YAPI GELİŞTİRİLMESİ MODELİ VE UŞAK TEKSTİL SEKTÖRÜ UYGULAMAS
5. UŞAK TEKSTİL SEKTÖRÜNDE ELEKTRONİK BİR ALT YAPI GELİŞTİRİLMESİ SÜRECİNİN UYGULAMA BOYUTLAR
Çalışmanın bu bölümünde, Uşak ilinde bulunan ve küresel pazarda faaliyet gösteren Tekstil işletmelerinde, elektronik bir alt yapı sürecinin hangi ölçülerde bilindiği ve uygulandığının tespitine yönelik yapılan alan araştırması ve bu araştırmadan elde edilen bulguların değerlendirilmesine çalışılmıştır.
5.1. ARAŞTIRMANIN AMACI
Küresel pazarın her gün değişen rekabet ortamında ayakta kalabilmek, ortaya çıkan risklere ve belirsizliklere karşı dinamik stratejik çözümler üreterek rekebet avantajını daha da geliştirebilmek, elektronik bir alt yapı modelinin geliştirilmesi ve uygulanması ile mümkün görünmektedir. Bu bağlamda araştırmanın temel amacı, Uşak tekstil sektöründe faaliyette bulunan KOBİ’lerin, “Elektronik bir alt yapı modeli geliştirilmesinden beklentilerinin ve söz konusu modelin uygulanmasıyla ortaya çıkan yararların ilgili işletmelerin küresel düzeydeki rekabet avantajına etkilerinin önem düzeyini tespit etmektir”. Bu çerçevede araştırmanın alt amaçlarını şu şekilde belirlemek mümkündür:
• Araştırma kapsamındaki işletmelerin elektronik alt yapı modelini uygulama durumunu
belirlemek,
• Araştırma kapsamındaki işletmelerin elektronik alt yapı modelinin uygulanmasından
beklentilerinin neler olduğunu belirlemek,
• Araştırma kapsamındaki işletmelerin elektronik alt yapı modelinin uygulanması sırasında
karşılaştıkları işletme içi ve işletme dışı sorunların önem düzeylerini belirlemek,
• Araştırma kapsamındaki işletmelerin elektronik alt yapı modelini uygulamaları ile küresel
rekabet avantajında ortaya çıkan değişimin önem düzeyini belirlemektir.
5.2. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ
Araştırmada; küresel pazarda rekabet eden KOBİ’lerde elektronik alt yapı geliştirilmesi ile ilgili kitap, makale ve elektronik kaynaklar gibi ikincil kaynaklar taranmış ve konunun teorik olarak literetürde henüz
yeni bir konu olduğu ve uygulama ile ilgili bir araştırmanın yapılmasının destekleyeci katkılar sağlayacağı kanaatine varılmıştır. Bunun için teorik kısımda bir yol haritası niteliğinde ana bir çerçeve geliştirilmesine özen gösterilmiştir. Konunun teorik yapısı dikkate alınarak anket soruları hazırlanmıştır. Anket soruları, Uşak Üniversitesi Uşak Tekstil Sanayi Araştırması 2005 (Görmüş, 2005) kaynağından elde edilen verilerden hareket edilerek hazırlanmıştır. Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) tarafından 1-50 işçi çalıştıran imalat sanayii işletmeleri küçük ölçekli, 51-150 işçi çalıştıran imalat sanayii işletmeleri ise orta ölçekli işletmeler olarak tanımlanmıştır (Yılmaz, 2003). Araştırmada bu tanımlamaya bağlı kalınarak, Uşak Ticaret ve Sanayi Odası’na kayıtlı bulunan ve 1-150 arasında çalışan istihdam eden 286 işletme örnek büyüklüğü olarak belirlenmiştir. Hazırlanan anket örnek çapının tamamına ulaşılarak gerçekleştirilmek istenmiş ancak bu işletmelerden bir kısmının anketi cevaplamak istememesi nedeniyle 236 işletmenin üst düzey yöneticileri ile yüzyüze görüşme yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda, % 82 düzeyinde bir geri dönüş oranı elde edilmiş olup bu oran istatistiksel bakımdan analiz yapabilmek için kabul edilebilir bir oran olarak değerlendirilmiştir. Araştırma, Uşak tekstil sektöründe faaliyet gösteren işletme sayısının oldukça fazla olması ve teknolojik bakımdan da oldukça ileri seviyelerde oldukları bilindiği için bu ilde yapılmıştır. Ayrıca tekstil sektöründeki işletmelerin dışa açık olması, ihracata yönelik çalışmaları ve küresel rekabet ortamında uluslararası firmalarla rekabet edebilir durumda olmalarından da dolayı bunların yeni yaklaşımlar açısından daha yenilikçi olacakları düşünülmüştür.
5.3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE DEĞERLENDİRİLMESİ
Uygulanan anketteki sorular, işletmeler ile ilgili genel bilgiler ve küresel pazarda rekabet avantajı yaratmaya dönük elektronik alt yapının uygulanmasına dönük bilgiler olarak iki gruba ayrılmıştır. Genel bilgiler grubunda yeralan sorular araştırma kapsamındaki işletmelerin mevcut durumunu ortaya koymakla birlikte örneklemi oluşturan işletmelerin elektronik alt yapı modelini uygulamaları çerçevesinde değerlendirilmiştir. Elektronik alt yapı modelinin uygulanmasına dönük sorular ise işletmelerin öncelikleri, elektronik süreçlerin varlığı, elektronik alt yapıdan küresel beklentiler, uygulama sırasında yaşanılan sorunlar ve modelin hayata geçirilmesiyle küresel olarak gerçekleşen değişimlerin düzeyinin belirlenmesi ve bu bağlamda oluşturulan hipotezlerin analizi şeklinde değerlendirilmiştir.
5.3.1. Analitik Boyutlarıyla İşletmelerin Genel Durumu
Personel Durumu: İşletmelerin büyüklüğünü gösteren ölçütlerden birisi de istihdam ettikleri
personel sayısıdır. Araştırmaya katılan işletmelerde çalışan personel sayısı 1 ile 94 arasında değişmekte olup, ortalama çalışan sayısı yaklaşık olarak 47 olarak belirlenmiştir. İşletmelerin çalışan sayısına göre dağılımları Tablo 1.’de görülmektedir.
Tablo 1. Çalışan Sayılarına Göre İşletme Büyüklükleri
Personel İşletme Sayısı Yüzde
1-9 10-24 25-49 50-99 100-149 94 70 51 14 7 40 29 22 6 3 Toplam 236 100,00
Tablo 1.'de görüldüğü gibi, işletmelerin % 40’ı 1-9 arasında kişi çalıştırmaktadır. 10-24 arası çalışan istihdam eden firmalar % 29’luk bir dilimi oluşturmaktadır. Araştırılan işletmelerin % 22’si 25-49 arasında kişi çalıştırmakta olup geri kalan 9 işletme ise 50 ve üzeri sayıda çalışana sahip bulunmaktadır. Genel toplam olarak bakıldığında araştırmaya tabi işletmelerin büyük çoğunluğunun (% 69) 1-24 arasında personel istihdam ettikleri ortaya çıkmaktadır.
4. KOBİ’ler ve Verimlilik Kongresi, İstanbul Kültür Üniversitesi, 7-8 Aralık 2007
99
Sektörel Makine Parkı Özellikleri: İşletmelerin teknoloji düzeylerinin yüksek olması ve
makine parklarının zengin olması, küresel rekabetin vazgeçilmez gereklerinden olan bilgi ve iletişim teknolojilerine hızlı uyumu daha da kolaylaştırmaktadır. Araştırmaya katılan işletmelerin sahip olduğu bazı makinelere ilişkin özellikler aşağıdaki Tablo 2’de görülmektedir.
Tablo 2. Sektörel Makine Parkı Özellikleri
Makine Türü İşletme Sayısı Makine Ortalama Ömrü
Şifanöz Lif Hallaç Şardon Bobin Makas Çözgülü Örme Elyaf Boyama 19 2 36 47 96 22 3 11 20 18 5 24 24 17 20 10
Toplam 236 Ortalama Ömür 17.25 Yıl
Araştırma yapılan işletmelerin yararlandığı makine parkına ilişkin olarak seçilmiş bulunan bazı makinelerin ortalama ömürleri incelendiğinde yaklaşık 17 yıldır kullanılan bir teknoloji porföyü olduğu görülmektedir. Sektörün küresel düzeyde rekebet gücünü kazanarak devam ettirmesi otomasyon ve onu destekleyen bir dijitalleşme sürecini gerekli kılmaktadır. Ancak Tablo 2’ deki verilerden mevcut işletmelerin makine parklarının henüz bu düzeyden oldukça uzak kaldıkları anlaşılmaktadır. Ortalama teknoloji ömrünün oldukça uzun olması, incelenen işletmelerin yeni ürünler geliştirmede ve küresel pazara sunmada olumsuzluklar yaratabilecek niteliktedir.
Sektörün İhracat Yapısı: Tekstil sektörü işletmeler için küresel pazarda başarı için fırsatlar
sunan, dinamik ve gelecek vaat eden bir sektör olmaktadır. Son yıllarda sektörün yeniden tanımlanması, bilgi ve iletişim teknolojilerinin bu sektörde etkin olarak kullanımı ve ülkeler arasındaki kota mücadeleleri gibi bir takım gelişmeler fırsatlar yanında tehditleri de beraberinde getirmektedir. Dolayısıyla küresel pazarda aktif bir oyuncu olabilmek için mevcut değer zincirini aşan yeni işbirliklerini koordine etmek ve keşfedilmemiş pazarlara hızla nüfuz edebilmek stratejik bir başarı parametresi olmaktadır. Araştırma kapsamındaki işletmelerin küresel pazardaki mevcut ihracat performansı aşağıdaki Tablo 3’de ortaya konulmaktadır.
Tablo 3. Küresel Pazarlarda İhracat Durumu
Frekans Yüzde Geçerli Yüzde Kümülatif Yüzde
İhracat Yapmıyor 155 65 65 65
Sürekli İhracat Yapıyor 26 11 11 35
Talep Oldukça Yapıyor 55 23 23 100.0
Toplam 236 100.0 100
Araştırmanın gerçekleştirildiği işletmelerin küresel pazardaki faaliyetine dönük olarak hazırlanılan Tablo 3’teki bilgilere göre, işletmelerin % 65’i gibi büyük bir oran küresel pazarlara satış yapmadığını belirtmişlerdir. İlgili işletmelerin % 11’i sürekli ihracat yapmaktadır. % 23’ü ise talep oldukça ihracat yaptıklarını belirtmektedir. Bu durumda işletmelerin küresel pazarda marjinal kaldıkları ve satışlarını iç pazardaki gelişmelere göre yönettikleri sonucu ortaya çıkmaktadır. Ancak küresel pazara ulaşmayı sağlayacak çekirdek bir yeteneği, hem teknoloji hem de organizasyon ve sektör bilgisi olarak yaratamayan firmaların başarılı olmalarının mümkün olmayacağı bilinmelidir.
5.3.2. İşletmelerin Küresel Pazarda Rekabet Avantajını Arttırmak İçin Elektronik Bir Alt Yapı Oluşturmaya Yönelik Uygulamalarının Analizi
Elektronik Alt Yapı Modelini Uygulama Durumu
Elektronik alt yapı oluşturma çabaları ve bu amaçla oluşturulan teorik model, işletmelerin küresel rekabetteki başarısına katkıda bulunacaktır. İnternet ve buna bağlı teknolojilerin sürekli güncellenmesi, işletmelerin tüm süreçlerini sanallaştırmaya yönelmeleri ve dijital üretim süreçlerinin hâkim konuma yükselmesi, küresel oyuncuların başarısını daha da pekiştirmektedir. Araştırmaya katılan işletmelerin elektronik bir alt yapıyı benimsemeye yönelik faaliyetleri Tablo 4’te görülmektedir.
Tablo 4. Elektronik Alt Yapı Modelini Uygulama Durumu Elektronik Alt
Yapı Modeli
İşletme Sayısı Yüzde
Evet 17 7
Hayır 219 93
Toplam 236 100,00
Araştırmaya katılan işletme yöneticilerinin büyük çoğunluğunun (% 92), elektronik bir alt yapı oluşturulması konusunda herhangi bir çaba içinde olmadıkları anlaşılmaktadır. İlgili işletmelerin elektronik alt yapı oluşturarak sürece işlerlik kazandırmaları küresel satış organizasyonlarıyla işbirliğini kolaylaştırabilir. Ancak ortaya çıkan sonuç, Uşak tekstil sektörünün elektronik alt yapı modelini uygulamada isteksiz olduklarını göstermektedir.
Elektronik Alt Yapı Modelinden Beklentiler
Araştırmaya katılan ve elektronik alt yapı modelini uyguladığını belirten işletmelerin sistemden beklentilerinin önem derecesi 5’li bir Likert ölçeği üzerinde değerlendirilmiştir. Çalışmada alternatif hipotezler test edilmiştir. Dolayısıyla, istatistiksel analizler sonucunda “kabul” ya da “red” edilen hipotezler alternatif hipotezlerdir. Araştırma amaçları çerçevesinde araştırmayla ilgili geliştirilen hipotezler aşağıda belirtilip analizleri yapılmıştır.
Elektronik alt yapı modelini uyguladıklarını belirten işletmelerin modelden beklentileri ile ilgili hipotezler:
H1: Küresel pazara ürün sunumu ile ilgili maliyetlerin azalmasını sağlamak modelin uygulanmasında
önemli bir amaçtır.
H2:Küresel rekabet gücünün artması, modelin uygulanmasında önemli bir amaçtır.
H3: Küresel pazarlardaki büyük işletmelerle sanal işbirliklerine girebilmek modelin uygulanmasında
önemli bir amaçtır.
Tablo 5. Elektronik Alt Yapı Modelini Uyguladıklarını Belirten İşletmelerin Modelden Beklentileri İle İlgili Hipotezler:
Hipotezler N Ort. Std. Sp. t değeri 1 Sd P Sonuç
Küresel pazara ürün sunumu ile ilgili maliyetlerin azalmasını sağlamak modelin uygulanmasında önemli bir amaçtır. (H1)
17 1.94 0.24 -52.00 16 0.000
Red
Küresel rekabet gücünün artması, modelin
uygulanmasında önemli bir amaçtır. (H2) 17 3.18 0.64 -11.82 16 0.000 Red Küresel pazarlardaki büyük işletmelerle
sanal işbirliklerine girebilmek modelin
uygulanmasında önemli bir amaçtır. (H3) 17 1.12 0.33 -48.20 16 0.000
Red
Tek örneklem t testi(ortalama test değeri=5)
Tablo 5’de de görüldüğü gibi araştırmaya katılan ve elektronik alt yapı modelini uyguladıklarını belirten işletmelerin modelden beklentileri ile ilgili hipotezlerin hepsi red edilmiştir. Bu durum,
4. KOBİ’ler ve Verimlilik Kongresi, İstanbul Kültür Üniversitesi, 7-8 Aralık 2007
101
araştırmaya katılan işletmelerin elektronik süreçlerle ilgili herhangi bir beklenti içinde olmadıklarını göstermektedir. Günümüz küresel rekabet ortamındaki bilgi ve iletişim teknolojilerini uygulamaya yönelik gerçekler ile incelenen işletmelerin mevcut uygulamalarının örtüşmemesi, tekstil sektöründe faaliyet gösteren işletmeler için önemli bir problem oluşturmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin, tekstil sektöründe faaliyet gösteren işletmelerde; küresel ürün sunumu, rekabet gücünün artması ve sanal olarak küresel düzeylerde işbirliklerine yönelme gibi beklentiler dışında kullanılması, araştırılan işletmelerin küresel süreçlerden uzakta kaldıkları anlamına da gelmektedir.
Elektronik alt yapı modelini uyguladıklarını belirten işletmelerin modelin uygulanması sırasında karşılaştıkları işletme içi ve dışı sorunlarla ilgili hipotezler:
H4: Elektronik süreçlere ilişkin beceri bolluğu olan işgücü bulunması modelin uygulanmasında
karşılaşılan önemli bir işletme içi sorundur.
H5: Üst yönetimin değişime direnmesi elektronik alt yapı modelinin uygulanmasında önemli bir işletme
içi sorundur.
H6: Elektronik alt yapının geliştirilmesine ilişkin finansman sıkıntısı modelin uygulanmasında önemli bir
işletme içi sorundur.
H7: KOBİ’lerle ilgili kuruluşların küresel pazardaki sanal örgütlenmelere ilişkin bilgi vermedeki
yetersizliği modelin uygulanmasında önemli bir işletme dışı sorundur.
Tablo 6. Elektronik Alt Yapı Modelini Uyguladıklarını Belirten İşletmelerin Modelin Uygulanması Sırasında Karşılaştıkları İşletme İçi ve Dışı Sorunlarla İlgili Hipotezler
Hipotezler N Ort. Std. Sp. t değeri Sd p Sonuç
Elektronik süreçlere ilişkin beceri bolluğu olan işgücü bulunması modelin uygulanmasında karşılaşılan önemli bir işletme içi sorundur. (H4)
17 1.35 0.49 -30.53 16 0.000
Red
Üst yönetimin değişime direnmesi elektronik alt yapı modelinin uygulanmasında önemli bir işletme içi sorundur. (H5)
17 3.88 0.33 -13.88 16 0.000
Red
Elektronik alt yapının geliştirilmesine ilişkin finansman sıkıntısı modelin uygulanmasında önemli bir işletme içi sorundur. (H6)
17 1.41 0.51 -29.16 16 0.000
Red
KOBİ’lerle ilgili kuruluşların küresel pazardaki sanal örgütlenmelere ilişkin bilgi vermedeki yetersizliği modelin uygulanmasında önemli bir işletme dışı sorundur. (H7)
17 1.88 0.93 -13.86 16 0.000
Red
Not: (i) n=17; (ii) tek örnek -t- testi
Tablo 6’da görüldüğü gibi, araştırmaya katılan ve elektronik alt yapı modelini uyguladıklarını belirten işletmelerin modele ilişkin uygulama sırasında karşılaştıkları işletme içi ve dışı sorunlarla ilgili hipotezlerin hepsi red edilmiştir. Bu hipotezlerin red edilmesinin nedenlerinden bazıları, işletmelerin karşılaştıkları iç ve dış sorunlarını kendi çabaları ile çözebileceklerini düşünmeleri ve kendi sektörlerinde zayıflık belirtisi sayılabilecek olumsuzlukları dış çevreye yansıtmaktan kaçınmaları olabilir. Diğer taraftan, işletmelerin modeli uygulamada karşılaştıkları sorunların kendi süreçleri içerisinde gerçekleştirdikleri elektronik işlemleri engelleyici nitelikte olmaması da bir diğer neden olarak gösterilebilir.
Elektronik alt yapı modelini uyguladıklarını belirten işletmelerin modelin uygulanması sonrasında küresel rekabet alanında elde ettikleri başarılı sonuçlarla ilgili hipotezler:
H9: Elektronik alt yapı modelinin uygulanması küresel pazarda yeni iş ortakları ile işbirliği yapılmasını
sağlamıştır.
H10: Elektronik alt yapı modelinin uygulanması işletmeyi küresel sanal organizasyonların stratejik bir
ortağı durumuna getirmiştir.
Tablo 7. Elektronik Alt Yapı Modelini Uyguladıklarını Belirten İşletmelerin Modelin Uygulanması Sonrasında Küresel Rekabet Alanında Elde Ettikleri Başarılı Sonuçlarla İlgili Hipotezler Hipotezler N Ort. Std. Sp. t değeri Sd p Sonuç
Elektronik alt yapı modelinin uygulanması küresel pazardaki satış
performansını arttırmıştır. (H8) 17 2.18 1.29 -9.05 16 0.000
Red
Elektronik alt yapı modelinin uygulanması küresel pazarda yeni iş ortakları ile işbirliği yapılmasını sağlamıştır. (H9)
17 3.12 0.93 -8.37 16 0.000
Red
Not: (i) n=17; (ii) tek örnek -t- testi
Tablo 7’de görüldüğü gibi, araştırmaya katılan ve elektronik alt yapı modelini uyguladıklarını belirten işletmelerin modelin uygulanması sonrasında küresel rekabet alanında elde ettikleri başarılarına ilişkin hipotezlerin reddedildiği ortaya çıkmıştır. Bu sonuçlar, araştırılan işletmelerin küresel rekabet gücü olarak bilgi ve iletişim teknolojilerinin potansiyelinin yeterince farkında olmadığının da bir göstergesidir. Dolayısıyla inceleme konusu işletmelerin günümüz yönetim ve organizasyon uygulamalarına ilişkin gündemi izlemekte geç hareket ettikleri söylenebilir. Özellikle küresel rekabet dinamiklerinin, bilginin temel kritik girdi olarak kullanıldığı tamamen dijitalleşmiş bir ortama ve sanal süreçlere dayalı olarak gelişim gösterdiği düşünüldüğünde, küresel pazara satış yapan KOBİ’lerin önceliklerini hızla yeniden gözden geçirmeleri gerekmektedir.