İlmi Yaymanın Önemi

Sahip olduğu ilmi/bilgiyi yaymak bir müslümanın inancının gereğidir. Bu gereklilik, dayanağını “İndirdiğimiz açık delilleri ve hidayeti biz kitapta insanlara açıkça belirttikten sonra gizleyenler var ya; işte onlara hem Allah lânet eder, hem de bütün lânet edebilenler lânet eder…” (el-Bakara 2/159-160) âyeti ile “Kendisine bir ilim sorulup da bunu gizleyen kimseye kıyamet gününde ateşten bir gem vurulacaktır.”¹⁶⁵ hadisinde bulur. Zeyd b. Sâbit’ten gelen rivâyette bu husus teşvik ve terğib şeklinde ifade edilmiştir. Hadis şöyledir:

َ ثَّدَح َيِضَر ِباَّطَْلْا ِنْب َرَمُع ِدَلَو ْنِم ،َناَمْيَلُس ُنْب ُرَمُع اَنَ ثَّدَح ،ُةَبْعُش اَنَ ثَّدَح ، ديِعَس ُنْب َيََْيَ اَن ،َناَمْثُع ِنْب َناَبَأ ِنْب ِنَْحَّْرلا ِدْبَع ْنَع ،ُهْنَع ُللها ، تِباَث َنْب َدْيَز َّنَأ ،ِهيِبَأ ْنَع َم ِدْنِع ْنِم َجَرَخ ِإ ُتْمُقَ ف .ُهْنَع ُهَلَأَس ٍءْيَشِل َّلَِإ َةَعاَّسلا ِهْيَلِإ َثَعَ ب اَم :اَنْلُقَ ف ،ِراَهَّ نلا ِفْصِن ْنِم اًوْحَن َناَوْر ِهْيَل ِمَس ،َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا ِللها ِلوُسَر ْنِم اَهُ تْعِمَس َءاَيْشَأ ْنَع اَنَلَأَس ،ْلَجَأ :َلاَقَ ف ،ُهُتْلَأَسَف :ُلوُقَ ي َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا ِللها َلوُسَر ُتْع َسْيَل ٍهْقِف ِلِماَح َّبُر ُهَّنِإَف ،ُهَرْ يَغ ُهَغِّلَ بُ ي تَّتَح ُهَظِفَحَف ،اًثيِدَح اَّنِم َعِمَس ًأَرْما ُللها َرَّضَن" " ُهْنِم ُهَقْ فَأ َوُه ْنَم تَلِإ ٍهْقِف ِلِماَح َّبُرَو ،ٍهيِقَفِب " ِرْمَْلْا ِة َلَُو ُةَحَااَنُمَو ،ِهَّلِل ِلَمَعْلا ُص َلَْخِإ :اًدَبَأ ٍمِلْسُم ُُْلَ ق َّنِهْيَلَع ُّلِغَي َلَ ٍلاَصِخ ُث َلََث ْنِم ُطيِحُت ْمُهَ تَوْعَد َّنِإَف ،ِةَعاَمَجْلا ُموُزُلَو ، " ْمِهِئاَرَو

164 Bu konuda ayrıca Bkz. Özcan Hıdır, Yahudi Kültürü ve Hadisler (İsrâiliyyât-Hadis ilişkisi), (İstanbul: İnsan yayınları, 2018), 301-314.

165 Tirmîzî, “İlim”, 3; Ebû Dâvûd, “İlim”, 9; İbn Mâce, “Mukaddime”, 24.

39 ْمَش ُللها َعَمَج ،َةَرِخ ْلْا ُهُّمَه َناَك ْنَم" :َلاَقَو ُللها َقَّرَ ف ،اَيْ نُّدلا ُهُتَّيِن ْتَناَك ْنَمَو ،ٌةَمِغاَر َيِهَو اَيْ نُّدلا ُهْتَ تَأَو ،ِهِبْلَ ق يِف ُهاَنِغ َلَعَجَو ،ُهَل ِهْيَلَع " ُهَل َُِتُك اَم َّلَِإ اَيْ نُّدلا َنِم ِهِتْأَي ْمَلَو ،ِهْيَ نْ يَع َنْيَ ب ُهَرْقَ ف َلَعَجَو ،ُهَتَعْ يَض لَأَسَو اَن ُرْهُّظلا َيِهَو ،تَئْسُوْلا ِة َلََّصلا ِنَع

Bize Yahyâ b. Saîd rivâyet etti. (o) dedi ki: Bize Şu’be anlattı. (o) dedi ki: Bize Ömer b. Süleyman, (o, Ömer b. Hattâb’ın torunlarındandır.) Abdurrahman b. Ebân b. Osmân’dan, o, babasından nakletti. Ebân şöyle dedi: “Zeyd b. Sâbit, gün ortası gibi Mervân b. Hakem’in yanından çıktı. Biz dedik ki, ‘Bu saatte Mervân'ın yanından çıktığına göre muhakkak Mervân kendisine bir şey sormuştur.’ Ben de kalkıp bunu ona sordum. O , ‘Evet’ dedi, bize Rasûlullah’dan işittiğim bir hadis sordu. Ben Rasûlullah’ı şöyle derken işittim: Allah, bizden bir hadis işitip de onu ezberleyen, sonra da kendisinden daha iyi ezberleyip muhafaza edecek olana nakleden kişinin yüzünü ağartsın. Zira nice bilgi taşıyıcısı vardır ki iyi anlayışlı (fakîh) değildir. Bilgiyi (fıkhı) kendisinden daha iyi anlayışlı olana taşıyan niceleri vardır!

Bir müslümanın kalbi üç şey üzerinde ona ihanet etmez. Ameli Allah için ihlâsla yapmak, buyruk sahiplerinin, (idarecilerin, âmirlerin) iyiliğini istemek, onlara nasihat etmek, cemaate bağlı kalmak. Çünkü onların (cemaatin) duaları, onları arkalarından kuşatır.

Kimin niyeti âhiret olursa Allah onun dağınıklığını toplar (işlerini düzene koyar), zenginliğini kalbine kor, (ona gönül zenginliği verir) ve dünya, boyun eğerek ona gelir. Kimin de niyeti bu dünya olursa, Allah onun topluluğunu dağıtır, (düzenini bozar), korkusunu iki gözünün arasına kor, dünyadan da kendisine, başkası değil sadece takdir edilmiş olan (miktar) gelir.

(Ebân) Dedi ki, Zeyd’e ‘orta namazını’ sorduk: ‘ Öğle namazdır’ dedi.”¹⁶⁶

Ahmed b. Hanbel’in hocası, meşhur muhaddis Yahyâ b. Saîd el-Kattân hakkında 1. hadiste bilgi verildi. Onun hadisi aldığı Şu‘be (ö.160/776), imam, hafız ve hadiste

40

mü’minlerin emiri şeklinde vasfedilen, râvî isimlerinde çok az hata yapan sika ve sebt bir râvîdir.¹⁶⁷ Onun hadisi aldığı Ömer b. Süleyman (ö. ?), Hz. Ömer'in oğlu Âsım'ın torunudur. Yahyâ b. Maîn ve Nesâî’nin tevsîk ettiği, İbn Hibbân'ın es-Sikât'ında yer alan, Ebû Hâtim’in ise sâlih olarak değerlendirdiği bir râvîdir. Ahmed b. Hanbel onun sika sayılması için Şu‘be’inin ondan rivâyette bulunmasını yeterli görür.¹⁶⁸ Onun hocası Abdurrahmân b. Ebân (ö. ?) hakkında Nesâî, ‘sika’ demiş, İbn Hibbân da ona es-Sikât’ında yer vermiştir. İbn Sa‘d onun sika ancak ‘kalîlü’l-hadîs’¹⁶⁹ olduğunu söyler. Sünen-i Erbaa’da rivâyetleri tahric edilmiştir.¹⁷⁰ Abdurrahman’ın hadisi aldığı babası

Hz. Osman’ın oğlu Ebân’ın (ö. 105/821) sika ve fakih bir râvî olduğu belirtilmiştir.

Buhârî hariç diğer kaynaklarda hadislerine yer verilmiştir. Buhârî ise el-Edebü’l-Müfred’de onun hadislerini tahric etmiştir. Tirmîzî bu hadisi hasen olarak

değerlendirmiştir. 171

Hadisin bulunduğu diğer kaynaklar şunlardır: Hadisin tamamını Ahmed b. Hanbel, Zühd isimli eserinde aynı isnadla; Dârimî, İsmet b. Fadl > Harâmî b. Umâre… yoluyla tahric etmiştir.¹⁷²

Hadisin, ilmi aktarma ile ilgili ilk kısmını tahric eden müellifler şunlardır: Tayâlisî, Şu‘be’den… ; İbn Mâce, Muhammed b. Abdullah b. Numeyr > Muhammed b. Fudayl > Leys b. Ebî Süleym > Yahyâ b. Abbâd Ebi Hübeyra el-Ensari > Abbâd > Zeyd b. Sâbit tarikiyle; Ebû Dâvûd, Müsedded > Yahyâ… yoluyla; Tirmizî, Mahmud b. Gaylân > Tayâlisî… yoluyla; Nesâî, Ahmed b. Abdullah > Yahyâ b. Saîd... yoluyla;

167 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 9: 280; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 4: 244-245; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 1: 126-176; İbn Hibbân, es-Sikât, 6: 446; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 12: 479- 495; Zehebî, Siyer, 7: 202-228; İbn Hacer, Takrîb, 436.

168 Ahmed b. Hanbel, el-İlel, 3: 106; İbn Hibbân, es-Sikât, 7: 173; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 21: 380-381; İbn Hacer, Tehzîb, 4: 721. (Bu ismin Amr b. Süleyman olarak okunduğu da kaydedilmiştir.)

169 Kalîlü’l-hadîs: Çok hadis bilse de, özellikle bu işe kendini veren hadisçiler gibi fazlaca rivâyet etmeyen, hadis rivâyeti az olan kimse. Bkz. Aydınlı, Hadis Istılahları, 147.

170 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 449-450; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 5: 254; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 5: 210; İbn Hibbân, es-Sikât, 7: 66; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 16: 492-6; Zehebî, Siyer, 5: 10-11; İbn Hacer, Takrîb, 569.

171 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 150-151; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr 1: 450; İbn Hibbân, es-Sikât, 4: 37; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 2: 16; Zehebî, Siyer, 4: 351-353; İbn Hacer, Takrîb, 103.

41

Tahâvî, Abdülmelik b. Mervân > Haccâc b. Muhammed… tarikiyle gelen rivâyeti

eserlerinde tahric etmiştir.¹⁷³

Hadisin ilk iki kısmını eserlerine alan müellifler şunlardır: İbn Mâce, Ali b. Muhammed > Muhammed b. Fudayl > Leys b. Ebî Süleym > Yahyâ b. Abbâd Ebî Hübeyra el-Ensârî > Abbâd > Zeyd b. Sâbit tarikiyle; İbn Ebî Âsım, Muhammed b. Ebî Bekr el-Mukaddemî > Yahyâ b. Saîd… kanalıyla; Taberânî, Yusuf el-Kâdî > Amr b. Merzûk… tarikiyle tahric etmişlerdir.¹⁷⁴

Hadisi orta namazı olmadan ilk üç kısmını eserlerinde tahrîç eden Musannifler şunlardır: İbn Hibbân, Ömer b. Muhammed > Bündâr > Tayâlisî…yoluyla eserine almıştır.¹⁷⁵

Hadisin sadece üçüncü bölümünü İbn Mâce, Muhammed b. Beşşâr > Muhammed b. Ca‘fer... kanalıyla eserine almıştır.176

Hadisin farklı kısımları ile ilgili ayrıca İbn Mes‘ûd ¹⁷⁷ (ö. 32/652), Cübeyr b. Mut‘ım¹⁷⁸ (ö. 59/679), Nûman b. Beşîr¹⁷⁹ (ö. 64/684), Ebû’d-Derdâ (ö. 32/652) , Ebû Saîd el-Hudrî, Câbir b. Abdullah, Muâz b. Cebel ve daha pek çok sahâbîden gelen rivâyetleri bulunmaktadır.¹⁸⁰ Hadisin isnad şeması şöyle gösterilebilir:

173 Tayâlisî, Müsned, 1: 505; İbn Mâce, “Mukaddime”, 18; Ebû Dâvûd, “İlim”, 10; Tirmizî, “İlim”, 7; Nesâî, es-Sünenü’l-Kübrâ, 5: 363; Tahâvî, Şerhu Müşkili’l-âsar, 4: 282.

174 İbn Mâce, “Mukaddime”, 18; İbn Ebî Âsım, Kitabu’s-Sünne, 1: 45; Taberânî, el-Mu’cemu’l-kebîr, 5: 143.

175 İbn Hibbân, Sahih, 2: 454-455.

176 İbn Mâce, “Zühd”, 2; Ayrıca Bkz. Râmehurmuzî, el-Muhaddisu’l-fasıl, 1: 164; Beyhâkî, Şuabu’l-iman, 3: 245,247; Hatîb el-Bağdâdi, Şerefu ashâbi’l-hadîs, Thk. M. Saîd Hatiboğlu, (Ankara: DİB yayınları 1411/ 1991), 17-18; a.mlf, Fakih ve’l-mütefakkih, Thk. Ebu Abdurrahman Adil b. Yusuf el-Gazârî, (Suud: Daru İbnü’l-Cevzi, 1421/2001), 2: 139-140; İbn Abdilber, Câmiu beyani’l-ilm, 1: 175-191.

177 İbn Mâce, “Mukaddime”, 18; Tirmîzî, “İlim”, 7.

178 İbn Mâce, “Mukaddime”, 18; “Menâsik”, 76.

179 Hâkim, el-Müstedrek, 1: 164.(Hâkim, bu konuda Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali başta olmak üzere pek çok sahâbîden rivâyet olduğunu söyler. Nu‘man b. Beşîr’in rivâyetinin de sahih olduğunu ilave eder.)

180Abdurrahman el-Bennâ, el-Fethu‟r-rabbânî li tertîbi‟l-Müsnedi İmâm Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî ve meahû kitâbu Bülûğu‟l-Emânî min esrâri‟l-Fethi‟r-Rabbânî. (Beyrût: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, ts.) 24: 164-166

42