîb, 828.

253 Makrûnen: Zayıf bir râvînin rivâyet ettiği bir hadisi, bu râvîsinden dolayı sika bir râvînin rivâyetiyle birlikte zikretme usulü. Bkz: Aydınlı, Hadis Istılahları, 170.

58

alınabileceğini ifade etmiştir.²⁵⁴ Müsned’deki rivâyetlerin isnad şeması şöyle gösterilebilir:

Hadisin geçtiği diğer kaynaklar ise şunlardır: Abd b. Humeyd hadisi, Affân… tarikiyle;

Buhârî, İshâk > Affân…; Nesâî, Ahmed b. Süleyman > Affân…; İbn Huzeyme,

Muhammed b. Ma‘mer > Affân…; Ebû Avane, Affân… yoluyla; Tahâvî, İbn Merzûk > Ali b. Abdurrahman > Affân… tarikiyle; Beyhâkî, Ebû Abdullah el-Hâfız > Ahmed b. Ya‘kûb es-Sekafî > Hasan b. Müsennâ > Affân… tarikiyle eserlerine almışlardır.²⁵⁵

Buhârî, Abdula’la b. Hammâd > Vüheyb… tariki; Müslim, Muhammed b. Hâtim >

Behz > Vüheyb…tariki; Ebû Avâne, Ebû Ubeydullah el-Varrak > Habbân b. Hilal > Vüheyb… yoluyla; ayrıca Sâğânî > Abdula'la b. Hammâd > Vüheyb… yoluyla; İbn

Hibbân, Ahmed b. Ali b. el-Müsennâ > Abdula’la b. Hammâd > Vüheyb… yoluyla

hadisi eserlerine almışlardır.²⁵⁶

Ebû Dâvûd, Ahmed b. Sâlih >Abdullah b. Vehb > Süleyman b. Bilâl > İbrâhim b.

Ebî’n-Nadr > Ebû’n-Nadr Salim b. Ebû Ümeyye... tarikiyle; Tahâvî, Rebi’ b. Süleyman > Ebû’l-Esved ve Esed > İbn Lehîa > Ebû’n-Nadr Salim b. Ebî Ümeyye... tarikiyle; ayrıca İbn Ebî Dâvûd > el-Vuhâzi > Süleyman b. Bilâl > İbrâhim b. Ebî’n-Nadr > Ebû’n-Nadr Salim b. Ebû Ümeyye... tarikiyle; Taberânî, Ali b. Abdülaziz > Muallâ b. Esed > Abdulaziz b. Muhtar yoluyla Mûsâ b. Ukbe’den gelen rivâyeti tahric

254 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 529-530; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 1: 191-192; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 8: 30; İbn Hibbân, es-Sikât, 7: 377; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 26: 212-218; Zehebî, Siyer, 6: 136-137; İbn Hacer, Takrîb, 884.

255 Abd b. Humeyd, Müsned, 1: 218; Buhârî , “İ'tisam”, 3; Nesâî, “Kıyamu’l-leyl”, 1; İbn Huzeyme, Sahih, 2: 211; Ebû Avâne, Müsned, 2: 20; Tahâvî, Şerhu Meâni’l-âsar, 1: 350; a.mlf, Şerhu Müşkili’l- âsar, 2: 72; Beyhâkî, es-Sünenü’l-Kübrâ, 3: 155.

256 Buhârî, “Ezan”, 81; Müslim, “Salâtü'l-Müsâfirîn”, 213; Ebû Avâne, Müsned, 2: 20, 32, 254; İbn Hibbân, Sahih, 6: 236.

Hz.

Peygamber ^{Zeyd b. Sâbit Büsr b. Saîd}

Ebu’n-Nadr

Musa b. Ukbe ^{Vüheyb b.} _Halid ^{Affân b.} _Müslim

Abdullah b. Said b. Ebi Hind Veki ' Mekki b. İbrahim Ahmed b. Hanbel

59

etmiştir.²⁵⁷Ayrıca Ali b. el-Mübârek es-San’anî > Ali b. Cebele el-İsfehâni > Muhammed b. Nasr > İsmâil b. Ebî Üveys > Süleyman b. Bilâl > İbrâhim b. Ebî’n-Nadr > Ebû’n-Nadr Salim b. Ebû Ümeyye... tarikiyle hadisi eserine almıştır. İbn Adî, Muhammed b. Ca‘fer > İsmâil b. Ebî Üveys Süleyman b. Bilâl, İbrâhim b. Ebî’n-Nadr > Ebû’n-Nadr Salim b. Ebû Ümeyye ... tarikiyle hadisi eserlerine almıştır.²⁵⁸

İbn Ebî Şeybe, Veki‘ >Abdullah b. Saîd > Ebû’n-Nadr Salim b. Ebî Ümeyye…

tarikiyle; İbn Huzeyme, Muhammed b. Beşşâr >Muhammed b. Ca‘fer >Abdullah b. Saîd > Ebû’n-Nadr Salim b. Ebî Ümeyye… tarikiyle; ayrıca Selm b. Cünade > Veki’ > Abdullah b. Saîd > Ebû’n-Nadr Salim b. Ebî Ümeyye… tarikiyle; Taberânî, Ubeyd b. Ganm > İbn Ebî Şeybe > Veki‘ > Abdullah b. Saîd > Ebû’n-Nadr Salim b. Ebî Ümeyye… tarikiyle hadisi eserlerine almıştır.²⁵⁹

Dârimî, Mekkî >Abdullah b. Saîd… tarikiyle muhtasar bir şekilde; Buhârî de aynı

tarikle uzun şekliyle; Ebû Dâvûd, Hârûn b. Abdullah > Mekkî > Abdullah b. Saîd… tarikiyle; Ebû Avâne, Sâğânî > Mekkî > Abdullah b. Saîd… tarikiyle; Ya‘kûb b. Süfyân > Mekkî > Abdullah b. Saîd… tarikiyle hadisi tahric etmiştir.²⁶⁰

Ayrıca Buhârî, Muhammed b. Ziyâd > Muhammed b. Ca‘fer… ; Müslim, Muhammed b. Müsennâ > Muhammed b. Ca‘fer… ; Tirmîzî, Muhammed b. Beşşâr > Muhammed b. Ca‘fer… ; Ebû Avane, Ebû Ümeyye > Abdullah b. Hurmân > Abdülhamid b. Ca‘fer… ; Taberânî Abdurrahman b. Selm > Sehl b. Osman > Abdurrahman b. Muhammed el-Muhâribi > Abdulhamid b. Ca‘fer yoluyla Abdullah b. Saîd kanalıyla gelen rivâyeti muhtasar olarak aktarmışlardır.²⁶¹

257 Taberânî, el-Mu’cemu’l-kebir, 5: 143.

258 Ebû Dâvûd, “Salât”, 204; Tahâvî, Şerhu Meani’l-âsar, 1: 351; Taberânî, el-Mu’cemu’l-kebir, 5: 144; İbn Adî, el-Kâmil, 1: 526 (151.Biyografi- İsmâil b. Ebî Üveys biyografisinde); Begavî, Şerhu's-Sünne, 4: 129-131.

259 İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, 2: 52; İbn Huzeyme, Sahih, 2: 211; Taberânî, el-Mu’cemu’l-kebir, 5: 144.

260 Dârimî, “Salât”, 96; Buhârî , “Edeb”, 75; Ebû Dâvûd, “Vitr”, 11; Ebû Avane, Müstahrec, 2: 20, 33, 254.

261 Buhârî, “Edeb”, 75; Müslim, “Salâtü’l-Müsafirin”, 29; Tirmîzî, “Salât”, 331; Ebû Avâne, Müstahrec, 2: 254; Taberânî, el-Mu’cemu’l-kebir, 5: 144.

60

Hadis Zeyd b. Sâbit’in kavli olarak da nakledilmiştir. İmam Malik, Ebu’n-Nadr > Büsr b. Saîd… yoluyla; Nesâi, Kuteybe b. Saîd > Mâlik… kanalıyla hadisi mevkûf olarak tahric etmişlerdir.²⁶² Hadisin isnad şeması şöyle gösterilebilir:

262 Muvatta’, “Kitâbu Salâti’l-Cemâa”, 4; Nesâî, es-Sünenü’l-Kübrâ, 2: 112.

Hz.

Peygamber ^{Zeyd b.} Sâbit ^{Büsr b.} Said

Salim b. Ebi Ümeyye Musa b. Ukbe Vüheyb Affan b. Müslim Abd b. Humeyd İshak Buhârî Ahmed b. Süleyman ^Nesâî Muh. b. Ma’mer Huzeyme ^İbn Muh. b.

İsmail Avâne ^Ebû Ali b. Abdurrah man İbn Merzuk ^Tahâvî Abdula'la b. Hammad Buhâri

Sağani _Avâne ^Ebû Ahmed b.

Ali Hibbân ^İbn Behz ^{Muh. b.} _Hatim Müslim Habbân b.

Hilal ^Ubeydulah el-Varrak Ebû Avâne Abdulaziz

b. Muhtar ^{Mualla b.} Esed Abdülaziz ^{Ali b. Taberânî}

İbrahim b. Ebi’n-Nadr Süleyman b. Bilal İsmail b. Ebi Üveys Muh. b.

Nasr Cebele ^{Ali b.} Mübârek ^{Ali b. el- Taberânî} Muh. b.

Cafer ^{İbn Adî}

el-Vuhâzi ^{İbn Ebi} _Davud Tahâvî Abdullah

b. Vehb ^{Ahmed b.} Salih Dâvud ^Ebû İbn Lehia Ebu’l-Esved Esed Rebi b. Süleyman ^Tahâvî İmam

Mâlik ^Kuteybe b. Said ^Nesâî

Abdullah b. Said

Veki ^{İbn Ebi} _Şeybe ^{Ubeyd b.} _Gannem Taberâni

Muh. b. Ca’fer Muh. b. Beşşâr İbn Huzeyme Tirmîzî Muh. b. Ziyâd ^Buhârî Muh. b. Müsenna ^Müslim Mekki Dârimî Buhârî Harun b.

Abdullah Dâvud ^Ebû

Sagani _Ebû Avâne Yakub b. Süfyan Abdülham id b. Cafer Abdullah

b. Hurman Ümeyye ^Ebu Avâne ^Ebû Abdurrah

man b. Muh.

Sehl b

61