Nisa Sûresi 95. Âyet

، بْيَؤُذ ِنْب َةَصيِبَق ْنَع ،ِّيِرْهُّزلا ِنَع ،ٌرَمْعَم اَنَرَ بْخَأ ، ِقاَّزَّرلا ُدْبَع اَنَ ثَّدَح َمَّلَسَو ِهْيَلَع ُللها ىَّلَص ِللها ِلوُسَرِل ُبُتْكَأ ُتْنُك :َلاَق ، تِباَث ِنْب ِدْيَز ْنَع :ءاسنلا[ }َنوُدِعاَقْلا يِوَتْسَي َلَ{ ْبُتْكا" :َلاَقَ ف 59 :ءاسنلا[ }ِللها ِليِبَس ِفِ َنوُدِهاَجُمْلاَو{ ] 59 ، موُتْكَم ِّمُأ ُنْبا ِللها ُدْبَع َءاَجَف " ] اَي :َلاَقَ ف َق .يِرَصَب َبَهَذَو ،ىَرَ ت ْدَقَو ،ِةَناَمَّزلا َنِم ِبي ْنِكَلَو ،ِللها ِليِبَس ِفِ َداَهِْلْا ُّبِحُأ ِّنِِإ ،ِللها َلوُسَر ِهْيَلَع ُللها ىَّلَص ِللها ِلوُسَر َُِخَف ْتَلُقَ ثَ ف :ٌدْيَز َلا َّضُرَ ت ْنَأ ُتيِشَخ َّتََّح ،يَِِخَف ىَلَع َمَّلَسَو ِليِبَس ِفِ َنوُدِهاَجُمْلاَو ِرَرَّضلا ِلِوُأ ُرْ يَغ َيِْنِمْؤُمْلا َنِم َنوُدِعاَقْلا يِوَتْسَي َلَ{ ْبُتْكا" :َلاَقَ ف اَه }ِللها :ءاسنلا[ 59 " ]

668 Fesevî, Târîh, 1: 351; Taberî, Tefsir, 8: 8; Ebû Avâne, Müstahrec, 2: 439; Tahavi, Şerhu Müşkili’l-âsâr, 13: 170-172; Taberânî, el-Mu’cemu’l-kebîr, 5: 120; Beyhâkî, Delâilü’n-nübüvve, 3: 222.

669 Taberânî, el-Mu‘cemu’l-kebîr, 5: 120. (Bu rivâyette ayetin iniş sebebi olarak Uhud Savaşı yerine Münafıklarla bir evde oturan sahabe arasında çıkan tartışma gösterilir. Münafıkların durumları açığa çıksa da onları öldürsek diyen bir gruba karşılık diğerleri bunu hoş karşılamadı. Aralarında tartışma sertleşince Rasulullah içeri girdi ve Zeyd, yaz deyip bu ayeti okuduğu da belirtilir. Ayrıca Sevrî, Câbir’in rivâyetlerinde uzman kimselerdendir. Onun zayıf rivâyetleriyle sahih rivâyetlerini ayırt edebildiğini söyler.)

670 Müslim, “Hac”, 490. Hz.

Peygamber ^{Zeyd b.} Sâbit ^Abdullah b. Yezid

Adiy b. Sâbit Şu'be Behz Affân Muh. b. Ca'fer Ahmed b. Hanbel Ebû

Üsâme ^{İbn Ebi} Şeybe Süleyman b. Harb Abd b. Humeyd Tayâlisî Buhârî Muh. b. Câ'fer Muh. b. Beşşâr Abdurrahman Buhârî

Muâz ^Ubeydullah _{b. Muâz} Müslim Câbir

el-Cu'fî es-Sevri ^{Süfyân Eşcâî' İbrahim} b. Leys b .Ahmed ^{Abdullah Taberânî}

161

Bize Abdurrezzâk tahdis etti. (o) dedi ki: Bize Ma‘mer, Zührî’den, o, Kabîsa b. Züeyb’ten, o, Zeyd b. Sâbit’ten haber verdi. Zeyd b. Sâbit “ Ben Rasûlullah (s.a.v.) için (vahiyleri) yazardım. Bir gün bana Nisa Sûresi 95. âyetini yaz dedi. Abdullah ibn Ümmü Mektûm geldi ve şöyle dedi :‘Ey Allah’ın Rasulü, ben Allah yolunda cihad etmeyi severim fakat senin de gördüğün üzere uzun zamandan beri göremez oldum.’ Bunun üzerine Zeyd şöyle dedi: Rasûlullah'ın (s.a.v.) benim dizimin üzerinde olan dizi o kadar ağırlaştı ki dizimin kırılacağından korktum. Ardından bana şunu yazmamı emretti: “Mü’minlerden özür sahibi olmaksızın oturanlar ile Allah yolunda cihad edenler bir olmaz.” (en-Nisa 4/95)⁶⁷¹

Senette geçen meşhur muhaddisler Abdurrezzâk, Ma‘mer ve İbn Şihâb hakkında 6. hadis, Kabîsa b. Züeyb hakkında ise 16. hadiste bilgi verilmişti.

Ahmed b. Hanbel, hadisi, Ya ‘kûb b. İbrâhim b. Sa‘d > İbrâhim b. Sa‘d > Sâlih b. Keysan > Zührî > Sehl b. Sa‘d tarikiyle tekrar verir. Burada Sehl b. Sa‘d, yanına oturduğu Mervân b. Hakem ile birlikte Zeyd’in bu âyetin iniş nedenini anlatışına şahit olduğunu ifade eder. Bu senedde geçen Ya‘kûb b. İbrâhim b. Sa‘d ve oğlu İbrâhim b. Sa‘d hakkında 26. hadiste bilgi verilmişti. Sâlih b. Keysân, rivâyetleri Kütüb-i Sitte’de yer alan sika, sebt muhaddis ve fakih bir âlimdir. Ölüm tarihi olarak kaynaklarda ‘130 yılı ve 140 yılından sonrası’ şeklinde iki farklı tarih verilir.⁶⁷²

Mervân b. Hakem hakkında 15. hadiste bilgi verildi. Sehl b. Sa‘d da meşhur sahâbîlerden biridir.

Ahmed b. Hanbel rivâyeti, Süleyman b. Dâvûd > İbn Ebi’z-Zinâd > Hârice b. Zeyd > Zeyd b. Sâbit şeklinde munkatı‘ bir isnadla tekrar vermiş; ardından gelen rivâyette ise Hocası Süreyc’den bu rivâyeti İbn Ebi’z-Zinâd ile Hârice’nin arasına Ebu’z-Zinâd’ı eklemek suretiyle mevsûl olarak zikretmiştir. Bu tarikteki râvîler Süleyman b. Dâvûd, Süreyc b. Numan, İbn Ebi’z-Zinâd, Ebu’z-Zinâd Abdullah b. Zekvân, Hârice b. Zeyd,

671 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5: 184; a.mlf, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnaût, 35: 480-481, 518-519.

672 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 7: 513; Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, 4: 288; İbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 4: 410; İbn Hibbân, es-Sikât, 6: 454-455; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, 13: 79-84; Zehebî, Siyer, 5: 454-456; İbn Hacer, Takrîb, 447.

162

hakkında 3. hadiste bilgi verilmişti. Müsned’de geçen bu tariklerin isnad şeması şöyle gösterilebilir:

Hadisin geçtiği diğer kaynaklar şunlardır: Abdurrezzâk, Ma‘mer > Zührî > Kabîsa… tarikiyle hadisi Tefsir’ine almıştır. Taberî de aynı tariki Hasan b. Yahyâ > Abdurrezzâk… yoluyla tahric etmiştir.673 İbn Hibbân İbn Kuteybe > İbn Ebi’s-Serrî > Abdurrezzâk… ; Taberânî, Abdân b. Muhammed > İshâk b. Râhuye > Abdurrezzâk… ; ayrıca, Mûsâ b. Cumhur > Muhammed b. Humeyd > Abdullah b. Mübarek > Ma‘mer… yoluyla eserlerinde tahric etmişlerdir.⁶⁷⁴

Abd b. Humeyd, Nadr b. Şümeyl > Şu‘be > Sa‘d b. İbrâhim > İbrahim > Zeyd tarikiyle

hadisi eserine almıştır.⁶⁷⁵ Müslim, Muhammed b. el-Müsennâ ve Muhammed b. Beşşâr > Muhammed b. Ca‘fer > Şu‘be > Sa‘d b. İbrâhim > Racul > Zeyd tarikiyle; Taberî de, Muhammed b. el-Müsennâ yoluyla aynı isnadla eserinde yer vermiştir.⁶⁷⁶

İbn Sa‘d, Ya‘kûb b. İbrâhim > İbrahim > Sâlih b. Keysan > Zührî > Sehl b. Sa‘d …

tariki; Tirmizî, Abd b. Humeyd … yoluyla; Nesâî ve İbnü’l-Cârûd, Muhammed b. Yahyâ… yoluyla Ya‘kûb b. İbrâhim’den gelen tarike eserlerinde yer vermişlerdir.⁶⁷⁷

Buhârî, Abdülaziz b. Abdullah ve İsmâil b. Abdullah > İbrâhim b. Sa‘d > Sâlih b.

Keysân > Zührî > Sehl … tarikleriyle; Tahâvî, İbrâhim b. Ebî Dâvûd > Abdülazîz b.

673 Abdurrezzâk, Tefsiru’l-Kur’ân. Thk. Dr. Mustafa Müslim Muhammed. 1. Baskı. (Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1989), 1:169; Taberi, Câmiu’l-beyân fî Tefsiri’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Muhammed Şakir, (Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000), 9: 91.

674 İbn Hibbân, Sahih, 11: 12; Taberânî, el-Mu‘cemu’l-kebîr, 5: 146.

675 Abd b. Humeyd, Müsned, 1: 214.

676 Müslim, İmâre, 40; Taberi, Tefsir, 9: 88.

677 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 4: 197; Tirmizî, “Tefsir”, 5; Nesâî, “Cihâd”, 4; İbnü’l-Cârûd, el-Müntekâ, 258-259.

Hz.

Peygamber ^{Zeyd b.} Sâbit

Sehl b. Sa'd

Zühri

Salih b. Keysân

İbrahim b.

Sa'd ^{Yakub b.} İbrahim Kabîsa b.

Züeyb ^{Ma'mer Abdurrahman}

Hârice Süleyman b. Dâvûd Ahmed b. Hanbel Ebu'z-Zinâd İbn Ebi'z-Zinâd Süreyc

163

Abdullah >… ve Muhammed b. Ali b. Dâvûd > İbrâhim b. Hamza > İbrâhim b. Sa‘d… ;

Taberânî, Muhammed b. Nasr > İbrâhim b. Hamza > İbrâhim b. Sa‘d …; Beyhâkî, Ali

b. Ahmed > Ahmed b. Ubeyd > Muhammed b. Ya‘kûb > Muhammed b. Abdi’l-Hakem > İbrâhim b. Hamza > İbrâhim b. Sa‘d …; Sâlih b. Keysân > Zührî > Sehl… yoluyla gelen rivâyeti eserlerine almışlardır.⁶⁷⁸

İbn Sa‘d, Affân b. Müslim > Bişr b. Mufaddal > Abdurrahman b. İshâk > Zührî…; Nesâî, Muhammed b. Abdullah > Bişr b Mufaddal > Abdurrahman b. İshâk …; Taberânî, Ali b. Abdülaziz ve Muhammed b. Abdullah ve Muâz b. el-Müsennâ >

Müsedded > Bişr b. Mufaddal > Abdurrahman b. İshâk … ve Mahmûd b. Muhammed > Vehb b. Bakıyye > Hâlid > Abdurrahman b. İshâk… tarikiyle gelen rivâyeti eserlerine almışlardır.⁶⁷⁹

Saîd b. Mansûr, İbn Ebi’z-Zinâd >Abdullah b. Zekvân > Hârice.… tarikiyle; İbn Sa‘d

ve Ebû Dâvûd, Saîd b. Mansur > İbn Ebi’z-Zinâd …; Ebû Dâvûd ayrıca, Muhammed b. Süleyman > Haccâc b. Muhammed > İbn Ebi’z-Zinâd…; Tahâvî, Rebî b. Süleyman > Abdullah b. Vehb > İbn Ebi’z-Zinâd…; İbn Kâni‘, Muhammed b. Ahmed > Muâfa b. Süleyman > Züheyr > İbn Ebi’z-Zinâd …; Taberânî, Ca‘fer b. Muhammed > Adem b. Ebi İyâs > İbn Ebi’z-Zinâd … ; Ebû Yezîd el-Karâtısî ve Yahyâ b. Eyyûb > Saîd b. Ebî Meryem > İbn Zinâd… ; Ebû Huseyn el-Kâdî > Yahyâ el-Hımmânî > İbn Ebi’z-Zinâd… ; Muhammed b. Amr > Amr > Züheyr b. Muâviye > İbn Ebi’z-Ebi’z-Zinâd… tarikiyle gelen hadise eserlerinde yer vermişlerdir.⁶⁸⁰

Ayrıca bu hadisin Berâ b. Âzib, İbn Abbâs ve Câbir’den gelen şâhidleri de mevcuttur.⁶⁸¹ Bu rivâyetlerin isnad şeması şöyle gösterilebilir:

678 Buhârî, “Cihâd”, 32; “Tefsir”, 91; Tahâvî, Şerhu Müşkili’l-âsâr, 4: 142; Taberânî, el-Mu‘cemu’l-kebîr, 5: 123; Beyhâkî, es-Sünenü’l-Kübrâ, 9: 40.

679 İbn Sa‘d, et-Tabakât, 4: 197; Nesâî, “Cihâd”, 4; Taberânî, el-Mu‘cemu’l-kebir, 5: 122-123.

680 Saîd b. Mansûr, Sünen, 2: 122; İbn Sa'd, et-Tabakat, 4: 196; Ebû Dâvûd, “Cihâd”, 20; “Huruf ve'l-Kırâat”, 1; Tahâvî, Şerhu Müşkili’l-âsar, 4: 143; İbn Kâni', Mu‘cemu’s-sahâbe, 1: 218-219; Taberânî, el-Mu‘cemu’l-kebîr, 5: 131-2; Hâkim, el-Müstedrek, 2: 91; Beyhâkî, es-Sünenü’l-Kübrâ, 9: 41.

681 Ahmed b. Hanbel, Müsned, 30: 439; Buhârî, “Cihâd”, 32; “Tefsir”, 91; Müslim, “İmâre”, 40; Tirmizî, “Tefsir”, 5.

164