Kur’ân’ın Mushafta Toplanması

ْنَع ، ِقاَّبَّسلا ِنْب ِدْيَ بُع ْنَع ، باَهِش ُنْبا اَنَ ثَّدَح ، دْعَس ُنْب ُميِهاَرْ بِإ اَنَ ثَّدَح ، لِماَك وُبَأ اَنَ ثَّدَح تِباَث ِنْب ِدْيَز ، وُبَأ َّيَلِإ َلَسْرَأ" :َلاَق َلَتْقَم ٍرْنَب َلَ ،ٌلِقاَع ٌّباَش ٌم َلَُغ َ َّنِإ ، ٍتِباَث َنْب ُدْيَز اَي :ٍرْنَب وُبَأ َلاَق ،ٌسِلاَج ُهَدْنِع ُرَمُع اَذِإَف ،ِةَماَمَيْلا ِللها ِلوُسَرِل َيْحَوْلا ُُُتْنَت َتْنُك ْدَق ،َ ُمِهَّتَ ن ْرُقْلا ِعَّبَتَتَ ف ،َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا َّمِم َّيَلَع َلَقْ ثَأ َناَك اَم ، ِلاَبِجْلا َنِم ٍلَبَج َلْقَ ن يِنوُفَّلَك ْوَل ِللهاَوَ ف" :ٌدْيَز َلاَق ." ُهْعَمْجاَف ،َنآ ْنِم ِهِب يِنَرَمَأ ا َّلَسَو ِهْيَلَع ُللها تَّلَا ِللها ُلوُسَر ُهْلَعْفَ ي ْمَل اًكْيَش ِن َلََعْفَ تَأ :ُتْلُقَ ف ،ِنآْرُقْلا ِعْمَج تَّتَح يِنُعِجاَرُ ي ٍرْنَب وُبَأ ْلَزَ ي ْمَلَ ف .ٌرْ يَخ ِللهاَو َوُه :َلاَق َم " اَمُهْ نَع ُللها َيِضَر َرَمُعَو ٍرْنَب يِبَأ َرْدَا ُهَل َحَرَش يِذَّلاِب يِرْدَا ُللها َحَرَش

Bize Ebû Kâmil anlattı. (o) dedi ki: Bize İbrâhim b. Sa‘d tahdîs etti. (o) dedi ki: Bize İbn Şihâb, Ubeyd b. es-Sebbâk’tan, o Zeyd b. Sâbit’ten tahdîs etti. Zeyd şöyle dedi: “Ebû Bekir, bana Yemâme’de öldürülenleri bildirdi. Ömer de yanında oturuyordu. Ebû Bekir şöyle dedi: ‘Zeyd! Sen akıllı bir gençsin. Seni (herhangi bir kusurla) itham etmiyoruz. Sen Rasûlullah’ın (s.a.v.) vahiy kâtipliğini yapardın. Kur’ân ayetlerini topla, onu bir araya getir.’ Buna karşılık Zeyd: ‘Vallahi, bana şu dağlardan birini taşıma

644 Müslim, “İmâre”, 16.

645 Nevevî, el-Minhâc, 12: 289-296; İbn Hacer, Fethu’l-Bârî, 13: 134-136.

646 Ömer Fârûk Akpınar, “Fezâilü'l-Kur'ân Edebiyati”, İstem: İslâm San‘at, Târîh, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 17, (2011): 177-194

Hz.

Peygamber ^{Zeyd b.} Sâbit ^{Atâ b. Yesâr} Abdullah ^{Şerîk b.}

Züheyr b.

Muh. ^{Mus'ab b.} Mes’ud ^{Hafs b.} Ömer ^Taberânî İsmail b.

Ca'fer ^{Ali b. Hucr} Ebû Hureyre

Ebû Musa

155

görevini verselerdi, Kur’ân’ı toplama emrinizden daha ağır gelmezdi. Siz Rasûlullah’ın (s.a.v.) yapmadığı bir şeyi nasıl yaparsınız ?’ dedi. Bunun üzerine Ebû Bekir: ‘Vallahi bu hayırlı bir iştir.’ dedi. Ebû Bekir, Allah’ın o ikisinin kalplerini yatıştırdığı şeye benim kalbimi de yatıştırıncaya kadar bana bu işi teklif etmeye devam etti.”⁶⁴⁷

Hadisin râvîlerinden İbn Hanbel’in şeyhi Ebû Kâmil, Muzaffer b. Müdrik (ö. 207/823) sadece sika râvîlerden hadis aktaran ‘sika, me’mûn ve mutkin’ bir muhaddistir.⁶⁴⁸ İbrâhim b. Sa‘d hakkında 37. hadis, İbn Şihâb ez-Zührî hakkında 6. hadiste bilgi verildi. Hadisin tâbiî râvîsi Ubeyd b. es-Sebbâk ( ö. ?) ise ‘sika ve sadûk’ olarak değerlendirilmiş bir râvîdir.Kütüb-i Sitte müellifleri onun rivâyetlerine eserlerinde yer vermiştir.⁶⁴⁹ Ebû Kâmil dışındaki râvileri Buhârî ve Müslim’in râvilerinden olan bu hadisin senedi sahih olmaktadır.⁶⁵⁰ Ahmed b. Hanbel, bu hadisi aynı isnad ile muhtasar olarak Hz. Ebû Bekir’in hadisleri arasında da zikretmiş ancak orada Zeyd b. Sâbit ile aralarında geçen diyalog yer almamıştır.⁶⁵¹

Bu rivâyetin geçtiği diğer kaynaklar şunlardır: Tayâlisî, İbrâhim b. Sa‘d > Zührî…; kanalıyla; Buhârî, Ebû’l-Yemân > Şuayb > Zührî… ; Mûsâ b. İsmâil > İbrâhim b. Sa‘d >… ; Muhammed b. Ubeydullah > İbrâhim b. Sa‘d >… tarikleriyle hadisi tahrîc etmiştir.⁶⁵² Tirmîzî, Muhammed b. Beşşâr > Abdurrahman b. Mehdi > İbrâhim b. Sa‘d > … tarikiyle;⁶⁵³ Nesâî, Heysem b. Eyyûb > İbrâhim b. Sa‘d > … tarikiyle hadisi tahric etmiştirtir.⁶⁵⁴ Rivâyetin isnad şeması şöyle gösterilebilir:

647 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5: 188-9; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnavût, 35: 506.

648 Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 8: 74; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 8: 442; İbn Hibbân, es-Sikât, 9: 200; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 28: 96-103; Zehebî, Siyer, 10: 124-127; İbn Hacer, Takrîb, 950.

649 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 248; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 5: 448; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 5: 407; İbn Hibbân, es-Sikât, 5: 133; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 19: 207-209; İbn Hacer, Takrîb, 649.

650 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 506.

651 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1: 10; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 1: 224.

652 Tayâlisî, Müsned, 1: 5; Buhârî, “Fezâilü’l-Kur’ân”, 3; “Ahkam”, 37; “Tefsir”, 156.

653 Tirmîzî, “Tefsir”, 10.

156 2.1.14.2. Fâtiha’nın Fazileti ُّيِناَرَ بَّئلا ُهاَوَر ْنَّمَع ،ِنَْحَّْرلا ِدْبَع ِن ْب ِء َََّعْلا ِنَع ،َناَبْوَ ث ِنْبا ِنَع ،ُةَّيِقَب انث ،ىًّفَصُم ُنْب ُدَّمَُمُ انث ،ُّيِصْمِْلْا قْرِع ِنْب ِدَّمَُمُ ُنْب ُميِهاَرْ بِإ اَنَ ثَّدَح :َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها ىَّلَص ِهَّللا ُلوُسَر َلاَق :َلاَق ، تِباَث َنْب َدْيَز َعَِسْ « ِذَّلاَو , اَهُلْ ثِم ِناَقْرُفْلاَو ِروُبَّزلاَو ِليِجْنِْلْاَو ِةاَرْوَّ تلا يِف َلِزْنُأ اَم ِهِدَيِب يِسْفَ ن ي يِناَثَمْلا ُعْبَّسلا َيِهَو » ِباَتِكْلا َةَِتِاَف ِنيْعَ ي

Taberânî şunu rivâyet etti: (o) dedi ki: Bize İbrâhim b. Muhammed b. Irk el-Hımsî anlattı. (o) dedi ki: Bize Muhammed b. Musâffa anlattı. (o) dedi ki: Bize Bakiyye, İbn Sevbân’dan, o, el-Alâ b. Abdurrahman’dan, o da Zeyd b. Sâbit’ten duyan kişiden nakletti. Zeyd dedi ki: Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurdu: “Nefsimi kudret elinde tutana yemin ederim ki, Tevrat, İncil, Zebûr ve Furkân’da bir benzeri indirilmemiş olan şey es-Sebu‘l-Mesânî’dir.” Yani Fâtihatü’l-Kitâb’tır.⁶⁵⁵

Hadisin râvilerinden Taberânî’nin hocası İbrâhim b. Muhammed b. Irk el-Hımsî’yi (ö. ?) Zehebî Mîzân’da Taberânî’nin ‘gayru mu‘temed şeyhi’ olarak vasıflandırır. İbn Hacer de Lisân’da bunu onaylar. Taberânî’nin şeyhlerini ele aldığı eserinde Nâyif b. Salâh onu ‘mechûlu’l-hâl’ olarak vasfeder.⁶⁵⁶ Onun hocası Muhammed b. Mûsâffa (ö. 246/860) garib rivâyetleri olan sika ve sadûk biri olarak değerlendirilmiştir. İbn Hibbân

655 Taberânî, Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, 1: 97.(Bu rivâyet Müsnedü’ş-Şâmiyyîn’de aynı sened ve metinle bir defa daha geçer. Bkz. 1: 170)

656 Zehebî, Mîzânü’l-i’tidâl, 1: 63; İbn Hacer, Lisânü’l- Mîzân, 1: 355; Nâyif b. Salâh, İrşâdü'l-kâsi, 70-71. Hz. Ebû Bekir Zeyd b. Sâbit Ubeyd b. Sebbâk ^Zührî İbrahim b. Sa'd

Ebû Kâmil ^{Ahmed b.} _Hanbel Tayâlisî

Abdurrahman

b. Mehdi ^{Muh. b.} Beşşâr ^Tirmîzî Heysem b. Eyyûb ^Nesâî Musa b. İsmail Muh. b. Ubeydullah ^Buhârî Şuayb ^{Hakem b.} Nâfi 52

157

onu es-Sikât’ına almıştır.⁶⁵⁷ Bakiyye b. Velid b. Saîd (ö. 197/813) zayıf ve meçhul râvîlerden çok fazla tedlîs yapmakla meşhur bir râvîdir.⁶⁵⁸ İbn Sevbân, Abdurrahman b. Sâbit el-Ansî’yi (ö. 165/783) Yahyâ b. Maîn, sâlihu’l-hadîs ve zayıf/leyyîn şeklinde iki farklı değerlendirmiştir. Sika olarak değerlendirenler olmakla birlikte kaderî görüşte olmakla da itham edilmiştir. Ömrünün sonlarına doğru halinin değiştiği belirtilen râvîyi İbn Hacer ‘sadûk, yuhti’ şeklinde değerlendirmiştir. İbn Hibbân onu es-Sikât’ına almıştır.⁶⁵⁹ Onun hadisi aldığı el- Âlâi b. Abdurrahman b. Ya‘kûb (ö. 138/745) hakkında İbn Sa‘d, Ahmed b. Hanbel ve İbn Hibbân onun sika olduğunu belirtmiş, Ebû Hâtim ise onun münker bir hadisini bilmediğini ifade etmiştir. Yahyâ b. Maîn ise onun için ‘hadisleri delil olarak kullanılmaz, hüccet değildir’ ifadelerini kullanmış ancak bu değerlendirme kabul görmemiştir. Buhârî hariç Kütüb-i Sitte müellifleri onun rivâyetlerini almıştır. 660

Bu hadisin senedi, Taberânî’nin şeyhinin zayıflığı, müdellis râvîlerin anane ile rivâyet etmesi ve Âlâi b. Abdurrahman’ın zayıf oluşu ve Zeyd’den işiten kişinin meçhul oluşu nedeniyle çok zayıf olarak değerlendirilmiştir.⁶⁶¹ Ancak Seb‘ul-Mesâni’nin Fâtiha Sûresi olduğunu belirten Saîd b. Mualla, Übey b. Ka‘b ve Ebû Hureyre’den gelen şahidleri⁶⁶² olduğu için bu isnad zayıf olsa da hadis sahihtir. Rivâyetin isnad şeması şöyle gösterilebilir:

657 Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 1: 246; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 8: 104; İbn Hibbân, es-Sikât, 9: 100; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 26: 465-470; Zehebî, Siyer, 12: 95; İbn Hacer, Takrîb, 897; a.mlf, Tabakatü’l-müdellisin, 45. (Onu Ebû Hâtim ‘sadûk’ olarak, İbn Hacer, ‘sadûk lehu evham’ şeklinde değerlendirir. Ayrıca tedlîs yaptığını da belirtir. Zehebî ise ‘sikadır ancak garib rivâyetleri vardır’ şeklinde niteler.)

658 Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 2: 150; İbn Ebî Hâtim, Cerh ve’t-ta’dîl, 2: 434-436; İbn Hibbân, el-Mecrûhîn, 2: 227-231; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 4: 192-201; Zehebî, Siyer, 8: 518-534; İbn Hacer, Takrîb, 174; amlf, Tabakatü’l-müdellisin, 49. (Buhârî ta‘liklerinde diğer müellifler de eserlerinde ondan hadis tahric etmişlerdir. Çoğu münekkit, sikalardan işittiği hadislerde onu güvenilir saymıştır. Nesâî de ‘eğer haddesena, ahberana derse sikadır’ şeklinde onu tevsîk etmiştir.)

659 Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 5: 265; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 5: 219; İbn Hibbân, es-Sikât, 7: 92; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 17: 12-18; Zehebî, Siyer, 7: 313-314; İbn Hacer, Takrîb, 572. (Buhârî el-Edebü’l-müfred’inde, Sünen müellifleri eserlerinde rivâyetlerini tahric etmiştir.)

660 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 514; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 6: 508; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 6: 357; İbn Hibbân, es-Sikât, 5: 241; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 22: 520-524; Zehebî, Siyer, 6: 186-187; İbn Hacer, Takrîb, 761.

661 İbn Hacer, el-Metalîbu’l-âliye bi-zevâidi’l-mesânidi’s-semâniye, Thk.Sa‘d b. Nasr eş-Şetri, (Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1419/1998), 14: 438.

158

2.1.15. Tefsir