Hilâfet ve Emîrlik/İmâre

2.1.13.1. Benî Saîde Gölgeliğindeki Konuşmalar

: َلاَق ،ِّيِرْدُْلْا ديِعَس ِبيَأ ْنَع ،َةَرْضَن ِبيَأ ْنَع ُدُواَد اَنَ ثَّدَح ،ٌبْيَهُو اَنَ ثَّدَح ،ُناَّفَع اَنَ ثَّدَح َع ُللها تَّلَا ِللها ُلوُسَر َيِّفُوُ ت اَّمَل ُءاَبَئُخ َماَق َمَّلَسَو ِهْيَل َّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا ِللها َلوُسَر َّنِإ ،َنيِرِجاَهُمْلا َرَشْعَم اَي :ُلوُقَ ي ْنَم ْمُهْ نِم َلَعَجَف ،ِراَصْنَْلْا ًلَُجَر ُهَعَم َنَرَ ق ْمُنْنِم ًلَُجَر َلَمْعَ تْسا اَذِإ َناَك َم َذَه َيِلَي ْنَأ ىَرَ نَ ف ،اَّنِم اَق ، َ ِلَذ تَلَع ِراَصْنَْلْا ُءاَبَئُخ ْتَعَ باَتَتَ ف :َلاَق .اَّنِم ُرَخ ْلْاَو ،ْمُنْنِم اَمُهُدَحَأ :ِن َلَُجَر َرْمَْلْا ا ، ٍتِباَث ُنْب ُدْيَز َماَقَ ف :َل َّنِإَو ،َنيِرِجاَهُمْلا َنِم َناَك َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا ِللها َلوُسَر َّنِإ" :َلاَقَ ف َراَصْنَأ اَّنُك اَمَك ُهُراَصْنَأ ُنْحَنَو ،َنيِرِجاَهُمْلا َنِم ُنوُنَي اَمَّنِإ َماَمِْلْا

622 Abd b. Humeyd, Müsned, 1: 219.

623 Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 4: 190 (Abd b. Humeyd’in rivâyeti aldığı Selîd, Zeyd’in cariyesi Zeynep’ten olan ve Harre günü öldürülen çocuğu Selît b. Zeyd’in torunudur. Bkz. İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 260.)

624 Şamile programında َمَيْرَم ismi ile yaptırdığımız aramada çıkan sonuçları tek tek incelediğimiz isimler arasında Meryem bt. Sa‘d b. Zeyd ismini bulamadık.

625 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 10: 442; Ebû Nu’aym, Ma‘rifetü’s-sahâbe, 6: 3510; İbn Hacer, el-İsâbe, 2002.

626 Buhârî, “Cihâd”, 45; İbn Mâce, “Cihâd”, 14; Nesâî, “Hayl”, 11. Hadisin şahidleri ve değerlendirmeleri için ayrıca bkz. İbnü’l-Mülakkın, et-Tavdih li şerhi’l Camii’s-Sahih. (Dımeşk: Daru’n-nevâdir, 1428/2008), 17: 503-504; Özdemir, Kemâleddin Özdemir, Abd b. Humeyd ve Müntehab Müsnedi. (Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1980), 54.

Hz. Peygamber Zeyd b. Sâbit Ümmü Sa'd bt. Sa 'd b. Rebi’ Meryem bt. Sa'd b. Zeyd b. Sâbit Selît b. Yesâr b. Selît b. Zeyd b. Sâbit Muh. b. Ömer

el-Vâkıdî Humeyd ^{Abd b.}

151

َشْعَم اَي ٍّيَح ْنِم اًرْ يَخ ُللها ُمُكاَزَج" :َلاَقَ ف ،ٍرْنَب وُبَأ َماَقَ ف ،" َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا ِللها ِلوُسَر ُنَلِئاَق َتَّبَ ثَو ،ِراَصْنَْلْا َر

ِللهاَو" :َلاَق َّمُث ،" ْم

" ْمُكاَنْحَلاَا اَمَل َ ِلَذ َرْ يَغ ْمُتْلَعَ ف ْوَل

Bize Affân tahdis etti. (o) dedi ki: Bize Vüheyb tahdis etti. (o) dedi ki: Bize Dâvûd, Ebî Nadre’den, o da Ebû Saîd el-Hudrî’den anlattı. Ebû Saîd şöyle dedi:“ Rasûlullah (s.a.v.) vefat edince Ensârın hatiplerinden bir kısmı kalkıp şöyle konuşmaya başladı: ‘Ey Muhacirler! Rasûlullah bir işte sizden bir adam kullanmak isteyince bizden birisini de onun yanına verirdi. Biz, bu işi (halifeliği) biri sizden diğeri bizden olan iki kişinin üstlenmesinin uygun olacağını düşünüyoruz.’ Ebû Saîd dedi ki: Ensâr’ın hatipleri bu minvalde konuşmalar yaptı. Bunun üzerine Zeyd b. Sâbit kalktı ve şöyle dedi:‘ Rasûlullah muhacirlerdendi. O halde imam da (halife/emir) sadece muhacirlerden olur. Biz Rasûlullah’ın yardımcıları olduğumuz gibi onun da yardımcısı oluruz.’ Bunun üzerine, Hz. Ebû Bekir, ‘Ey Ensâr topluluğu! Allah sizi hayırla mükâfatlandırsın, sözlerinizi sâbit kılsın’ şeklindeki duasının ardından Allah’a andolsun ki eğer bundan başka bir şey yapsaydınız bunu size yakıştıramazdık/bunda size muvafakat etmezdik.’ dedi.”⁶²⁷

Ahmed b. Hanbel’in şeyhi Affân b. Müslim ve onun hadisi aldığı râvî Vüheyb b. Hâlid hakkında 10. hadis, Ebû Nadre künyesi ile ma‘rûf Münzîr b. Mâlik hakkında 19. hadiste bilgi verilmişti. Dâvud b. Ebî Hind Dînâr b. Uzâfir (ö. 140/756) ömrünün sonlarında hafızasının gerilemesi nedeniyle ezberinden yaptığı rivâyetlerde biraz vehimler bulunsa da sika, mutkin ve hafız bir muhaddis olarak değerlendirilmiştir.⁶²⁸ Zeyd b. Sâbit’in, mensûbu olduğu Ensâr müslümanları üzerinde ne kadar etkili ve sözü dinlenir olduğunu gösteren bu mevkûf hadisin isnadı sahihtir.⁶²⁹

Hadisin geçtiği diğer kaynaklar şunlardır: Tayâlisî, hadisi aynı tarikle Vüheyb’den ⁶³⁰

İbn Ebî Şeybe Affân’dan nakletmiştir.⁶³¹ Taberânî, Ahmed b. Kasım el-Cevherî >

627 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5: 186; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 489-490.

628 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 9: 254; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 3: 231; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 3: 411-412; İbn Hibbân, es-Sikât, 6: 278-279; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 9: 461-467; Zehebî, Siyer, 6: 376-379; İbn Hacer, Takrîb, 309.

629 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 490.

630 Tayâlisî, Müsned, 1: 495.

152

Affân >... yoluyla hadisi eserine almıştır.⁶³² Hâkim, Muhammed b. Ya‘kub > Ca‘fer b. Muhammed > Affân b. Müslim >... yoluyla hadisi tahric ederek Buhârî ve Müslim’in şartına göre sahih olduğunu söylemiştir. Zehebî ise Hâkim’in bu değerlendirmesine sessiz kalmış her hangi bir yorumda bulunmamıştır. Hâkim’in bu rivâyetinde Hz. Ebû Bekir’in elini tutup biat aldıranın Zeyd b. Sâbit olduğu, buradan mescide geçildiği, Hz. Ebû Bekir’in minberden yaptığı konuşmada Hz. Ali’yi ve Zübeyr b. Avvâm’ı göremeyişini ifade etmesi ve sonrasındaki konuşmalar da yer almıştır.⁶³³ Beyhâkî de rivâyeti eserinde tahric etmiştir.⁶³⁴ Sakîfe hadisi olarak bilinen ve Hz. Ömer ’den gelen bir şahidi de bulunan⁶³⁵ bu hadisin isnad şeması şöyle gösterilebilir:

2.1.13.2. Yöneticiliğin Kerîh ya da Müstehab Olması

ُّيِناَرَ بَّئلا ُهاَوَر ِللها ِدْبَع ِنْب ِكيِرَش ْنَع ، دَّمَُمُ ُنْب ُرْ يَهُز انث ،َةَفْ يََُح وُبَأ انث ،ُّيِّقَّرلا َرَمُع ُنْب ُصْفَح اَنَ ثَّدَح ْنَع ، راَسَي ِنْب ِءاَطَع ْنَع ، رَِنَّ ِبيَأ ِنْب ْيَز َّنلا َلاَقَ ف ،ُةَراَمِْلْا ُءْيَّشلا َسًِْب :َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها ىَّلَص ِِّبَِّنلا َدْنِع َلاَق ُهَّنَأ ، تِباَث ِنْب ِد :َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها ىَّلَص ُِّبِ « ْنَمِل ُةَراَمِْلْا ُءْيَّشلا َمْعِن اَهِّقَحِب اَهَذَخَأ ِّلَحو اَه ا ُءْيَّشلا َسْكِبَو ، ِةَماَيِقْلا َمْوَ ي ًةَرْسَح ِهْيَلَع ُنوُنَتَ ف اَهِّقَح ِرْيَغِب اَهَذَخَأ ْنَمِل ُةَراَمِْلْ »

Taberânî şunu rivâyet etti. (o) dedi ki: Bize Hafs b. Ömer er-Rakkî tahdis etti. (o) dedi ki: Bize Ebû Huzeyfe anlattı. (o) dedi ki: Bize Züheyr b. Muhammed, Şerîk b. Abdullah b. Ebî Nemr’den, o, Atâ b. Yesâr’dan, o da Zeyd b. Sâbit’ten, onun Nebi’nin (s.a.v.) yanında ‘emirlik/yöneticilik ne kötü şey’ demesi üzerine Rasûlullah’ın (s.a.v.) şöyle

632 Taberânî, el-Mu‘cemu'l-kebîr, 5: 114.

633 Hâkim, el-Müstedrek, 3: 80

634 Beyhâkî, es-Sünenü’l-Kübrâ, 8: 246.

635 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1: 55; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 1: 449-455. Zeyd b.

Sâbit ^{Ebû Saîd} el-Hudrî ^{Ebû Nadre Dâvud b.} Ebî Hind ^{Vüheyb b.} Hâlid

Affân

Ahmed b. Hanbel Ahmed b. Kasım

el-Cevherî ^Taberânî

Ca’fer b. Muh. ^{Muh. b.} _Ya’kub Hâkim İbn Ebi Şeybe

Tayâlisî

153

dediğini nakletti: “Emirlik/yöneticilik hakkı olanı ve helali alan kişi için ne güzeldir! Hakkı olmayanı alan bu sebeple ahirette kaybedecek kişi için ne kötü şeydir!”⁶³⁶

Taberânî’nin şeyhlerinden olan Hafs b. Ömer (ö. 280/883) sadûk olarak değerlendirilen bir râvîdir. İbn Hibbân, ona bazen hata yapardı kaydıyla es-Sikât’ında yer vermiştir.⁶³⁷ Ebû Huzeyfe künyesiyle meşhur Mûsâ b. Mes‘ûd en-Nehdî’yi (ö. 220/836) münekkidler sika olarak değerlendirmiş, İbn Hibbân da ona es-Sikât’ında yer vermiştir. İbn Hacer ise hafızasının iyi olmaması nedeniyle onu sadûk olarak değerlendirmiştir.⁶³⁸ Züheyr b. Muhammed (ö. 162/779) sika bir muhaddistir.⁶³⁹ Onun hadisi aldığı hocası Şerîk b. Abdullah b. Ebî Nemr (ö. 140/756) de sika bir râvîdir. İbn Hibbân da ona bazen hata yapardı kaydıyla es-Sikât’ında yer vermiştir. Rivâyetlerinin en azından i’tibâr için alınabileciğini ifade eden ‘sadûk yuhti’ ifadesiyle de değerlendirilmiştir.⁶⁴⁰ Atâ b. Yesâr hakkında 11. hadiste bilgi verilmişti. Heysemî râvîlerin Hafs b. Ömer dışında sika olduğunu, onu da İbn Hibbân’ın tevsîk ettiğini belirterek senedin sahih olduğunu söylemiştir.⁶⁴¹

Hadis, İsmâil b. Ca‘fer el-Ensârî’nin hadis cüzünde Ali b. Hucr > İsmâil b. Ca‘fer > Şerik > Atâ b. Yesâr > Racul şeklinde mürsel bir senetle, metnin sonunda ًةَماَدَنَو ziyade kelimesiyle geçmektedir.⁶⁴² Hadis farklı sahâbîlerden aynı manayı ifade edecek şekilde farklı metinlerle de tahric edilmiştir.⁶⁴³ Nevevî, Müslim’in tahric ettiği Ebû Zer

636 Taberânî, el-Mu‘cemu'l-kebîr, 5: 127.

637 İbn Hibbân, es-Sikât, 8: 201; Zehebî, Siyer, 13: 405-406; a.mlf, Mîzânü’l-i’tidâl, 1: 566; İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, 3: 236; Nâyif b. Salâh, İrşadü'l-kâsi, 292-293.

638 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 9: 305; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 7: 295; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 8: 163; İbn Hibbân, es-Sikât, 9: 160; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 29: 145-149; Zehebî, Siyer, 10: 137-139; İbn Hacer, Takrîb, 985.

639 Zehebî, Siyer, 8: 187-190.

640 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 488; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 4: 236; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 4: 363-364; İbn Hibbân, es-Sikât, 4: 360; İbn Adi, el-Kamil, 5: 9; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 12: 475-477; Zehebî, Siyer, 6: 159-160; İbn Hacer, Takrîb, 436. (İbn Adî, onun için ‘sika birinin ondan yaptığı rivâyeti aktarmakta bir beis yoktur’ demiştir.)

641 Heysemî, Mecmeu’z-zevâid, 5: 200.

642 İsmâil b. Ca‘fer, Hadisu Ali b. Hucr es-Sa‘dî an İsmâil b. Ca‘fer el-Medenî, Thk. Ömer b. Rafud, (Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1418/1998), 441.

154

hadisinin⁶⁴⁴ şerhinde, zayıf olanların yani yapamayacak özellikte olanların yöneticiliği istememesinde hadisin önemli bir delil olduğunu belirtir. ⁶⁴⁵ Hadisin isnad şeması şöyle gösterilebilir: