Tilâvet secdesi

Hükmü mezheplerde farklı şekilde değerlendirilen tilavet secdesi²⁶³ ayetlerinden biri de Necm sûresinde yer almaktadır. Zeyd b. Sâbit'ten gelen aşağıdaki rivâyette buradaki secde söz konusu edilmektedir. Hadis şöyledir:

ُنْب َيََْيَ اَنَ ثَّدَح : َلاَق ، تِباَث ِنْب ِدْيَز ْنَع ، راَسَي ِنْب ِءاَطَع ْنَع ، طْيَسُق ِنْب َديِزَي ْنَع ، بْئِذ ِبيَأ ِنْبا ِنَع ، ديِعَس

ُللها تَّلَا ِّيِبَّنلا تَلَع ُتْأَرَ ق"

" ْدُجْسَي ْمَلَ ف ،َمْجَّنلا َمَّلَسَو ِهْيَلَع

Bize Yahyâ b. Saîd, İbn Ebî Zi’b’den, o, Yezîd b. Kuseyt’den, o, Atâ b. Yesâr’dan o, Zeyd b. Sâbit’ten bize şunu nakletti. Zeyd şöyle dedi: “Nebi’ye (s.a.v.) Necm sûresini okudum, o secde etmedi.”²⁶⁴

Önde gelen muhaddislerden olan Yahyâ b. Saîd el-Kattân hakkında 1. hadiste, İbn Ebî Zi’b hakkında 6. hadiste bilgi verilmişti. Yezîd b. Kuseyt (ö.122/740), sika ve kesîru'l-hadîs bir râvîdir. Ancak Ebû Hâtim’in onu ‘leyse bil-kavi’ şeklinde değerlendirdiği, İmam Mâlik’in kendisinden çok az rivâyette bulunduğu ve İbn Maîn’in ‘onun hadisleri sâlihtir’ dediği bilgisi de mevcuttur. Zehebî, onun Kütüb-i Sitte’deki hadislerinin hasen olduğunu belirtir.²⁶⁵ Atâ b. Yesâr, müminlerin annesi Meymune bt. el-Hâris'in azatlısı, Medîne’nin yedi fakihinden biri kabul edilen Süleyman b. Yesâr’ın kardeşidir. İbn Sa‘d onu sika ve kesîru'l-hadîs bir râvî şeklinde değerlendirmiştir. İbn Maîn ve Ebû Zür‘a onu sika olarak vasıflandırmıştır. Vefat yılı, kabul edilen genel görüşe göre 104/722

263 Kur'ân-ı Kerîm'de 14 yerde geçen secde ayetlerini okuyan ve işiten herkesin yapması gereken secde olan tilavet secdesinin yapılması Hanefilerde vacip, diğer mezheplerde ise sünnettir. Ayrıca A’raf, Ra’d… sûrelerinde geçen secde ayetini okuyunca secde etmek 'farz'; Furkan, Fussilet... Sûrelerindeki secde ayetleri okununca secde etmek 'vacip'; söz konusu hadiste geçen ifadeye binaen Necm sûresindeki ve İnşikak, Alak… sûrelerindeki secde ayeti okunduğunda secde etmenin 'sünnet' olduğunu söyleyen âlimler de vardır. Mâliki fakihler ise Mufassal sûrelerde tilavet secdesi olmadığına dair bu hadisi delil olarak kullanmışlardır. Mufassal Sûre: Hucûrât sûresi ile Nas sûresi arasındaki kısa sûrelere denir. Hucûrât ile Buruc arası Tıval-ı Mufassal, Buruc ile Beyyine arası Evsat-ı Mufassal, Beyyine’den sonrası Kısâr-ı Mufassal şeklinde üçe ayrılır. Bkz. Vehbe Zuhaylî,. İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, Trc. Beşir Eryarsoy v.dğr. (İstanbul: Risale yayınları, 1414/1994), 2: 234-252.)

264 Ahmed b.Hanbel, Müsned, 5: 183; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 469.

265 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 486; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 8: 344; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 9: 273; İbn Hibbân, es-Sikât, 5: 543; Zehebî, Siyer, 5: 266; amlf, Mîzânü’l-i’tidâl, 4: 430-1; İbn Hacer, Takrîb, 1078.

62

yılıdır.²⁶⁶ Bu değerlendirmeler ışığında hadisin isnadı Buhârî ve Müslim’in şartına göre sahih olmaktadır.²⁶⁷

Müsned’de geçen diğer rivâyet Veki‘ b. Cerrâh ve Yezîd b. Hârûn > İbn Ebî Zi’b tarikinden gelmektedir. Burada geçen Veki‘ b. Cerrâh hakkında 10. hadiste bilgi verildi. Yezîd b. Hârûn (ö.206/822) Kütüb-i Sitte müelliflerinin hepsinin kendisinden hadis aldığı mutkin, sika ve sebt bir râvîdir. Ali b. el-Medînî onu, ‘ondan daha hafızını görmedim’ şeklinde överek tevsîk eder.²⁶⁸

Hadis şu kaynaklarda da geçmektedir: İbn Huzeyme, Bündâr… tariki; İbn Hibbân, İbn Huzeyme > Bündâr… yoluyla Yahyâ b. Saîd el-Kattân’dan gelen rivâyeti eserlerinde tahric etmişlerdir.²⁶⁹

Tayâlisî, İbn Ebî Zi'b’ten… ; İmam Şâfiî, İbn Ebî Füdeyk… yoluyla; İbn Ebî Şeybe,

Veki b. Cerrâh… kanalıyla; Abd b. Humeyd, Abdullah b. Mûsâ…; Dârimî, Ubeydullah b. Mûsâ… yoluyla; Buhârî, Adem b. Ebî İyas…. kanalıyla; Ebû Dâvûd, Hennâd b. es-Serrî > Veki‘ b. Cerrah… yoluyla; Ebû Avâne, Sâğânî > Ubeydullah b. Mûsâ… yoluyla; Tahâvî, Ebû Bekre > Ravh… kanalıyla; İbn Hibbân, es-Sûfi > Ali b. Ca‘d… yoluyla; Taberânî, Muhammed b. Abdûs ve Muhammed b. Ca‘fer > Ali b. Ca‘d… yoluyla; Ayrıca Beyhâkî ve Beğavî de, İbn Ebî Zi’b tarikinden gelen rivâyeti eserlerine almışlardır.²⁷⁰

Buhârî, Süleyman b. Dâvûd > İsmâil b. Ca‘fer > Yezîd b. Husayfe… kanalıyla; Müslim, Yahyâ b. Yahyâ > İsmâil b.Ca‘fer > Yezîd b. Husayfe… ; Yahyâ b. Eyyûb >

İsmâil b.Ca‘fer > Yezîd b. Husayfe… ; Kuteybe b. Saîd > İsmâil b.Ca‘fer > Yezîd b.

266 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 172-3. Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 6: 461; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 6: 338; İbn Hibbân, es-Sikât, 5: 199; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 20: 125-7; Zehebî, Siyer, 4: 448-9; İbn Hacer, Takrîb, 679.

267 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 469.

268 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 9: 316; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 8: 368; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 9: 295; İbn Hibbân, es-Sikât, 7: 632; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 32: 261-270; Zehebî, Siyer, 9: 358-372; İbn Hacer, Takrîb,1084.

269 İbn Huzeyme, Sahih, 1: 285; İbn Hibbân, Sahih, 6: 475.

270 Tayâlisî, Müsned, 1: 502; Şâfiî, Müsned, 1: 272; İbn Ca‘d, Müsned, 1: 989; İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, 1: 368; Abd b. Humeyd, Müsned,, 218-219; Dârimî, “Salât”, 124; Buhârî, “Sücûdu’l-Kur’ân”, 6; Ebû Dâvûd, “Sücûdu’l-Kur’ân”, 2; Tirmîzî, “Sefer”, 404; Tahâvî, Şerhu Meâni'l-âsar, 1: 352-362; Beyhâkî, es-Sünenü'l-Kübrâ, 2: 444; Beğavî, Şerhu’s-Sünne, 3: 310.

63

Husayfe… kanallarıyla; Nesâi, Ebû Avâne ve İbn Huzeyme Ali b. Hucr > İsmâil b. Ca‘fer > Yezîd b. Huseyfe… kanalıyla; İbn Huzeyme, Ebû Sahr > Yezîd b. Husayfe… ve İbn Vehb > Ebû Sahr, Yezîd b. Husayfe… kanallarıyla; Tahâvî, Ali b. Ma‘bed > İsmâil b. Ebî Kesîr… kanalı ile Yezîd b. Kuseyt tarikiyle gelen rivâyeti eserlerine almışlardır.²⁷¹ Yezîd b. Kuseyt kanalından gelen bu rivâyetlerde şu ziyade bulunmaktadır: “ ٍءْيَش يِف ِماَمِْلْا َعَم َةَءاَرِق َلَ :َلاَق ؟ِماَمِْلْا َعَم ِةَءاَرِقْلا ِنَع ٍتِباَث َنْب َدْيَز َلَأَس ُهَّنَأ ُهَرَ بْخَأ ُهَّنَأ ø

Atâ b.Yesâr, Zeyd b. Sâbit’e “İmamla birlikte kılınan namazlarda kırâat var mıdır? (Fatihayı cemaat de okur mu)” diye sorunca Zeyd b. Sâbit kırâatin olmayacağını beyan etmiştir.

Bu rivâyet sadece Atâ b. Yesâr değil, Zeyd b. Sâbit’in oğlu Hârice b. Zeyd kanalından da gelmiştir: Ebû Dâvûd, İbnü’s-Serh > İbn Vehb > Ebû Sahr > İbn Kuseyt… yoluyla;

İbn Huzeyme ve Tahâvî Yûnus b. Abdula’la > İbn Vehb > Ebû Sahr > İbn Kuseyt... ; Tahâvî ayrıca, Rebi’ b. Süleyman > Ebû Zür‘a > Hayve b. Şürayh > Ebû Sahr > İbn

Kuseyt… kanalıyla; Dârekutnî, Ebû Bekir b. Ebî Dâvûd > Tayâlisî > İbn Vehb > Ebû Sahr > Yezîd b. Kuseyt... yoluyla Hârice 'den gelen rivâyeti eserlerine almışlardır.²⁷² Hadislerin metinlerinde herhangi bir faklılık bulunmamaktadır. Ancak İbn Huzeyme ve Dârekutnî’de yer alan rivâyette metnin sonunda Ebû Sahr’ın şu sözü bulunmaktadır: "

ْي لَصَو :ٍرْخَص وُبَأ َلاَق

اَدُجْسَي ْمَلَف ٍمْزَح ِنْب ِرْكَب يِبَأَو ،ِزيِزَعْلا ِدْبَع ِنْب َرَمُع َفْلَخ ُت " “ Ebû Sahr şunu dedi: Ömer b. Abdülaziz ve Ebû Bekir b. Hazm'ın arkasında namaz kıldım o ikisi secde etmedi.”²⁷³ Hadisin isnad şeması şöyle gösterilebilir:

271 Buhârî, “Sücûdu’l-Kur’ân”, 6; Müslim, “Mesâcid”, 106; Nesâî, “İftitah”, 50; Ebû Avane, Müstahrec, 1: 522; İbn Huzeyme, Sahih, 1: 258; Tahâvî, Şerhu Meâni'l-âsar, 1: 352.

272 Ebû Dâvûd, “Sücûdu’l-Kur’ân”, 2; İbn Huzeyme, Sahih, 1: 258; Tahâvî, Şerhu Meâni'l-âsar, 1: 352; Dârekutnî, Sünen, 2: 274.

273 Ebû Sahr Humeyd b. Ziyad, bu sözüyle Ömer b. Abdülazîz ve Ebû Bekir b. Hazm’ın bu hadisi uyguladıklarını ifade etmeye çalışmıştır. Dârimî’nin Sünen’ine yazdığı şerhte Abdullah Aydınlı’nın bu hadisle ilgili açıklaması şöyledir: “Bu hadis, Necm Sûresinin sonundaki âyette secde edilmeyeceği görüşünde olan âlimlerin delillerinden biridir. Daha önce de zikredildiği gibi Mâlikiler, içlerinde Necm Sûresinin de bulunduğu mufassal sûrelerde secde olmadığı görüşündedirler. Diğer üç mezhebe göre ise Necm, İnşikak ve Alak Sûrelerinde secde vardır. Onlara göre Zeyd b. Sâbit’in naklettiği olayda Hz. Peygamberin (sallallahu aleyhi ve sellem) secde etmemiş olması ya o zaman abdestli olmadığından yahut o vaktin kerâhat vakti olduğundan dolayı veya onda secde edilmemesinin caiz olduğunu açıklamak içindir. Bkz. Aydınlı, Sünen-i Dârimî, 3: 274-275.

64 Hz. Peygamber Zeyd b. Sâbit Ata b.Yesar İbn Ebi Zi'b Yezid b.

Harun ^{Ahmed b.} Hanbel

Veki b. Cerrah Ahmed b. Hanbel İbn Ebî Şeybe Hennad Ebû Dâvûd Yahya b. Said Ahmed b. Hanbel Bündâr _Huzeyme^İbn Tayalisi İbn Ebi Füdeyk ^Şâfiî İbn Ca'd Es-sufi İbn Hibbân Muh. b. Ca'fer Muh. b. Abdûs ^Taberânî Abdullah b.

Musa Humeyd^{Abd b.} Ubeydullah b. Musa Dârimî Sağani Ebû Avâne Muh. b. Yakub ^Taberâni Adem b.

Ebi İyâs ^Buhârî

Ravh Ebu Bekre Tahâvî

Yezîd b. Husayfe İsmail b. Ca'fer Süleyman b. Dâvud ^Buhârî Yahya b.Yahya Müslim Yahya b. Eyyüb Kuteybe b. Said Ali b. Hucr Nesâî İbn Huzeyme Ebû Avâne Ebû Sahr Amcası İbn Huzeyme İbn Vehb İsmail b. Ebi Kesir Ali b. Ma'bed ^Tahâvî Ebû Sahr İbn Vehb İbnü's-Serh Ebû Dâvûd Yunus b. Abdula'la İbn Huzeyme Tahâvî Süleyman b Davud Ebû Bekir b. Ebi Davud ^Dârekutnî Hayve b. Şurayh ^{Ebû Zür 'a} Rebi b. Süleyman ^Tahâvî Hârice b. Zeyd Yezîd b. Kuseyd

65