Çift Başa Çıkma Envanteri (ÇBÖ)

Araştırma içerisinde çiftlerin, ilişkisel başa çıkma tarzlarından pozitif başa çıkma yaklaşımlarını belirlemek amacıyla Bodenmann (2008) tarafından geliştirilen, Tomar (2014) tarafından uyarlaması yapılan Çift Başa Çıkma Envanteri (ÇBE) kullanılmıştır. ÇBE yakın ilişkilerde partnerlerden biri ya da her ikisi strese maruz kaldığında, hem kendi hem de partnerinin stresini ifade etmeye başa çıkma sürecindeki destekleyici ve olumsuz çift başa çıkma davranışlarına ilişkin algısını ölçmektedir. Envanter 10 alt boyuttan (Kendi İfade Ettiği Stres, Partnerin İfade Ettiği Stres, Kendi Destekleyici Çift Başa Çıkması, Partnerin Destekleyici Çift Başa Çıkması, Kendi Benimseyici Çift Başa Çıkması, Partnerin

122

Benimseyici Çift Başa Çıkması, Ortak Çift Başa Çıkması, Kendi Negatif Çift Başa Çıkması, Partnerin Negatif Çift Başa Çıkması ve Çift Başa Çıkma Kalitesi) ve 37 maddeden oluşmaktadır. Likert tipi (0=Hiçbir zaman, 1= Nadiren, 2= Bazen, 3= Sık sık, 4= Her zaman) bir yapıya sahiptir. Her alt ölçekteki maddelerin puanlarının toplanması ile alt ölçek puanları, bütün ölçeğin puanlarının toplanması ile de toplam puan elde edilmektedir. Envanterin yapı geçerliğini sınamak için doğrulayıcı faktör analizi (DFA) yapılmış ve orijinalinde olduğu gibi 10 faktörlü bir yapı elde edilmiştir (2

/sd(1368/584)= 2.34, GFI=.82, CFI=.98, RMSEA=.05). ÇBE’nin güvenirliğini tespit etmek için Cronbach- Alfa iç tutarlık katsayıları hesaplanmıştır. Yapılan analiz sonucunda elde edilen Cronbach- Alfa kat sayısı .85’tir. Envanterin alt boyutlarına ilişkin elde edilen güvenirlik katsayıları ise sırasıyla Kendi İfade Ettiği Stres .65, Partnerin İfade Ettiği Stres .65, Kendi Destekleyici Çift Başa Çıkması .78, Partnerin Destekleyici Çift Başa Çıkması .91, Kendi Benimseyici Çift Başa Çıkması .68, Partnerin Benimseyici Çift Başa Çıkması .84, Ortak Çift Başa Çıkması .86, Kendi Negatif Çift Başa Çıkması .73, Partnerin Negatif Çift Başa Çıkması .80 ve Çift Başa Çıkma Kalitesi .92 olarak elde edilmiştir. Bu araştırma içerisinde kendi ve partnerin destekleyici, kendi ve partnerin benimseyici/fedakarca yaklaşımı ve ortak çift başa çıkma boyutlarını içeren pozitif başa çıkma boyutu kullanılmıştır.

Bu çalışmada ölçeğin pozitif başa çıkma boyutu için güvenirlik katsayıları kadın ve erkek katılımcılardan elde edilen veriler için ayrı ayrı hesaplanmıştır. Çift Başa Çıkma Envanterinin pozitif başa çıkma boyutu erkek için .95, kadınlar için .93 olan değerler elde edilmiştir. Ölçeğe ilişkin örnek maddeler Ek-6 içerisinde sunulmuştur.

3. 4. İşlem Yolu

Araştırma içerisinde hedeflenen araştırma grubu üzerinde uygulama yapmak üzere kullanılacak olan ölçme araçları bir batarya haline getirilmiştir. Bu batarya içerisinde araştırma amacı, araştırma süresi ve araştırmacı hakkında kısa bir bilgiyle birlikte her bir ölçme aracı yönergesiyle beraber verilmiştir. Ölçek bataryasını uygulamak üzere Ankara sınırları içerisinde ilköğretimde öğrenim gören çocuğa sahip anne babalara, çeşitli kurum ve kuruluşlarda çalışan evli ve çocuk sahibi olan bireylere ulaşılmıştır.

Ölçeklerin uygulanması hem araştırmacı hem de araştırmacıya yardımcı kişilerin işbirliği ile olmuştur. Araştırmada katılımcılara batarya kapalı zarflar halinde verilmiştir. Her bir kapalı zarf içerisinde her iki eş için ayrı ayrı batarya konulmuştur. Aynı zamanda çiftlerin

123

isimlerini belirtmemeleri de istenmiştir. Ölçek bataryalarının cevaplama işlemi tamamlandıktan sonra zarf tekrar kapalı bir şekilde teslim alınmıştır.

Ölçeklerin cevaplama süresi yaklaşık 20 dakikadır. Bu şekilde yaklaşık 400 evli çifte ulaşılmış; bu çiftler içerisinden en az bir riskli bir yaşam olayı/durumuna sahip olan 229 çift (f=458) üzerinden analiz süreci gerçekleştirilmiştir.

3. 5. Verilerin Analizi

Araştırmada elde verilerin analizi için betimsel analiz, değişkenler arasındaki ilişkiyi ortaya koymak amacıyla pearson korelasyon tekniği ve önerilen yapısal modelin test edilmesi için yol analizi kullanılarak ikili (dyadic) analiz tekniklerinden yararlanılmıştır. Veriler üzerinde yol analizi yapılırken ölçeğin ham puanları temel alınmıştır. Bu araştırma içerisinde ikili analiz yaklaşımlarından biri olan Aktör-Partner Karşılıklı Bağımlı Model (The Actor-Partner Interdepence Model, APIM) ve APIM'in bir uzantısı olarak Aktör- Partner Karşılıklı Bağımlı Aracılık Modeli (The Actor-Partner Interdepence Mediation Model, APIMeM) kullanılmıştır.

Araştırmada yapısal modelin kullanılmasının nedeni ise, yapısal modeller keşfedici bir yaklaşım yerine kuramsal olarak kurulmuş olan ilişki örüntülerinin test edilmesine olanak sağlamasıdır. Böylelikle hem gözlenebilen hem de gözlenemeyen yapıların test edilmesi ve aynı zamanda ölçüm hataları da hesaplanmış olmaktadır. APIM modeli, bütünleşik (pooled) regresyon modeli, MLM ve yapısal eşitlik modeli (SEM) kullanılarak test edilebilmektedir (Kenny, Kashy ve Cook, 2006). Bu araştırma içerisinde de SEM kullanılarak APIM ve APIMeM analizi yapılmıştır. Bu şekilde araştırma içerisindeki çift ilişki sürecinde, karşılıklı bağımlılık analizinde bireyler arası kovaryansta analiz içerisinde ele alınmış olup aynı zamanda çiftler arası ilişkiler hesaplanarak ilişki içerisindeki yılmazlık süreci incelenmiştir. Son yıllarda, ilişki araştırmalarında dikkat çeken bu yaklaşım hakkında detaylı bilgi aşağıda verilmiştir.

Verilerin istatistik çözümlenmelerinde SPSS.18, LISREL 8.8 ve AMOS 16.0 istatistik paket programları kullanılmıştır.

Aktör-Partner Karşılıklı Bağımlı Model (APIM) ve Aktör-Partner Karşılıklı Bağımlı Aracılık Modeli (APIMeM)

Son yıllarda araştırmacılar, aile ve çift ilişki süreçlerini araştırmada karşılıklı bağımlılık çalışmaları için çeşitli metotlar kullanmaya başlamışlardır (Kenny, 1996; Kenny ve Cook,

124

1999; Popp ve diğ., 2008). Çift ve Aile terapisi araştırmalarında pek çok araştırma yöntemi aile dinamikleri ve etkileşim süreçlerini anlamayı sağlamasına rağmen ikili araştırma yöntemleri ilişki süreci içerisindeki, "benzerlik", "farklılık", "karşılıklılık", "tamamlayıcılık", "karşılıklı olma" kavramları üzerinde daha detaylı bir şekilde çalışmak için uygundur (Magiure, 1999; Kenny, 1996).

İkili analiz tekniklerinden biri olan APIM'in kullanımı, aile içi ilişki süreçlerini araştırma ya da yakın ilişkiler içerisinde elde edilen verilerin analizi için son yıllarda artmıştır (Kashy ve Kenny, 2000; Kenny, 1996; Kenny ve Cook, 1999). Aktör-Partner Karşılıklı Bağımlı Modelin'in (APIM), son yıllarda ebeveyn-çocuk (Pesonen, Raikkönen ve Heinonen, 2006), romantik ilişki içerisindeki partnerler (Peterson, Pirritona, Christensen ve Schmidt, 2008), evli çiftler (Landis ve diğ., 2013) ve kardeşler (Kenny ve Cook, 1999) gibi pek çok ilişki süreci içerisinde kullanıldığı görülmektedir. Türk kültürü içerisinde yakın ilişkiler (örneğin, evli çiftler) üzerinde ikili (dyadic) analiz tekniğinin kullanıldığı araştırmaların ise oldukça yeni olduğu dikkat çekicidir (Çakır, 2014; Özen, 2012; Tomar, 2014). APIM modeli bireysel değil ilişkiler üzerine odaklanarak sosyal bilimler içerisinde yeni bir metot olarak önemli bir katkı sağlamaktadır.

Bu araştırma kapsamında APIM (Aktör-Partner Karşılıklı Bağımlı Modeli) modeliyle birlikte APIM'in bir uzantısı olan Aktör-Partner Karşılıklı Bağımlı Aracılık Modeli (APIMeM) kullanılmıştır. Ancak, APIMeM açıklanmadan önce APIM modelini açıklamakta yarar vardır. APIM karşılıklı ilişkileri derinlemesine incelemek için oldukça uygundur (Kenny ve Winguist, 2001). APIM modeli içerisinde eşlerin birbirleri üzerindeki etkileri, yani bir kişinin kendi sonuç değişkeni (aktör) ve partnerinin sonuç değişkeni (partner) etkisi eş zamanlı olarak incelenir. Pek çok araştırma içerisinde aktör etkileri açıklanır fakat partner etkileri sıklıkla gözardı edilir. APIM araştırmacıya bir kişinin nedensel değişkenin kendi sonuç değişkeni üzerindeki etkisi (aktör etkisi) ve partnerinin sonuç değişkeni üzerindeki etkisi (partner) hakkında bilgi verir (Kenny, 1996). APIM (Kenny, 1996; Kenny ve Cook, 1999) kişinin bağımsız değişkenin kendi bağımlı değişkeni üzerindeki etkisi (aktör etkisi) ve partnerinin bağımlı değişken üzerindeki etkisini (partner etkisi) yordamak için kullanılır.

Yalnızca aktör etkilerine odaklanarak araştırmacılar bireysel düzeyde analize odaklanmış olurlar. Bununla birlikte partner etkileri dahil edildiğinde güvenilir ilişkisel durumlar daha detaylı tanımlanmış olur. Gerek aile ilişkisi gerekse romantik ilişki olsun gerçekten bir kişinin tepkisi diğer partnerin bazı özelliklerine bağlı olması, ilişkisel bir şeylerin olduğunu

125

gösterir. Partner etkisinde, bir kişinin bir davranışı ya da özelliği diğer partnerin sonuçlarını etkiler. Örneğin, bir kadının eşine olan güveni, eşinin ilişkideki bağlılık düzeyini etkileyebilir. Karşılıklılık etkisi ise partnerlerden her ikisinde bir diğerini doğrudan etkilemesiyle oluşur (Kenny ve diğ., 2006).

Araştırma kapsamı içerisinde daha önceden de belirtildiği gibi APIM ve APIMeM modeli birlikte kullanılmıştır. Aktör-Partner Karşılıklı Bağımlı Aracı Modeli, Aktör-Partner Karşılıklı Bağımlı Modelinin (APIM) bir uzantısıdır (Ledermann ve Bodenmann, 2006). APIMeM'e dayalı olarak, aracı etkiler iki türlü incelenir: aracı aktör etkileri ve aracı partner etkileridir. Aracı modeller, bir ya da daha fazla olan değişkenler arasındaki nedensel ilişkiler hakkında bilgi veren hem çok yaygın hem de önemli modellerdir (Ledermann, Mocha ve Kenny, 2011). Çünkü bir ya da daha fazla belirlenen aracı değişkenlerle, değişken arasındaki nedensel ilişkiler hakkında bilgi sağlar. Son yıllarda pek çok araştırmacı, ikili veriler üzerinde aracı mekanizmaları incelemeye başlamışlardır (Chow ve Tan, 2013; Chow, Ruhl ve Buhrmester, 2013; Debrot, Schoebi ve Perrez, 2013). İlişkisel Yılmazlık, ikili ilişkiler içerisinde karşılıklı etki bağlamında ele alınan bir yapıdır. İlişkisel yılmazlığı, ikili (dyadic) bir şekilde incelemek iki açıdan önemlidir. İlk olarak hem aktör hem de partner etkilerinin incelenmesi çiftin ilişkisel yılmazlığında kadın ve erkeğin hem kendilerinin hem de eşleri aracılığıyla açıklanmasına ve birbirleri üzerlerindeki etkilerinin anlaşılmasına katkı sağlayacaktır. İkinci olarak, burada yalnızca ilişkisel yılmazlığı aktör ve partner etkileriyle değil aynı zamanda aracı aktör ve aracı partner etkileriyle beraber incelenmesi ilişkisel yılmazlığın doğasının anlaşılmasına katkı sağlamış olacaktır. İlişki içerisindeki partnerler, karşılıklı olarak birbirlerinden davranışsal olarak etkilenir. APIM modelinde, kişinin kişisel özelliği (aktör etkisi), aynı zamanda partnerin özelliği (partner etkisi) ilişkinin sonucunu açıklamaktadır. Böylelikle nedensel ilişkiler üzerinde karşılıklı yapıların anlaşılmasına olanak sağlayacaktır. Yani bu araştırma içerisinde aktör ve partner etkileri incelenerek ilişkisel yılmazlıkta karşılıklı etkiler ortaya konulmuş olacaktır. Tipik bir APIM modelinde, her bir partnerin bir yordayıcı bir sonuç değişkeni içermesiyle birlikte bu çalışma içerisinde ilişkisel yılmazlık ile ebeveynlik stresi arasında ilişkisel başa çıkma aracı olarak tanımlanmıştır. Bu şekilde araştırmada Model 1 üçer çift değişken ile birlikte Aktör-Partner Karşılıklı Aracılık Modeli (APIMeM) yol (path) analizi kullanılarak incelenmiştir. Bu çalışma içerisinde APIMeM'e dayalı olarak aracı etkiler iki şekilde incelenmiştir: aracı aktör etkiler ve aracı partner etkileridir. Aracı aktör etkiler, aktör kendi ilişkisel yılmazlığı üzerinde kendi ebeveynlik stresinin aktör

126

karşılıklı başa çıkma aracılığıyla incelenmesidir. Aracı partner etkileri ise, aktörün ilişkisel yılmazlığı üzerinde kendi ebeveynlik stresinin partnerinin karşılıklı başa çıkması aracılığıyla incelenmesidir. Model 2 ise APIM kullanılarak, çiftin yani kadın ve erkeğin ilişkisel profesyonel yardım arama tutumlarının ilişkisel yılmazlığı açıklamada aktör ve partner etkilerini doğrudan ve dolaylı olarak incelenmesini içermektedir.

127

BÖLÜM IV

BULGULAR

Araştırmanın bu bölümünde tanımlanan iki modele dönük olarak ikili (dyadic) analiz yaklaşımlarından biri olan Aktör-Partner Karşılıklı Modeli (APIM) ve onun bir uzantısı olan Aktör-Partner Karşılıklı Aracılık Modeli (APIMeM) kullanılarak yapılan yol analizi sonuçları verilmiştir. Aynı zamanda bu bölüm içerisinde araştırmada elde edilen verilerin analizi için betimsel analiz, değişkenler arasındaki ilişkiyi ortaya koymak amacıyla yapılan pearson korelasyon tekniği sonuçları bulunmaktadır.