Walsh'ın Aile Yılmazlık Model

Walsh (1996), aile yılmazlığına ilişkin teoride, aile sistem düzeyinde bireysel yılmazlığı incelemenin ötesinde, bir birlik olarak aile içerisindeki süreçlerde ilişkisel yılmazlığa odaklanmaktadır. Bu kapsamda, aile yılmazlık kavramı, aile içerisinde başa çıkma ve uyum süreçleri için kullanılmaktadır. Walsh (1998), aile yılmazlık yaklaşımında, krizden büyümeyi ve gelişmeyi sağlayan, strese tampon işlevi yapan aile süreçlerini tanımlamak için kavramsal bir harita sunmaktadır.

Sistematik bir bakış açısı ile aile süreçleri uzun süredir devam eden kriz ve stres durumlarında aileleri ve üyeleri anlamamızı sağlar (Walsh, 2006). Bu yaklaşımda biyo- psiko-sosyal sistemler tarafından, problemlerin incelenmesi ve onların çözümlenmesi bireysel, aile ve daha büyük sistemlerin etkileri ışığında ele alınır. Problemler, stresli yaşam olayları ve sosyal bağlamı etkileyen bireysel ve aile etkileşiminin bir sonucu olarak görülür (Walsh, 2002). Walsh (1996) aile yılmazlığını ekolojik ve gelişimsel bağlam içerisinde ele almakta ve hem bireysel hem de aileyi güçlendiren etkileşimsel süreçlere vurgu yapmaktadır. Bu yaklaşım kriz ve devam eden stres durumların üstesinden gelmede ailelerde var olan kaynakların tanınması için kullanışlı bir çatı sunar. Walsh (1996) bu anlamda bu çok yönlü bakış açısının kriz zamanlarında sistemik bir şekilde değerlendirmesi gerektirdiğine vurgu yapar: (ı) Ev içerisinde ve dışında akrabalık ve toplum ağları aracılığıyla varolan ilişki kaynaklarını belirlemek, (ıı) Yaşam döngüsü ve farklı geçişleri üzerinde geçici etkilere dikkat çekmektir.

41

Aile yılmazlığı yaklaşımında, ailenin tüm üyelerinin süreç içerisindeki yaşanan travmatik yaşantı sonrasında toparlanma gücüne odaklanılırken, ilişkisel yılmazlıkta ailenin bir alt sistemi olan çiftlerin ilişki süreci içerisinde yaşanan risk durumlarından sonra çiftin toparlanma gücüne odaklanma vardır. Bu süreç kişisel ve ilişkisel dönüşüm aracılığıyla büyümenin olacağını vurgular (Walsh, 2002). Bu bakış açısında bireysel iyi oluşu ve iyi fonksiyon gösteren ailelere katkı sağlayan önemli değişkenleri tanımlamak önemlidir (Walsh, 1996, 2006). Bu yaklaşım aile fonksiyonelliğinde üç alan içerisinde önemli süreçleri tanımlayan, pek çok çalışmanın bulgularının bir araya getirilmesiyle oluşturulan aile inanç sistemleri, yönetim şekilleri ve iletişim süreçlerine (Walsh, 2006) vurgu yapmıştır.

Devam eden aile süreçleri, stresin zararlı etkisini azaltma ya da önlemeyi sağlayabilir. Aile süreçleri hatta ortak başa çıkma aracılığıyla da güçlenebilir. Örneğin, ciddi bir hastalıktan dolayı bir annenin hastanede yatmış olduğunu düşünelim. Eğer devam eden aile etkileşimi genellikle iletişim ve problem çözme becerileri güçlüyse, bu süreçler stresin negatif etkilerini azaltmada bağışıklığı güçlendirmek için psikososyal aşılama olarak hizmet edecektir ve bu kriz dönemi boyunca da bu yeteneği devam ettirmeyi sağlar. Annenin kaybolan rol işlevselliğini telafi etmek için aile günlük rutin olarak yapmış olduklarını yeniden organize eder ve çocuğunun ihtiyaçlarını karşılamayı sağlayan sorumlulukları da yeniden paylaştırmaktadır. Gerçekten bu güçlük aile üyeleri tarafından birlikte karşılandığında, onlar arasındaki bağlar daha da güçlenecek ve bireyler kendi yaşamlarında yeni bakış açıları ve yetenekler geliştireceklerdir (Walsh, 2006). Tablo 3 içerisinde aile inanç sistemleri, yönetim şekilleri ve iletişim süreçlerine ilişkin içerikler verilmiştir.

Tablo 3: Walsh Aile Yılmazlık Modeli

İnanç Sistemleri Yönetim Şekilleri İletişim Süreçleri

Olumsuzluğa Yüklenen Anlam Esneklik Açıklık

Pozitif bakış açısı "Umut"

Bağlılık Açık duygusal paylaşım

Üstünlük ve maneviyat Sosyal ve ekonomik kaynaklar İş birlikçi problem çözme Kaynak :Walsh (1998)

Aile İnanç Sistemleri

Aile inanç sistemleri, aile üyelerinin kriz durumlarına vermiş oldukları anlama dair paylaşılan inanç sistemleri tarafından oluşmaktadır. Aile üyelerinin kriz durumunu doğal

42

ya da anlaşılabilir şekilde normalleştirmeleri, bu durumu yönetebilmeleri aynı zamanda aile bağlılığını güçlendirmek için onlara bir fırsat sağlayacaktır. Aile inanç sistemleri alanı içerisinde; (a) İyileşme, acı, krizi değerlendirme, bağlılık hissi, birleştirici değerler için kullanılan olumsuzluğa anlam verme, (b) Azim, cesaret, iyimserlik, güce odaklanan pozitif bakış açısı, (c) Genişletilmiş değerlendirme, cinsellik, inanç, dinsel törenler ve dönüşümü içeren üstünlük ve maneviyat bulunmaktadır (Walsh, 1998).

Aile yılmazlığı, üstünlük ya da manevi değer ve amaçları, pozitif, umutlu bir bakış açısı sağlama, kriz durumlarına anlam vermede aile üyelerine yardım eden ortak inançlar tarafından geliştirilir (Walsh, 2002).Walsh (1998) inanç sistemlerini aile yılmazlığı için yaşamsal bir durum olarak görmektedir ve her bir ailenin travmatik yaşantıya karşı başa çıkma davranışlarını ve üyelerin algılarını etkileyen kültürel ve manevi geleneklere temellendirilen inanç sistemini anlamanın önemli olduğunu belirtmektedir (Walsh, 2008). Aileler benzer trajediler yaşayanlar arasında ortak ve anlaşılabilir olarak üyelerin stresi kavramsallaştırmaları önemlidir. Aileler genellikle "Niçin biz", "Niçin ben değilim de çocuğum", "Bu olay nasıl oldu", "Suçlu kimdir", "Kazayla mı kasıtlı mı oldu", "Engellenebilir miydi" gibi sorularla, acılarıyla boğuşmaktadırlar (Walsh, 2008).

a) İyileşme, acı, krizi değerlendirme, bağlılık hissi, birleştirici değerler için kullanılan olumsuzluğa anlam verme: Aileler, kendi sosyal dünyaları, kültürel ve dini inançları, kuşaklararası geçmiş, umutları ve gelecek için hayalleri aracılığıyla yaşadıklarına anlam vererek kriz ve olumsuz yaşantılarla başa çıkabilirler (Walsh, 1998). Bir aile sistemi olarak yaşanan duruma anlam verme şekli, ailenin yılmazlığını etkileyen ailenin yeniden yapılanması ve sağlığı için önemli bir durumdur (Walsh, 1998).

b) Azim, cesaret, iyimserlik, güce odaklanan pozitif bakış açısı: Yılmazlık kaybedilen şeyi kabul etmeyi ve değiştirilemeyeceğini, doğrudan bir şeylerin yapılabileceğini ve trajediden çıkmada iyi şansların/ fırsatların olduğunu farketmeyi içerir. Yılmaz olan aileler, şuanki durumlarının kendilerini nasıl etkilediğine dikkat etmeksizin gelecek için umut hissine sahiptirler (Walsh, 1998). Umut iyileşme için en temelidir. Umut enerjiyi arttırır ve yaşamı yeniden inşa etme, hayalleri yeniden gözden geçirme, bağlantıları yenileme ve gelecek nesillerin devamını sağlamak için pozitif miras oluşturmak için yatırım yapar (Walsh, 2007).

(c) Genişletilmiş değerlendirme, cinsellik, inanç, dinsel törenler ve dönüşümü içeren üstünlük ve maneviyat : Kriz durumlarında anlaşılabilir ya da doğal olan üyelerin stresini

43

normalleştirme ve kavramsallaştırmada suçu, suçluluğu ve utanç tepkilerini azaltmadır. Manevi ya da dini inanç kaynaklar, meditasyon, dua etme ya da cemaatle bağlantı gibi inanç uygulamaları iyileştirme gücü için aile üyelerine emprik destek sağlar (Walsh, 1999). Travmatik kayıp ile kültürel ve manevi değerler sistemi de bir bireyin durumu daha büyük bir bakış açısından değerlendirmesini sağlayarak, yaşanan bu olumsuz yaşantı karşısında bir anlayış ve umutun oluşmasına kaynaklık eder (Walsh, 1998).

Aileler sıkıntıyla karşı karşıya kaldıkları zaman yaşadıkları bu durumun nasıl olduğunu anlamlandırmada nedensel ve açıklayıcı yüklemeler yapmaya çalışmaktadır. Ailelerden bazıları yaşadıkları bu durum karşısında cezalandırılma ya da acı çekmeyi hak ettiklerini ve bazıları da bunun günahlarının bir göstergesi olduğunu düşünmektedirler. Bazıları da diğerlerini suçlayıp kendilerini tehlike içerisinde kurbanlar olarak görmektedir ve bu şekilde de dünyanın kendi kontrollerinden çıkmasına öfkelenmektedirler. Çoğu da olumsuzluğun basit olarak kötü bir şans durumu olduğuna inanmaktadır. Böyle zamanlarda bu inanç ve uygulamaların altında yatan aile, kültürel ve dini kaynakların neler olduğunun keşfedilmesi oldukça önemlidir (Walsh, 2006).

Manevi kaynaklar klinik uygulamalar içerisinde büyük bir şekilde ihmal edilmesine rağmen, yılmazlığı sağlamada önemli bir güçtür (Walsh, 1998, 1999). Travmatik bir kayıptan sonra aile içerisindeki geleneksel anma törenleri, akşam ve gece nöbetleri, ölüm yıl dönemi hatırlamaları, dini geçit törenleri ve kutlamalar ailelerin sağlıklı olma ve gelişmelerini sağlayan iyileşme için temel taşlardır (Walsh, 2007). .

Aile iletişim süreçleri: Belirsiz durumları netleştirmek için iletişim süreçleri, açık

duygusal ifadeyi cesaretlendirme ve empatik cevap, işbirlikçi problem çözmeyi güçlendirme yılmazlığı sağlamada önemli faktörlerdir. İletişim Süreçleri, (a) Belirsiz durumları açıklama, uygun mesaj ve açıklık, (b) Duygu, karşılıklı empati ve espriyi içeren açık duygusal ifade ve (c) Yapıcı problem çözme, karar almaya katılma, yaratıcı beyin fırtınasını içeren işbirlikçi problem çözmeyi içermektedir.

(a) Belirsiz durumları açıklama, uygun mesaj ve açıklık: İletişim, bir krizin anlaşılabilirliğini kolaylaştırır. Walsh (1998) açık ve dürüst iletişimin yas çözümünde özellikle de aniden olan durumların ardından geçiş zorluklarında önemli bir element olduğunu belirtmiştir. Aile içerisinde belirsiz durumların açıklığı, netliği, davranışsal beklentileri yerleştirme, ilişkilerin tanımlaması açısından çok önemlidir. Ailedeki üyeler, açık bir şekilde aile içi geçişlerin anlamının ne olduğunu aynı zamanda bir diğerinin

44

düşüncesinin ve beklentisinin ne olduğu hakkında bilme ihtiyacı içerisindedirler. Özellikle de zor zamanlarla karşı karşıya kalındığında mümkün olduğu kadar duruma dönük olarak uygun açıklamalar, bu durumla etkili bir şekilde başa çıkabilmede oldukça önemlidir (Walsh, 2006).

(b) Duygu, karşılıklı empati ve espriyi içeren açık duygusal ifade: Zor zamanlar da bireyler için farkı şekillerde farklı duygular yüzeye çıkabilir. Bir diğerinin duygusal farklılığına karşılıklı anlayış ve empati içerisinde olunması, kişinin kendi duyguları için sorumluluk alması önemlidir (Walsh, 1998). Bununla birlikte, açık bir şekilde pozitif duygular negatif etkileşimin olumsuz etkilerini azaltmak için önemlidir. Pozitif etkileşimler, başa çıkma gücü sağlayarak üzüntü/sıkıntı durumunu azaltır ve bunun aynı zamanda mizahı kullanılarak paylaşımı önemlidir (Walsh, 1998).

(c) Yapıcı problem çözme, karar almaya katılma, yaratıcı beyin fırtınasını içeren işbirlikçi problem çözme : Etkili problem çözme becerileri, birden bire ortaya çıkan kriz ya da devam eden zorluklarla ailelerin başa çıkması için temeldir. Aile yılmazlığında, problemleri işbirlikçi şekilde ele alma ve çatışmayı yönetebilme yeteneği önemli bir güçtür. Bu durum günlük yaşam içerisindeki problemlerde aynı zamanda devam eden kriz durumlarını çözmede açık bir şekilde beceri ve kabul gerektirir (Walsh, 2006).

Aile üyeleri arasındaki pozitif ve negatif duygusal durumlar önemlidir. Örneğin, negatif duygusal atmosfer içerisinde öfke, hayal kırıklığı, cesaretin kırılması ya da savunma gibi durumlar ciddi ya da devam eden problemlerle başarılı bir şekilde başa çıkmayı engeller. O yüzden önemli geçiş durumları içerisinde hem uygulanabilir hem de duygusal görevler dikkate alınmalıdır (Walsh, 2006).

Aile Yönetim Şekilleri: Aile yönetim şeklinde yılmazlık, zor durumlarla karşı karşıya

kalındığında birlikte çalışmayı, karşılıklı desteği, paylaşılan liderlik ve esneklik yapısı aracılığıyla güçlenmeyi içermektedir. Aile yönetimi, geçmişteki ve şuandaki ilişkilerden, değerlerden, beklentilerden ve hatta kültürel normlar aracılığıyla şekillenmektedir. Aileler geçiş dönemlerinde örneğin bir ebeveynin kaybı ya da boşanma sonrası gibi durumlar karşısında bozulan aile içerisindeki durumları yeniden yapılandırarak tekrar ele alırlar. Yönetim şekilleri, (ı) Kararlılığı dengeleyecek değişim yeteneği olan esneklik, (ıı) Yakınlık, güçlü liderlik, bireylerin ihtiyaçlarına karşılıklı saygı göstermek için kullanılan bağlanmışlık ve (ııı) Finansal güvenlik, iletişim ağları ve çeşitli sosyal desteği içeren sosyal ve ekonomik kaynakları içermektedir (Walsh, 1998).

45

(a) Kararlılığı dengeleyecek değişim yeteneği olan esneklik: Yılmazlıkta aileler ve toplumlar travmatik olaylara tepki olarak etkili bir şekilde yönetebilmede esnek olabilmektedirler. Esneklik, rollerin yeniden paylaşımını, değişen durumlara ve önceden tahmin edilemeyen güçlüklere uyum sağlamayı gerektirir. Büyük ve ani değişimde geçiş ve değişim ile oluşan aklını karıştırma ve kaos hissini azaltmada esneklik; kararlılık, güvenlik, düzeni oluşturmada önemlidir (Walsh, 2007). Ailelerden bazıları yaşanan önemli durumlar karşısında değişime izin verirken, bazı aileler ise yaşanan önemli durum ya da kayıp karşısında aile yapısında değişime çok az izin verirler. Aşırı derecede, katı sert aile yapısına sahip olanlar, kendi aile iyi oluşları için gerekli olanları yapmada yerleşmiş kalıpları değiştirmeye karşı direneceklerdir (Walsh, 1998).

Aile yılmazlığı, yeni gelişimsel zorluklara değişim ihtiyacı ve zaman geçişlerinin kabulü aracılığıyla güçlenecektir. Yaşam dönemi geçişleri bazen yıkıcı bir durum olabilmesine rağmen aynı zamanda kişinin dünyadaki yeri hakkındaki durumunu yeniden değerlendirebilmesini sağlayan bir dönüm noktası olarak görülür. Bu şekilde acılı geçişler gelişim ve dönüşümü kolaylaştırabilmektedir. Semptomlar genellikle yıkıcı geçiş dönemleri içerisinde oluşur. Aile üyeleri zamanı donmuş olarak görebilirler. Bazıları bunun daha da ileriye taşınabileceğinden endişe ederler bazıları da geçmiş ile meşgul olurlar ya da şuanki zamanı tam olarak yaşayamadan gelecekte amaçlarına odaklanırlar (Walsh, 1998).

(b) Yakınlık, güçlü liderlik, bireylerin ihtiyaçlarına karşılıklı saygı göstermek için kullanılan bağlanmışlık: Aile içerisinde bireysel ayrışma ve farklılık olmasına rağmen, karşılıklı destek, işbirliği ve bir bütünlük içerisinde bir dengeyi devam ettirmek zordur (Walsh, 1998). Aile üyeleri arasında yüksek bağlılık olmasıyla birlikte aile üyelerinin krize tepki vermede bireysel farklılıklar için hoşgörü ve saygıya ihtiyaçları vardır (Walsh, 2007). Karşılıklı destek, işbirliği ve bağlılık olumsuz durumlar hayatta kalabilmede bireyler ve aileler için gereklidir (Walsh, 1998).

(c) Finansal güvenlik, iletişim ağları ve çeşitli sosyal desteği içeren sosyal ve ekonomik kaynaklar: Genişletilmiş sosyal sistemlere katılım arkadaşları, komşuları, sağlık bakım sağlayan kişileri, din adamlarını ve cemaat desteğini, komşu ya da toplum yönetimlerini içerebilmektedir (Walsh, 2007). Toplum içerisindeki örneğin düzenli bir şekilde kilise akşam yemeklerine katılma, koroyla beraber şarkı söyleme gibi aktiviteler ve dini cemaat topluluklarına katılım bireysel ve aile iyi oluşunu desteklemesi açısından önemlidir (Walsh, 2006).

46

Aileler zor zamanlarında, kendi aileleri içerisinde problemlerini çözemedikleri zaman, muhtemelen aile, arkadaş, akraba, toplum hizmetleri ve terapi ya da danışma almak için dışarıdan yardım aramaya yöneleceklerdir. Aksi bir şekilde, ailenin kendini dışlaması ve sosyal desteğin olmayışı stres altında fonksiyonel olmayan duruma neden olacaktır. Aile yılmazlığı, ekonomik kaynaklar tarafından da etkilenmektedir (Walsh, 1998). Walsh (2006), aileleri değerlendirme ve müdahalelerde ailenin aynı zamanda sahip olduğu diğer sistemler ve kaynakları kullanmalarının de ele alınması gerektiğini belirtmiştir.