Namaz Sonrasında Tesbîhât

Namazın ardından yapılan tesbîhât konusunda Zeyd b. Sâbit’den gelen rivâyet şudur: ، تِباَث ِنْب ِدْيَز ْنَع ،َحَلْ فَأ ِنْب ِيرِثَك ْنَع ، دَّمَُمُ ْنَع ،ٌماَشِه اَنَرَ بْخَأ ،َرَمُع ُنْب ُناَمْثُع اَنَ ثَّدَح اًث َلََث ٍة َلََا ِّلُك ِرُبُد يِف َحِّبَسُن ْنَأ اَنْرِمُأ :َلاَق ْرَأ َرِّ بَنُنَو ،َنيِث َلََثَو اًث َلََث َدَمْحَنَو ،َنيِث َلََثَو َلَع ُللها تَّلَا ِللها ُلوُسَر ْمُكَرَمَأ :ُهَل َليِقَف ،ِراَصْنَْلْا َنِم ِماَنَمْلا يِف ٌلُجَر َيِتُأَف ،َنيِث َلََثَو اًعَ ب َمَّلَسَو ِهْي ْجاَف :َلاَق ،ْمَعَ ن :ِهِماَنَم يِف ُّيِراَصْنَْلْا َلاَق ؟اَذَكَو اَذَك ٍة َلََا ِّلُك ِرُبُد يِف اوُحِّبَسُت ْنَأ اَهيِف اوُلَعْجاَو ،َنيِرْشِعَو اًسْمَخ َنيِرْشِعَو اًسْمَخ اَهوُلَع ِللها ُلوُسَر َلاَقَ ف ،ُهَرَ بْخَأَف ،َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا ِّيِبَّنلا تَلَع اَدَغ ،َحَبْاَأ اَّمَلَ ف .َليِلْهَّ تلا اوُلَعْ فاَف" :َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا

Bize Osman b. Ömer anlattı. (o) dedi ki: Bize Hişâm, Muhammed’den, o, Kesîr b. Eflah’tan, o, Zeyd b. Sâbit’den şunu haber verdi. Zeyd şöyle dedi: “Biz, her namazın ardından otuz üç defa Allah’ı tesbîh etmekle, otuz üç defa O’na hamd etmekle ve otuz dört defa da tekbir getirmekle emrolunduk. Sonra ensâr’dan bir adama rüyasında gelinmiş ve ona “Rasûlullah (s.a.v.) size her namazın ardında Allah’ı otuz üç defa tesbîh etmenizi, hamd ve tekbiri mi emretti?” denmiş. O da rüyasında “Evet” demiş. Bunun üzerine o: “Artık bunları yirmi beş defa, yirmi beş defa yapın ve onlarla beraber tehlîl

Hz.

Peygamber ^{Zeyd b. Sâbit}

Urve b.

Zübeyr ^{ez-Zibrikân Amr b. Ebi} Hakim

Muh. b. Cafer Ahmed b. Hanbel Muh. b. Müsenna Ebû Dâvûd Nesâî Abdüssamed b. Abdülvaris İshak b. Rahuye ^Buhârî Amr b. Merzuk Fehd Tahâvî Yusuf b. Yakub ^Taberânî

İbn Yerbu' ^{Dâvud b.} _Husayn ^İmam Malik

Zühre b.

Ma'bed ^{Zibrikan İbn Ebi Zi''b} Tayalisi Amr b. Ali

Nesâî

Hafs b. Asım ^{Said b.}

İbrahim ^{Şu'be Veki'}

İbn Ebi Şeybe

İbn Ömer ^{Said b. el-}_Müseyyeb Katade Şube Ebu'n Nadr Muh. b. Rafi

Mamer b.

Ebi Salebe ^{Racul Abdulhamid} b. Ca'fer

Ensârî Avvam _Hüşeym

Saib b.

el-Müseyyeb ^{Zühri İbn Ebi Zi'b Osman el-}Gatafânî ^{Muh. b. el-}_Müsenna

Eban Aburrahman ^{Ömer b.}

Süleyman

Şu'be

Yahya b. Said

72

de getirin (yani yirmi beş kere de “Lâ İlâhe İllallah” deyin!) demiş. Sabah olunca adam Hz. Peygamber’e (s.a.v.) gelip rüyasını haber verdi. Rasûlullah “yapın!” buyurdu.”²⁹⁹ Ahmed b. Hanbel’in hadisi aldığı râvî Osman b. Ömer hakkında 8. hadiste bilgi verilmişti. Onun hadisi aldığı Hişâm b. Hassân el-Kurdûsî (ö. 147/763), İbn Sîrîn ve Hasân-ı Basrî’nin hadislerini en iyi bilenlerden sika, sebt, hafız bir râvîdir. Atâ b. Ebî Rabâh’dan irsâl yaparak naklettiği rivâyetlerde eleştirilmiştir.³⁰⁰ Muhammed b. Sîrîn (ö.110/728) ise sika, sebt, kibâr-ı tâbiînin ikinci tabakasından ve hadis ilminin önde gelen sembol isimlerinden büyük bir muhaddistir.³⁰¹ Onun hadisi aldığı râvî Kesîr b. Eflah el-Medenî hakkında Nesâî, sika olduğunu söylemiş, İbn Hibbân es-Sikât’ında ona yer vermiştir. Buhârî, Ebû Eyyûb el-Ensâri’nin azatlısı olan bu râvînin, Harre günü yaralandığı, İbn Hibbân ise öldürüldüğü bilgisini verir.³⁰² Ahmed b. Hanbel bu hadisi Ravh b. Ubâde el-Basrî’den (ö. 207/823) tekrar nakletmiştir. İbn Hanbel’in hocası Ravh, sika, hafız ve sâhibu kitâb bir muhaddistir.³⁰³

Hadisin râvîleri Kesîr b. Eflah hariç Buhârî ve Müslim’in râvîlerinden oluşmaktadır. Kesîr de sika kabul edildiğine göre rivâyetin her iki tariki de sahihtir.³⁰⁴ Müsned’de geçen hadislerin isnad şeması şöyle gösterilebilir.

299 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5: 184; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35:479.

300 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 9: 271; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 8: 197; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 9: 54-55; İbn Hibbân, es-Sikât, 7: 566; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 30: 182-194; Zehebî, Siyer, 6: 355-363; a.mlf, Mîzânü’l-i’tidâl, 4: 295-8; İbn Hacer, Takrîb, 1020-1.[Hasan'ın hadislerini en iyi bilen olduğu söylenmekle birlikte ondan hadis aldığı zaman küçük olduğu da belirtilmiştir.]

301 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 9: 192-205; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 1: 90; Fesevi, Târîh, 2: 54-63; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 7: 280-1; İbn Hibbân, es-Sikât, 5: 348-9; Mizzî, Tehzîbü‟l-Kemâl, 25: 344-354; Zehebî, Siyer, 4: 606-622; a.mlf, Tezkiratü'l-huffâz, 1: 77-8; İbn Hacer, Tehzîb, 5: 626-8.

302 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 294; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 7: 207; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 7: 149; İbn Hibbân, es-Sikât, 5: 330; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 24: 105-6; Zehebî, Kâşif, 2: 143; İbn Hacer, Takrîb, 807.

303 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 9: 297; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 3: 309; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 3: 498; İbn Hibbân, es-Sikât, 8: 243; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 9: 238-246; Zehebî, Siyer, 9: 402-408; a.mlf, Mîzânü’l-i’tidâl, 2: 58; İbn Hacer, Takrîb, 329.

304 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 480, 515.

Hz.

Peygamber ^{Zeyd b. Sâbit Kesîr b. Eflah İbn Sîrîn Hişâm}

Osman b. Ömer

Ravh b. Ubâde

Ahmed b. Hanbel

73

Hadis şu farklı kaynaklarda da geçmektedir: Dârimî, Osman b. Ömer… tarikiyle; İbn

Huzeyme, Ubeydullah b. Saîd > Osman b. Ömer… ; Hüseyn b. Hasen es-Sekafî >

Hişâm b. Hassân… tarikleriyle; İbn Hibbân, İbn Huzeyme > Ubeydullah b. Saîd > Osman b. Ömer… tarikiyle; Taberânî, Yusuf el-Kâdî > Ebû Bekir el- Mukaddemî > Osman b. Ömer… tariki; İdris b. Ca‘fer > Osman b. Ömer… tariki; Ubeyd b. Ganm > İbn Ebî Şeybe > Osman b. Ömer… tariki ve Hüseyn b. İshâk > Hediyye b. Abdilvehhâb > Nadr b. Şümeyl > Hişâm b. Hassân… tarikiyle eserinde yer vermiştir.³⁰⁵

Abdullah b. Mübârek, Ebû Amr b. Hayeveyh > Yahyâ > Huseyn es-Sekafî > Hişâm

b. Hassân… tarikiyle; Tirmizî, Yahyâ b. Halef > İbn Ebî Adiy > Hişâm b. Hassân… tarikiyle; Nesâi, Mûsâ b. Hızam > Yahyâ b. Adem > İbn İdris > Hişâm b. Hassân… tarikiyle; Tahâvî, Ahmed b. Şuayb > Mûsâ b. Hızam > Yahyâ b. Adem > İbn İdris > Hişâm b. Hassân… tarikiyle hadisi eserine almıştır.306 Hadisin sadece Nesâî’nin rivâyet ettiği İbn Ömer’den gelen bir şahidi de mevcuttur.³⁰⁷ Hadisin isnad şeması şöyle gösterilebilir:

305 Dârimî, “Salât”, 90; İbn Huzeyme, Sahih, 1: 370; İbn Hibbân, Sahih, 5: 360; Taberânî, Dua, 2: 1135; a.mlf, el-Mu‘cemu'l-kebîr, 5: 145. (Aliyyü’l-Kâri, bu hadiste bildirilen şekli ile tesbîhat yapmanın, yüz sayısına ilave olarak tehlîli de kapsamasından dolayı daha câmi olduğunu söyler. Bkz. Aliyyü’l-Kâri, Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkati’l-Mesâbih. (Beyrût: Daru’l-Fikr, 1422/2002), 3: 47-49. Dârimî şerhinde Aydınlı ise şu açıklamayı yapmıştır: “Namazın arkasında yapılan tesbîhât meşrû’dur ve önceki hadise göre yapılmaktadır. Çünkü o şekilde tesbîhât yapılacağını belirten hadisler meşhur olmuşlardır. Bununla beraber, sahih olan son hadisten, namazdan sonra 25 tesbîh, 25 tahmîd, 25 tekbîr ve 25 tehlîl ile tesbîhât yapılmasının daha üstün olduğu anlaşılmaktadır. Hz. Peygamber (s.a.v.) bu hadiste Ensârî zatın rü’yasını "takrîr" (tasvîb) etmiştir. Binaenaleyh buna göre amel edildiğinde, Peygamber olmayan birinin rü’yasıyla değil, Hz. Peygamber’in takririyle amel edilmiş olur. Hz. Peygamber ise bu rü’yanın hak olduğunu vahiy, ilham veya herhangi bir yolla bilmiş olabilir.” (Aydınlı, Sünen-i Dârimî Tercüme ve Şerhi, 3:166-167.)

306Abdullah b. Mübarek, Kitabu'z-zühd, 503; Tirmîzî, “Deavât”, 25; Nesâî, “Sehv”, 92; Tahâvî, Şerhu Müşkili'l-âsar, 10: 290.

307 Nesâî, “Sehv”, 92. (Söylenen tesbîh miktarları ile ilgili değişik rivâyetler vardır. Bu tesbîh miktarlarının bir kısmında 10’ar, bir kısmı 11’er, bir kısmı da 25’er defa söylenmesi bildirilir. 33’er defa söylenmesi istenen rivâyetler daha çoktur ve meşhur olmuştur. Bkz. Nesâî, “Sehv”, 92-96.)

74

Zeyd b. Sâbit’ten gelen bu rivâyet her ne kadar sahih ise de fakihler bu hadis ile amel etmemiş, mezheb kaynaklarında buna değinilmemiştir. Mezheblerde ma’mulun bih olan rivâyetler, 33’er defa tesbîh, tahmîd ve tekbîrin söylenmesini tavsiye eden hadisler olmuştur.