Meyveleri Olgunlaşmadan Satmak

Muhâdara⁵³¹ adı verilen bu satış türünün yasaklığını bildiren Zeyd b. Sâbit rivâyeti şöyledir:

528 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5: 190; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 513.

529 İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, 4: 507; Tirmîzî, “Buyû‘”, 63; Tahâvî, Şerhu Meâni’l-âsâr, 4: 112; Taberânî, el-Mu‘cemu’l-kebîr, 5: 113.

530 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 8: 75-78; Buhârî, “Musâkât”,18; Müslim, “Buyû‘”, 81-86; Nesâî, “Muzâraâ”, 2; Tahâvî, Şerhu Meâni’l-âsâr, 4: 112.

Hz.

Peygamber ^{Zeyd b.} Sâbit ^{İbn Ömer Nâfi' Muh. b.} İshâk

İbrahim b.

Sa'd ^{Yakub b.} İbrahim

Ahmed b. Hanbel Yezîd b. Harun Hz. Peygamber Zeyd b.

Sâbit ^{İbn Ömer Nâfi'}

Muh.b. İshâk

İbrahim b.

Sa'd ^{Yakub b.} İbrahim ^{Ahmed b.} Hanbel Yezîd b. Harun Ahmed b. Hanbel Ali b. Şeybe ^Tahâvî Abdullah

b. Numeyr ^{İbn Ebi} Şeybe ^{Ubeyd b.} Gannem ^Taberânî Abde Hennâd Tirmîzî

127 ْهُّزلا ِنيَثَّدَح ،َقاَحْسِإ ِنْبا ِنَع ، ِبيَأ اَنَ ثَّدَح ،ُبوُقْعَ ي اَنَ ثَّدَح تِباَث ِنْب ِدْيَز ْنَع ، دْيَز ِنْب َةَجِراَخ ْنَع ،ُّيِر ِهْيَلَع ُللها ىَّلَص ِللها ُلوُسَر َلاَق :َلاَق ، :َمَّلَسَو " اَهُح َلََا َوُدْبَ ي تَّتَح َةَرَمَّثلا اوُعيِبَت َلَ"

Bize Ya‘kûb tahdîs etti. (o) dedi ki: Bana babam, İbn İshâk’tan nakletti. (o) dedi ki: Bana ez-Zührî, Hârice b. Zeyd’den, o da Zeyd b. Sâbit’ten nakletti. Zeyd b. Sâbit dedi ki: Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurdu: “Meyveleri olgunlaştıkları belli oluncaya kadar satmayın”⁵³²

Ya‘kûb b. İbrâhim, İbrâhim b. Sa‘d hakkında bir önceki, Muhammed b. İshâk hakkında 35. hadiste, ez-Zührî hakkında ise 6. hadiste bilgi verilmişti. Bu isnad, İbn İshâk’tan dolayı hasen kabul edilmiştir. Hadis Müsned’de iki defa daha tekrar edilmiştir. Bu rivâyetlerde yasağın sebebi de nakledilmiştir. İlk rivâyet şöyledir:

ْنَع ،ِهيِبَأ ْنَع ،ِداَنِّزلا ِبيَأ ِنْب ِللها ِدْبَع ُنْب ِنَْحَّْرلا ُدْبَع اَنَ ثَّدَح ، دَّمَُمُ ُنْب ُسُنوُي اَنَ ثَّدَح تِباَث ُنْب ُدْيَز َلاَق :َلاَق ، دْيَز ِنْب َةَجِراَخ ِللها ُلوُسَر َمِدَق : َةَنيِدَمْلا َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا ُصُخ َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا ِللها ُلوُسَر َعِمَسَف ،اَهُح َلََا َوُدْبَ ي ْنَأ َلْبَ ق َراَمِّثلا ُعَياَبَتَ ن ُنْحَنَو ، اَم" :َلاَقَ ف ،ًةَمو َقَ ف ،ُماَشُقْلاَو ُناَمُّدلا اَنَ باَاَأ :َنوُلوُقَ ي ،َراَمِّثلا اوُعاَتْ با ِء َلَُمَه :ُهَل َليِقَف " ؟اَذَه تَّتَح اَهوُعَ ياَبَ ت َلََف" :َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا ِللها ُلوُسَر َلا اَهُح َلََا َوُدْبَ ي

Bize Yûnus b. Muhammed tahdîs etti. Dedi ki: Bize Abdurrahman b. Abdillah b. Ebu’z-Zinâd babasından, o, Hârice b. Zeyd’den nakletti. Dedi ki: Zeyd b. Sâbit şunu söyledi: “Rasûlullah (s.a.v.) Medîne’ye geldiği zaman, biz olgunlaştığı belirmeden önce meyveleri alıp satardık. Rasûlullah (s.a.v.) kavga seslerini işitince ‘bu nedir?’ diye sordu. O’na ‘bunlar meyveleri birbirlerine olgunlaşmadan sattılar. Sonra da ürüne duman/hastalık isâbet etti, kuşam vurdu (yeşillenmeden/olgunlaşmadan meyveleri döküldü)’ dediler. Bunun üzerine Rasûlullah (s.a.v.) ‘Meyveleri salahı görününceye/olgunlaştıkları belli oluncaya kadar satmayın’ buyurdu.”⁵³³

531 Buhârî, “Buyû‘”, 85-87, 93; Tahâvî, Şerhu Meâni’l-âsar, 4: 22-28. (Bu ifade Enes b. Malik’ten gelen merfu bir rivâyette Rasulullah’ın yasakladığı beş farklı satış türü olan Muhâkale, Müzâbene, Muhâdara, Mülâmese, Mülâbeze’den biri olarak geçmektedir. Buhârî bu konuyu iki rivâyete yer verdiği ‘Muhâdara babı’ nda ele almıştır.)

532 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5: 185; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 488.

533 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5: 190; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 516.

38

128

Ahmed b. Hanbel’in hadisi aldığı şeyhi Yûnus b. Muhammed (ö. 207/823 ) rivâyetlerine Kütüb-i Sitte’de yer verilen sika, sebt, hafız bir muhaddistir. Ebû Hâtim ise onun sadûk olduğunu söylemiştir.⁵³⁴ Diğer râvîler Abdurrahman b. Abdullah b. Ebi'z-Zinâd, babası Abdullah b. Zekvân ve Hârice b. Zeyd hakkında 3. hadiste bilgi verilmişti. Bu isnad da İbn Ebi’z-Zinâd dolayısıyla hasen sayılmıştır.⁵³⁵

İlk kısmı İbn Ömer rivâyeti, ikinci kısmı Zeyd’den gelen arâyâ satışı ile ilgili olan diğer rivâyet de şu şekildedir:

َي ُنْب ُدَّمَُمُ اَنَ ثَّدَح َرَمُع ِنْبا ِنَع ، ِلَاَس ْنَع ،ِّيِرْهُّزلا ِنَع ، يَْسُح ُنْب ُناَيْفُس اَنَأَبْ نَأ ،َديِز " : َلاَق َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها ىَّلَص ِِّبَِّنلا ِنَع ، ٌةَرَمَث ُعاَبُ ت َلَ ." اَهُح َلََا َوُدْبَ ي تَّتَح ٌةَرَمَث ُعاَبُ ت َلََو ،ٍةَرْمَثِب ْيَز َيِقَلَ ف :َلاَق َلاَقَ ف َرَمُع َنْب ِللها َدْبَع ، تِباَث ُنْب ُد َر" : َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا ِللها ُلوُسَر َصَّخ " اَياَرَع يِف َلاَق ُناَيْفُس : َمِب اَهَ نوُعيِبَيَ ف ،اَهِب اوُرِظَتْنَ ي ْنَأ َنوُعيِئَتْسَي َلََف ِنيِكاَسَمْلِل َُُهوُت ْتَناَك ٌلْطَن اَياَرَعْلا" " ِهِرَمَث ْنِم اوُءاَش ا

Bize Muhammed b. Yezîd nakletti. (o) dedi ki: Bize Süfyân b. Huseyn, Zührî’den, o Sâlim’den, o, İbn Ömer’den, o da Hz. Peygamber (s.a.v.)’den şunu haber verdi: Hz. Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurdu: “Meyve meyveyle satılmaz. Meyveleri salahı görününceye/olgunlaştıkları ortaya çıkıncaya kadar satmayın.” Sâlim dedi ki: Zeyd b. Sâbit, İbn Ömer’le karşılaşınca ‘Rasûlullah arâyâya ruhsat verdi.’ dedi.⁵³⁶ Süfyân şöyle dedi: “Arâyâ, yoksullara hibe edilen fakat onların beklemeye güç yetiremedikleri ve diledikleri meyve karşılığında sattıkları hurmadır.”

Bu tarikin râvîlerinden İbn Hanbel’in hocası Muhammed b. Yezîd (ö. 190/806) sika, sebt, hüccet bir muhaddistir.⁵³⁷ Onun hadisi aldığı Süfyân b. Huseyn (ö. 169-187/785-803 arası) sika sayılan bir râvîdir. Ancak Zührî’den yaptığı rivâyetlerde sağlam kabul edilmemiştir. Çok hata yapmakla da eleştirilmiştir. Halife Mehdi zamanında (h. 169-185/785-801) öldüğü söylenmekle birlikte Hârûn Reşid zamanının (h.186-193/802-809) ilk yıllarında öldüğü de belirtilir. İbn Hibbân onun sika olduğunu söylemekle kalmaz

534 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 9: 339; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 8: 410; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 9: 246; İbn Hibbân, es-Sikât, 9: 289; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 32: 540-543; Zehebî, Siyer, 9: 273-276; İbn Hacer, Takrîb, 1099.

535 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 516.

536 Ahmed b. Hanbel, Müsned, V, 192; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 524.

537 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 9: 316; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 1: 260; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 8: 126; İbn Hibbân, es-Sikât, 7: 442; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 27: 30-34; Zehebî, Siyer, 9: 302-303; İbn Hacer, Takrîb, 909.

129

ayrıca ‘Mecrûhin’ türü kitaplardan isminin silinmesi gerektiğini de vurgular.⁵³⁸ Zührî

hakkında 6. hadiste bilgi verilmişti. Sâlim b. Abdullah b. Ömer (ö. 106/724) ise İbn Ömer’in Medîneli yedi fakihten sayılan sika âlim oğludur. Onun Hz. Ebû Bekir ve dedesi Hz. Ömer’den yaptığı rivâyetlerin mürsel olduğu da ifade edilmiştir.⁵³⁹ Müsned’de geçen bu rivâyetlerin isnad şeması şöyle gösterilebilir:

Müsned’deki bu rivâyetler İbn İshâk ve İbn Ebi'z-Zinâd’ın birbirini mütâbaâtı nedeniyle sahih liğayrihi olmaktadır. Ayrıca İbn Ömer, Câbir b. Abdullah, Enes b. Mâlik, İbn Ömer, Hz. Âişe ve Ebû Hureyre’den gelen rivâyetlerde⁵⁴⁰ vardır.

Bu rivâyetlerin yer aldığı diğer kaynaklar şunlardır: Buhârî, Leys > Ebu’z-Zinâd > Urve, Sehl b. Ebû Hasme > Zeyd yoluyla gelen bir tarike yer verir. Ayrıca bu senedin metninden sonra Ali b. Bahr > Hakkâm > Anbese > Zekeriyya > Ebu’z-Zinâd > Urve > Sehl > Zeyd şeklinde bir tarik daha verir.⁵⁴¹

Ebû Davûd, Ahmed b. Sâlih > Anbese > Yûnus > Ebu’z-Zinâd > Urve > Sehl > Zeyd

kanalıyla; Tahâvî, Muhammed b. Abdullah > Anbese > Yûnus > Ebu’z-Zinâd > Urve > Sehl > Zeyd; Muhammed b. Süleyman > İbrâhim b. Humeyd et-Tavîl > Sâlih b. Ebi’l Ehdar > Zührî > Hârice… yoluyla gelen rivâyetleri eserlerine almıştır. Taberânî, Mûsâ b. Hârûn > Kâmil > İbn Lehîa > Ebu’l-Esved > Urve > Zeyd; Abdullah b. Ahmed >

538 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 9: 314; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 4: 89; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 6: 227-228; İbn Hibbân, es-Sikât, 6: 404; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 11: 139-141; Zehebî, Siyer, 7: 302-303; İbn Hacer, Takrîb, 393.

539 İbn Sa'd, et-Tabakât, 7: 194-200; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 4: 115; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-Ta’dîl,; İbn Hibbân, es-Sikât 4: 305; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 10: 145-154; Zehebî, Siyer, 4: 457-465 ; İbn Hacer, Takrîb, 360; Alâî, Camiu’t-Tahsil, 180.

540 Buhârî, “Buyû”, 85; Ebû Davûd, “Buyû’”, 23; Tahâvî, Şerhu Meani’l-âsar, 4: 22-28. (Bu rivâyetlerin bir kısmında meyvenin olgunlaşmasının ne olduğuna dair sorulan soruya, Rasulullah’ın (sav) renklenmesi yani kızarması ya da sararması, yenilebilmesi, afetten etkilenmemesi, şeklinde aynı şeyi ifade eden farklı cevaplar bulunmaktadır.)

541 Buhârî, “Buyû’”, 85. (İbn Hacer, Fethu’l-Bari’de Leys’ten gelen bu rivâyetin mevsûl tarikini görmediğini söyler. Bkz. İbn Hacer, Fethu’l-Bari, 4: 461.)

Hz.

Peygamber ^{Zeyd b.} Sâbit ^Hârice

Ebu'z-Zinâd ^{İbn Ebi'z-}_Zinâd ^{Yunus b.} _Muh.

Ahmed b. Hanbel Zührî İbn İshâk ^{İbrahim b.} _Sa'd ^{Yakub b.} _İbrahim

İbn Ömer

130

Muhammed b. Humeyd > Hârûn b. Muğîra > Anbese > Zekeriyya > Ebu’z-Zinâd > Urve > Sehl > Zeyd; Ebû Huseyn el-Kâdî > Yahyâ el-Hımmâni > İbn Ebi’z-Zinâd > Ebu’z-Zinâd > Hârice; Ebû Huseyn el-Kâdî > Yahyâ el-Hımmâni > İbn Ebi’z-Zinâd > Ebu’z-Zinâd > Kâsım b. Muhammed > Zeyd ; Ahmed b. Nadr > Muhammed b. Mûsâffa > Osman b. Saîd > İbn Lehîa > Ebu’l-Esved >Urve > Zeyd; Muhammed b. Yahyâ > Muhammed b. Humeyd > Seleme b. Fadl > Muhammed b. İshâk > Zührî > Hârice şeklinde beş farklı tarikle gelen rivâyetleri eserine almıştır.⁵⁴² Bu hadisin isnad şeması şöyle gösterilebilir:

542 Ebû Dâvûd, “Buyû‘”, 23; Tahâvî, Şerhu Meâni’l-âsar, 4: 23, 26, 28; Taberânî, el-Mu‘cemu’l-evsat, 8: 110; a.mlf, el-Mu‘cemu’l-kebîr, 5: 115, 124, 126, 131. (Hadisten anlaşıldığına göre, henüz olgunlaşmadan ağacındaki meyveyi satın alan müşteriler; meyveleri toplayıp da bedellerin ödenmesi söz konusu olduğunda, meyvelerin çürük, kalitesiz, hastalıklı olduğunu ileri sürerek fiyatları düşürmek istiyorlardı. Bu hal, satıcılarla alıcılar arasında anlaşmazlıkların çıkmasına sebep oluyordu. Bu tür anlaşmazlıklar artınca Hz. Peygamber, hadisteki nehyi irad Buyûrmuştu. Yani mezkûr nehye sebep alıcı ve satıcı arasındaki niza ve ihtilâftır. Ayrıca bu yasağın haramlık oluşturan bir yasak değil, yol göstermek, fikir vermek bağlamında istişari bir söz olduğu rivâyetin farklı bir tarikindeki Zeyd b. Sâbit’in şu sözünden de anlaşılmaktadır:

“مِهِف َلَِتْخاَو ْمِهِتَموُصُخ ِةَرْثَكِل ، »اَهُح َلََص َوُدْبَي ى تَح َةَرَم ثلا اوُعَياَبَتَت َلََف َلَ ا مِإَف اَهِب ُريِشُي ِةَروُشَمْلاَك« :َم لَسَو ِهْيَلَع ُالله ى لَص ِ الله ُلوُسَر َلاَق “O, bu sözlerini, huzurundaki anlaşmazlık ve davaların çoğalmasından dolayı onlara yol göstermek için (istişari mahiyette) söylemişti.” Bkz. Tahâvî, Serhu Meâni’l-âsar, 4: 28.

Hz.

Peygamber ^{Zeyd b.} Sâbit

Hârice

Zührî

İbn İshâk

İbrahim b.

Sa'd ^{Yakub b.} İbrahim ^{Ahmed b.} Hanbel

Seleme _Humeyd ^{Muh. b. Muh. b.} _Yahya Taberânî Salih b.

Ebi'l Ehdar

Humeyd

et-Tavil Süleyman ^{Muh b. Tahâvî}

Ebu'z-Zinâd ^{İbn Ebi'z-}Zinâd

Yunus b.

Muh. ^{Ahmed b.} Hanbel Yahya el-Hımmani Ebû Husayn el-Kâdı Taberânî İbn Ömer Sâlim Zührî ^{Süfyân b.} _Huseyn ^{Muh. b.} _Yezid ^{Ahmed b.} _Hanbel

Sehl Urve ^Ebu'z-_Zinâd

Leys Buhârî

Zekeriyya Anbese

Hakkâm ^{Ali b.} _Bahr Buhârî Harun b.

Muğira Humeyd ^{Muh. b} b. Ahmed ^{Abdullah Taberânî} Yunus b. Yezîd Ahmed b. Salih Dâvûd ^Ebû Muh. b. Abdullah ^Tahâvî Urve _Esved ^Ebu'l İbn Lehîa

Kâmil ^{Musa b.} _Harun Osman b.

Saîd Musaffa ^{Muh. b. Ahmed b.} Nadr Taberânî Kâsım b.

Muh. ^Ebu'z-Zinâd ^{İbn Ebi'z-}Zinâd ^{Yahya el-}Hımmani Ebû Husayn el-Kâdı

131