Asıl Uygulamanın Yapılması: Deneme formunun hazırlanması ve uygulanmasına

ilişkin gerekli düzeltmeler yapılarak ölçek risk formuyla beraber hazır hale getirilmiştir. Ölçek bataryası şeklinde hazırlanan formda, ölçeğin yönergesi, ölçek formu, yapı geçerliliği kapsamında kullanılacak ölçekler ve risk formu (yaşam olayı/durumu listesi) verilmiştir.

Çalışma II: Asıl Uygulama

Araştırma Grubu: İlişkisel Yılmazlık Ölçeği'ne ilişkin asıl uygulama 167 (%57) kadın ve

126 (%43) erkek olmak üzere toplam 293 kişi üzerinde gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların yaşları 20 ile 60 arasında değişmekte olup, yaş ortalamaları X = 37.19'dur (Ss:9.49). Bununla birlikte katılımcıların 281'nin (%95.9) ilk evliliği, 11'nin (%3.8) ikinci, bir kişinin de üçüncü evliliğidir. Evlilik süre ortalamaları ise X =12.46'dır. 224 (76.5) kişi çocuk sahibi iken, 68 (%23.2) kişi çocuk sahibi olmadıklarını belirtmişlerdir. Araştırma grubunda yer alan bireylerden 81 kişi (%27.5) lise, 26 kişi (%8.9) önlisans, 148 kişi (%42.1) lisans ve 47 kişi (%16.0) ise lisansüstü eğitim durumuna sahiptir.

Araştırma grubunda yer alan evli bireylerin birlikte zaman geçirmelerine ilişkin durumları da incelenmiştir. Bu bağlamda, kişilere yakın çevresini özel günlerde (örneğin, bayramlarda) ziyaret etme, misafirliğe gitme, aile üyeleriyle birlikte yemek yeme, alışveriş yapma, sosyal aktivitelere katılmayı içeren maddelerden oluşan aile içi koruyucu faktörler bağlamında sorular yöneltilmiştir. Bu koruyucu faktörler aynı zamanda, çiftlerin ekolojik bağlamda yakın çevresine ve birbirleriyle nasıl bir yakınlığa sahip olduklarının göstergesi durumundadır.

Tablo 13'de ise asıl uygulama içerisinde yer alan evli bireylerin sahip oldukları risk durumları verilmiştir. Tablo 13 incelendiğinde 96 kişi (32.9%) bireysel özellikler alanında şuan bir risk durumuna sahiptir. Aile yapısı ve ilişkiler bağlamında değerlendirilecek olunursa evlilik ilişkisinde yaşanan durumların bireyler tarafından daha fazla risk olarak yaşandığı görülmektedir. Bunun yanısıra grupta yer alanların büyük bir çoğunluğu toplumsal bağlamda önemli bir yaşam olayına sahip oldukları sonucuna ulaşılmıştır.

101

Tablo 13: İlişkisel Yılmazlık Ölçeğinin Asıl Uygulamada Yer Alan Katılımcılara Ait

Sosyo-Ekolojik Bağlamda Yaşam Olaylarına İlişkin Bilgiler

Alan Boyut f % Toplam

BİREYSEL Bireysel Şuan ki Döneme Ait Yaşantılar

Psikolojik tedavi görme 16 5.5 96

(32.9%)

Alkol/madde kullanımı 7 2.4

Çocuk sahibi olamama 16 5.5

Kronik bir rahatsızlığa sahip olma 57 19.5

f % Toplam

Bireysel Erken Dönemdeki

Yaşantılar

Çocukluğunda şiddete maruz kalma 21 7.2 44 (15%) Cinsel istismara maruz kalma 7 2.4

Erken yaşta anne ve babanın boşanması 2 .7 Çocukluğunda evlatlık olarak bir ailenin yanında

yetişme 14 4.7 AİLE YAPISI / İLİŞKİLER Aile Yapısı f % Toplam Farklı aile yapılarına sahip olma 85 29.0 122

(41.6%) Eşin ailesiyle birlikte yaşama durumunda olma 24 8.2

Farklı dini inanışlara sahip olma 13 4.4 Evlilikten doyum sağlamama

f % Toplam

Evlilik

İlişkisi Evlilikte boşanmayı düşünme 49 16.7 164

(55.9%) Aile içerisinde beklenmedik bir ölümle karşı

karşıya kalma

59 20.1 Evlilikten doyum sağlayamama 33 11.3 Cinsel yaşamın kötü olması 23 7.8

f % Toplam

Çocuk ile İlişkili Durumlar

Çocuğunu kaybetme (Trafik kazası, hastalık sonrası)

8 2.7 56 (19.1%) Engelli bir çocuğa sahip olma 32 10.9

Kronik rahatsızlığı olan bir çocuğa sahip olma 16 5.5

f % Toplam

TOPLUMSAL

İşsizlik (düzenli bir işe sahip olamama) 40 13.7 214 (73%) Sürekli olarak taşınma (ev / şehir değiştirme) 69 23.5

Yoksulluk (düşük maddi gelir) 51 17.4 Oturulan yerleşim yerinin sorunları (terrör, şiddet) 54 18.4

İşlem Süreci

Veriler üzerinde işlem yapılmadan önce verilerin niteliği incelenmiştir. Bu bağlamda ilk olarak eksik değerlere bakılmıştır. Eksik değer örüntüsü için frekanslar incelenmiştir. İncelenen eksik değer örüntüsünün seçkisiz bir dağılım sergilediği görülmüştür. Ancak bu şekilde maddeler incelendiğinde iki deneğe ait olan 7-8 maddenin boş bırakılmasından dolayı bu iki denek silinmiştir. Aynı zamanda, eksik değer analizi regresyon atama yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Ölçekten elde edilen veriler üzerinde aykırı değerleri incelemek için puanlar Z puanına çevrilmiştir. Z puanlarına çeviri işlemi yapıldığında - +3.29'dan büyük olan denekler çıkartılmıştır. Bu şekilde dokuz denek analiz dışı bırakılmıştır. Ölçeğe ilişkin analiz süreci 282 denek üzerinden gerçekleştirilmiştir.

102 Geçerlilik Sonuçları

Ölçeğin 36 madde üzerinde, asıl uyguluma sonrasında elde edilen veriler için açımlayıcı faktör analizi tekniği uygulanarak, ölçeğin faktör yapısı tekrardan incelenmiştir. Ölçekte yer alan 36 madde üzerinde analiz için Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) değeri .96 ve Barlett's testi anlamlı (p<.01) bulunmuştur. Ölçeğe ilişkin yapılan analizde dört faktörlü bir yapı elde edilmiştir. Bu faktörlerden birinci ölçeğe ilişkin toplam varyansın %33.16'sını, ikincinin ölçeğe ilişkin toplam varyansın %11.33'ünü, üçüncü ölçeğe ilişkin toplam varyansın %9.57'sini, dördüncü toplam varyansın %9.28'ini açıklamaktadır. Ancak ölçek içerisinde bazı maddelerin faktör yüklerinin 30'dan yüksek olmasına rağmen aynı anda birden fazla faktör yapısı içerisinde yük değerine sahip oldukları görülmüştür. İlişkisel Yılmazlık ölçeğine ait pilot analizde, ölçeğe ilişkin çoklu bağlantı probleminin olduğu sonucuna ulaşılmıştı. Asıl uygulama içerisinde 18 maddenin faktör yüklerinin .30 dan fazla olmasına rağmen, ayrışmadığı görülmüştür. Bununla birlikte bu maddelerin madde-toplam korelasyon sonuçları da incelenmiştir ve ilişkileri .38 ile .84 arasında değiştiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu durumda açımlayıcı faktör analizi sonucunda binişiklik gösteren bu maddeler analizden çıkartılmıştır (m1, m2, m4, m6, m7, m8, m10, m11, m15, m20, m22, m23, m24, m26, m30, m35, m36, m34).

Ölçeğin geçerlilik çalışmaları kapsamında, Lisrel programı kullanılarak Doğrulayıcı Faktör Analizi tekniği kullanılmıştır. Ölçeğin hazırlık aşamasında sosyal destek, iyimserlik, otantiklik, maneviyat, empati ve uyumu içeren maddelerden oluşan bir ölçme aracı hazırlanmıştır. Bu ölçme aracı içerisinde maddelerin yapılandırma şekli karşılıklı-etki yaklaşımına dayalı olarak oluşturulmuştur ve ilişkisel yılmazlıkta aktör, partner ve ortak (birliktelik) boyutunu içermektedir. Ölçek içerisinden 18 maddenin çıkartılmış olması aynı zamanda her bir alt boyuta ilişkin maddelerden en fazla boyut çıkartılmayan maddenin maneviyat boyutu gözönüne alınarak aktör, partner ve ortak (birliktelik) ve maneviyata ilişkin dörtlü bir yapının test edilmesi öngörülmüştür. Bu şekilde İlişkisel Yılmazlık Ölçeğine ait olan birinci düzey ve ikinci düzey analiz sonuçları aşağıda verilmiştir.

Yapı Geçerliliğine İlişkin Bulgular

İlişkisel Yılmazlık Ölçeğine ilişkin olarak ön görülen dört boyutlu yapısını test etmek üzere LİSREL 8.7 programından yararlanılarak doğrulayıcı faktör analizi (DFA) kullanılmıştır. İlk olarak gözlenen değişkenlerin hem birinci düzey için hem de ikinci düzey için t-değerlerinin manidarlık düzeyi incelenmiştir ve bu değerin 2.56'dan

103

yüksekliğinden dolayı .01 düzeyinde manidar olduğu gözlenmiştir. İkinci olarak ise göstergelerin standartlaştırılmış regresyon katsayısı incelenmiştir. Birinci düzey için ve ikinci düzey için elde edilen standartlaştırılmış regresyon katsayıları .24-.77 arasında değişmektedir. Aşağıdaki Şekil 8'de ikinci düzey doğrulayıcı faktör analiz sonuçları verilmiştir.

104

105

İlişkisel Yılmazlık Ölçeğine ait yapılan doğrulayıcı faktör analizine ilişkin modele ait uyum indeksleri Tablo 14'de verilmiştir.

Tablo 14: İlişkisel Yılmazlık Ölçeğine Ait Uyum İndeksleri

Yukarıda Tablo 14 içerisinde görüldüğü üzere, 2/sd oranı birinci düzey için 2.22 (706.48/318=2.22) ve ikinci düzey için 2.27 (727.73/320=2.27) değerler elde edilmiştir. Büyük örneklemlerde 2_{/sd oranının 3’ün altında olması mükemmel uyuma; 5’in altında} olması ise orta düzeyde uyuma karşılık gelmektedir (Sümer, 2000). Bu çerçevede 2

/sd oranının 3’ün altında olması nedeniyle uyumun mükemmel olduğu ifade edilebilinir. Bunun yanı sıra tanımlanan model içerisinde RMSEA değei incelendiğinde .06 düzeyinde bir uyum indeksi elde edilmiştir. RMSEA’nın .08’den küçük olması nedeniyle uyumun iyi olarak değerlendirilmesi mümkündür (Çokluk, Şekercioğlu, Büyüköztürk, 2010; Hooper, Coughlan, Mullen, 2008). RMSEA'dan elde edilen bu değer, evren ile örneklem kovaryansları arasında bir farkın olmadığının göstergesidir. CFI değeri için Hu ve Bentler (2000) ve Sümer (2000) temel alındığında uyumun oldukça iyi olduğu görülmektedir. (≥.90=iyi uyum). NNFI uyum indeks değeri için, Sümer (2000) ve Bentler ve Hu (1999) .95 ve üzerinin mükemmel uyumu gösterdiğini belirtmişlerdir. GFI değerine bakıldığında ise, GFI değerlerinin 0 ile 1 arasında değiştiği ve örneklem genişliğine çok duyarlı olduğu için büyük gruplarda daha küçük değer vermesinden dolayı, .90 ve üzeri iyi uyum olarak kabul edilmektedir (Çokluk ve diğ., 2010; Hooper, Coughlan, Mullen, 2008; Sümer, 2000). Bu açıdan GFI uyum indeksi değerinin kabul edilebilir olduğu görülmektedir. Genel olarak değerlendirildiğinde, ölçeğin uyum indekslerinin kabul edilebilir düzeyde olduğu görülmektedir. Elde edilen uyum indeksleri ilişkisel yılmazlık ölçeğinin dört boyutlu bir yapıdan oluşan aynı zamanda toplam puan üzerinden değerlendirilebilen bir ölçme aracı olduğunu göstermektedir.

Model Tanım 2_{/sd RMSEA CFI NNFI GFI}

1. 27 madde ile 4 faktörlü model birinci

düzey 706.48/318=2.22 .06 .99 .98 .80

2. 27 madde ile 4 faktörlü model ile ikinci düzey

106

Ölçüt Geçerliliği

Ölçüt geçerliliği bağlamında İlişkisel Yılmazlık Ölçeği'nin Derogatis (1992) tarafından geliştirilen Şahin ve Durak (1994) tarafından uyarlaması yapılan Kısa Semptom Envanteri ve Rosenbaum (1980) tarafından geliştirilen Dağ (1991) tarafından uyarlaması yapılan Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği ile ilişkisi incelenmiştir.

Rosenbaum Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği: Rosenbaum (1980) tarafından geliştirilmiş Dağ (1991) tarafından uyarlanan Öğrenilmiş Güçlülük Ölçeği, bireylerin stresle başa çıkmada kullanılabileceği bilişsel stratejileri ne ölçüde kullandığını belirlemek üzere geliştirilmiştir. Ölçek 36 maddeden oluşan 5'li Likert tipi bir ölçektir. Ölçeğin yapı geçerliliği çalışmaları kapsamında Açımlayıcı Faktör Analizi yapılmıştır. Güvenirlik çalışmaları kapsamında ise iç tutarlılık katsayısı .78 olarak bulunmuştur. Ölçeğin planlı davranma, ruh hali denetimi, istenmeyen düşüncelerin denetimi, dürtü denetimi ve planlı davranma, yeterli olma ve kendini yatıştırma, ağrı denetimi,yardım arama, iyiye yorma, dikkati yönlendirme, esnek planlama ve denetleyici olmak üzere 12 boyutu bulunmaktadır. Ölçek içerisinde alınabilecek yüksek puanlar, başa çıkma stratejisi kullanımının sıklığını, bir diğer ifadeyle kendini denetleme becerilerinin yüksekliğini ortaya koymaktadır.

Kısa Semptom Envanteri: Kısa Semptom Envanteri, SCL-90-R ile yapılan çalışmalar sonucunda ortaya çıkan, SCL-90-R'nin kısa formudur. Kısa Semptom Envanteri Derogatis (1992) tarafından geliştirilmiş olup, Türk kültürüne uyarlama çalışması Şahin ve Durak (1994) tarafından yapılmıştır. Ölçek 9 alt ölçek ve 3 global indeksten oluşmaktadır. Ölçeğin 9 alt ölçeği sırasıyla, Somatizasyon (S), Obsesif kompulsif bozukluk (OKB), Kişilerarası duyarlılık (KD), Depresyon (D), Anksiyete bozukluğu (AB), Hostilite (H), Fobik anksiyete (FA), Paranoid düşünce (PD) ve Psikotizmdir (P) ve ek maddeleri (EM) içermektedir. Üç ayrı çalışmada ölçeğin toplam puanından elde edilen Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayıları.96 ve.95, alt ölçekler için elde edilen katsayılar ise.55 ile .86 arasında değişmektedir. Tablo 15'te ilişkisel yılmazlık ölçeği, kısa semptom envanteri ve stresle başa çıkma ölçeklerinin toplam puanları üzerinden ölçüt geçerliliği kapsamında yapılan korelasyon analiz sonuçları verilmiştir.

107

Tablo 15: İlişkisel Yılmazlık Ölçeğinin Stresle Başa Çıkma ve Kısa Semptom Envanteri

Arasındaki İlişkiye Ait Korelasyon Sonuçları

1 2 3

İlişkisel Yılmazlık (1) 1

Stresle Başa Çıkma (2) .29** 1

Kısa Semptom (3) .-24** .12 1

**p<0.01

Tablo 15'de görüldüğü üzere ilişkisel yılmazlık ile stresle başa çıkma arasında pozitif

yönde ilişki bulunurken (r=.29, p<.01), kısa semptom envanteri ile negatif düzeyde ilişkilere ulaşılmıştır (r=.-24, p<.01).

Güvenirlik Sonuçları

İlişkisel Yılmazlık Ölçeğine ilişkin olarak güvenirliğini belirlemek üzere iç tutarlılık katsayısı hesaplanmıştır. Ölçeğin tüm boyutları için hesaplanan Cronbach alfa değeri .96, ilişkisel yılmazlığın aktör boyutu için .93, partner boyutu için .90, ortak (birliktelik) boyutu için .95 ve ilişkisel maneviyat boyutu için .86 olarak bulunmuştur. Ölçeğin bu araştırma grubu içerisindeki güvenirlik katsayıları ise erkekler için .96, kadınlar için .94 olarak hesaplanmıştır.

İlişkisel Yılmazlık Ölçeği'ne ilişkin olarak yapılan psikometrik analizler sonucunda modele ilişkin uyum indeksleri, model ve gözlenen veri arasında bir uyumun olduğunu ve önerilen modelin kabul edilebilir olduğunu göstermektedir. İlişkisel Yılmazlık Ölçeği 27 ile 149 arası puan elde edilebilen bir ölçektir. Puanların yüksekliği bireylerin İlişkisel Yılmazlıklarının yüksek olduğunu göstermektedir.

Yapılan psikometrik analizler sonucunda, elde edilen yapı içerisinde aktör boyutu 6 maddeden (iki madde iyimserlik, iki madde otantiklik, birer madde sosyal destek ve empatiyi içerir), partner boyutu 6 maddeden (iki madde sosyal desteği, iki madde empatiyi, birer madde iyimserlik ve otantikliği içerir), ortak (birliktelik) boyutu ise 10 maddeden (üç madde uyumu, iki madde otantikliği, iki madde sosyal desteği, iki madde empatiyi ve bir maddede iyimserliği) içermektedir. İlişkisel Maneviyat boyutu ise, beş maddeden oluşmaktadır. Aşağıdaki Tablo 16 içerisinde ölçek ve alt boyutlara ilişkin örnek maddeler verilmiştir. Ölçek içerisinde bulunan maddelere ilişkin örnekler ise Ek-2'de verilmiştir.

108

Tablo 16: İlişkisel Yılmazlık Ölçeğine Ait Alt Boyutlar ve Örnek Maddeler

Boyut Örnek Madde

Aktör Boyutu Sıkıntılı ve zamanlarımızda eşim herşeyin daha iyi olacağına beni inandırır (İyimserlik) Zor günlerimde eşimin içten yakınlığını görürüm (Otantiklik)

Partner Boyutu Eşim bir sıkıntı yaşadığında kendimi onun yerine koymaya çalışırım (Empati) Eşime durumun kolay üstesinden gelmesi için işe yarar bir destek veririm (Destek) Ortak

(Birliktelik) Boyutu

Yaşamamımızdaki değişiklikler neyi gerektiriyorsa eşim ile ona göre davranmaya çalışırız.(Uyum) Zor zamanlarımızda birbirimize destek olmaya çalışırız (Destek)

Maneviyat Boyutu

Eşime başımıza gelenlerin bir kaderimiz olduğunu söylerim. Eşimden herşeyin daha iyi gitmesi için dua etmesini isterim. 3.3.4. Ebeveynlik Stres Ölçeği

Normal gelişimsel özelliğe sahip olan çocukların anne babalarının, ebeveyn olmaya ilişkin olarak yaşamış oldukları stres durumunu ölçmek amacıyla "Ebeveynlik Stres Ölçeği" geliştirilmiştir. Aşağıda Ebeveynlik Stres Ölçeği'ne ait geliştirilme süreci ve ölçeğin psikometrik özelliklerine ilişkin bilgi verilmiştir.

Ebeveynlik Stres Ölçeği'nin Geliştirilme Süreci

Tablo 17'de Ebeveynlik Stres Ölçeği'nin geliştirilme sürecine ilişkin işlem basamakları verilmiştir.

109

Tablo 17: Ebeveynlik Stres Ölçeği Geliştirilme Süreci İşlem Basamakları