Trakya Bölgesi

Balkanlar’dan gelen göçmenler, öncelikle ve çoğunlukla Trakya bölgesine yerleştirilmiştir. Bunun sebebi, Balkan harbinden önce Trakya kasabalarıyla köylerinde, oldukça önemli bir nüfusa sahip olan Rum ve Bulgarların mevcut olmasıdır. Kasabada oturanlar san’at ve ticaretle, köylerdekiler ise ziraatla geçimlerini sağlamışlardır. Bulgarlar, Balkan harbinden sonra Bulgaristan’a, Rumlar da Lozan antlaşmasının ardından, Yunanistan’a gittikleri için, Trakya’da önemli bir nüfus boşluğu olmuştur. Balkan harbinden sonra, Rumeli’nin çeşitli yerlerinden gelen göçmenlerle, Yunanistan’dan mübadil sıfatıyla gelen Türkler köylerde meydana gelen boşluğu mümkün olduğu kadar doldurmuşlarsa da kasabalardaki boşluk doldurulamamıştır. Yunanistan’dan ve daha sonra Bulgaristan ve Romanya’dan gelmeğe başlayan göçmenlerin yüzde doksan beşi çiftçi olup içlerinde san’at ve ticaret erbabı pek az olduğu ve kasabalı halkın, birçoğu parasız geldiği için, Trakya kasabalarında görülen boşluğun doldurulmasına imkân görülememiştir390. Bu yüzden iskân için en iyi bölge, göçmenlerin geldikleri yerlere, iklime ve sosyal hayata uygunluğu dolayısıyla Trakya bölgesi olmuştur.

386

BCA, 030.10 72.475.2. 387

Geray, Türkiye’den ve Türkiye’ye Göçler, Ek Tablo. 388

Ağanoğlu, Osmanlı’dan Cumhuriyete Balkanlar’ın Makûs Talihi Göç, s. 332. 389

Cumhuriyet, 10 Temmuz 1934. 390

19 Şubat 1934 tarihinde Edirne, Kırklareli, Tekirdağ ve Çanakkale’yi kapsayan Trakya bölgesinde, göçlerin artmasıyla beraber, bayındırlık ve iskân işlerinin daha esaslı bir şekilde tanzim ve idaresi için, Trakya Umûmî Müfettişliği adı ile İkinci Umum Müfettişlik kurulması onaylanmış, müfettişlik merkezi ise Edirne olmuştur. Eski Birinci Umum Müfettişi İbrahim Tali Öngören, bu defa Trakya/İkinci Umûmî Müfettişliği’ne atanmış, kısa bir süre sonra da Kazım Dirik bu göreve getirilmiştir391. 1934–1938 yıllarını kapsayan göçlerle, Türkiye’ye gelen göçmenlerin Trakya’daki bütün iskân işleriyle bu Müfettişlik ilgilenmiştir. İhtiyaç oldukça, Müfettişlik bünyesinde teşkilatlar oluşturulmuştur. 1935 yılı içerisinde Trakya’ya yerleştirilecek 90.000 göçmenin işleri için oluşturulmak istenen bir iskân teşkilatında, her vilayet merkezinde, bir müdür, bir memur, iki kâtip ve bir odacıdan oluşan bir kadro, ikisi Umumî Müfettişlik’te, on sekizi iskân yapılacak kazalarda ihtiyaç oldukça kullanılmak üzere 5’i yüzer, 15’i seksener lira aylıklı 20 ücretli memur, Çanakkale, Tekirdağ, Kırklareli ve Edirne vilayetlerinde birer doktor ve ikişer sıhhiye memurundan oluşan üç grup yapılmak üzere, Sıhhat Vekâleti’nin bulaşıcı hastalıklarla mücadele teşkilatındaki bir doktor ve 4 sıhhiye memuruna ek olarak, 200 lira aylıkla iki doktor ve 75 lira aylıklı iki sıhhiye memuru, 200 lira aylıklı bir mimar ve 100’er lira aylıklı iki fen memuru, Bükreş, Sofya ve Köstence’de bulunup, göçmenlerin Türkiye’ye gelişlerini düzenlemek için 250’şer lira ücretli üç memur yer almış ve bu teşkilatın kurulabilmesi ve diğer masraflar için 45.000 liraya ihtiyaç olduğu Başbakanlığa yazılmıştır392.

Romanya, Bulgaristan ve Yugoslavya’dan gelen bir kısım Türk muhacirleri, Çorlu civarındaki köylere yerleştirilmiştir. Bu tarihe kadar Çorlu’da muhacirler için, yeni üç köy tesis edilmiştir. Çorlu’ya bağlı Önerler ve Türkmeneli köyleri ile her birinde göçmenler için 60 yeni ev yaptırılmış olan köyler oluşturulmuştur393. Gelen muhacirlerin çok sayıda olduğu, dolayısıyla ihtiyaç olması durumunda, bir köy daha kurulması planlanmıştır394. Romanya’dan gelen 1030 nüfusun Tekirdağ’a gönderileceği bildirilmiş, merkezden, Çorlu’ya iskânları düşünülse de, Ekim 1924 itibariyle, Çorlu iskân mıntıkası dolduğu için buraya artık göçmen gönderilmeyeceği bildirilmiştir395. Bu da, iskânla uğraşan birimlerin, yeterince bilgilendirilmediğini göstermektedir.

391

Cemil Koçak, Umumî Müfettişlikler (1927-1952), İletişim Yay., İstanbul, 2003, s. 127 vd. 392

BCA, 030.10 72.474.6. 393

Ayın Tarihi, 29 İkinci Teşrin 1934. 394

Akşam, 28 Temmuz 1934. 395

Bulgaristan Türklerinden, baskılardan dolayı Romanya’ya iltica eden birçok kişinin Türkiye’ye gelmeleri için yaptıkları müracaat da kabul edilmiş, bu gibi göçmenlerin Tekirdağ’da iskân edilecekleri bildirilmiştir396. Balkanlardan İstanbul’a her gün trenle, 40–50 kadar muhacir gelmiş, öyle ki, üç ay içerisinde, gelenlerin sayısı 4–5 bini bulmuştur397. Romanya’dan göçler sıra ile yapıldığından, Köstence’de toplanmış 10000 kadar muhacir de, Türkiye’ye gelmek için beklemekte oldukları, bu muhacirler çiftçi ve zengin olup mallarını, hayvanlarını da beraber getirdiklerinden daha çabuk üretici durumuna geçebilecekleri bildirilmiştir398.

Tekirdağ’a gelen göçmenlerden bir kısmı, Hayrebolu’ya yerleştirilmişlerdir399. Trakya Umumi müfettişi İbrahim Tali, Çanakkale, Gelibolu, Eceabat kazalarında yerleştirilmiş olan göçmenlerin durumlarını bizzat tetkik etmiş, köylere geçici olarak yerleştirilen göçmenlere, toprak dağıtımı yapılmış, göçmenlerin en kısa zamanda üretici hale geçmeleri ve sefalete düşmemeleri için tedbirler alınmıştır. Tekirdağ halkevi de, muhacirlere yardım amacıyla balo tertip etmiştir400.

Trakya’daki boş toprakları şenlendirecek nüfusun temin edilmesi, hem bölge, hem de Türkiye açısından büyük önem arz etmektedir. Trakya’nın nüfusunun artırılması için, Nüfus Umum Müdürlüğü, 5 sene içerisinde tatbik edilmek üzere bir program hazırlamış, buna göre; civar komşuların topraklarındaki nüfus kesafetini bulmak veya bunlara nispeten yakın bir kesafet elde etmek ve bundan dolayı bugünkü 614.381 nüfus adedini 1.250.000 e ulaştırmak için daha 640.000 göçmenin bu bölgede yerleşmesi gerektiğini ifade etmiştir. Bu 640.000 göçmenin de eklenmesinden sonra, Trakya’nın nüfus kesafeti 55,8 i bulacaktır. Yüksek sayıda göçmen getirilmesi, tahsisat ve zaman işi olduğu için bunun yarısını getirip yerleştirmek üzere, 5 senelik bir planla çalışma programı hazırlanmıştır. Bu programa göre; 5 sene zarfında alınacak göçmen adedi 263.000 nüfustan ibaret olacaktır. Bu adetten 90.000’inin, 1935 mali senesi içinde alınması ve kalan 173.000 adedinin de diğer 4 sene içinde alınması kararlaştırılmıştır. 1935 yılı içinde, Trakya için alınması düşünülen 18.000 evde 90.000 nüfustan; 6000 evde 30.000 nüfus Kırklareli, 6000 evde 30.000 nüfus Çanakkale, 3000 evde 15.000 nüfus Tekirdağ’a ve 3000 evde 15.000 nüfus da Edirne vilayetine yerleştirilecek ve 396 Akşam, 23 Ağustos 1934. 397 Akşam, 29 Ağustos 1934 398

Akşam, 22 Teşrin-i Evvel 1934. 399

Ayın Tarihi, 14 İkinci Teşrin 1934. 400

diğer 4 yılda da alınması düşünülen 173.000 nüfustan 40.000 nüfusu Tekirdağ’a, 44.000 nüfusu Çanakkale’ye, 44.000 nüfusu Kırklareli’ne ve 45.000 nüfus ta Edirne vilayetine yerleştirilecektir. Bunların yerleştirilmesi için, İskân Kanunu’nun 21. Maddesinde yazılı, bütün milli topraklardan, şehirlerin, kasabaların, köylerin sınırları içinde bulunan mera, bataklık, fundalık gibi orta malı olup hükümet tarafından ihtiyaçtan fazla görünen topraklardan şehirlerin kasabaların ve köylerin dışında kalan boş yerlerden görülecek lüzum üzerine bazı ormanların boş bulunan kısımlarından, Meriç ve Ergene sularından başka Trakya’da bulunan büyük ve küçük bataklıkların kurutulması suretiyle elde edilecek topraklarla bir kısım çiftliklerin 1505 sayılı kanuna dayanarak istimlâkinden elde edilecek topraklardan da istifade edilecektir. Program dahilinde, Trakya’da şahıslara ait 178 çiftlik tespit edilmiştir. Bu çiftliklerin 53’ü, Çanakkale’de, 66’sı Tekirdağ’da, 39’u Edirne’de, 20’si de Kırklareli vilayetinde olup alanı 2.273.174 dekarı bulmaktadır. Bu çiftliklerin önemli bir kısmı, bakımsızlıktan ve üretim araçlarından yoksunluğundan ve özellikle sermayesizlikten Ziraat Bankasına veya şâhısa ve özellikle Türk kültürüne bağlı bulunmayan bir zümreye aittir. Bataklıkların kurutulması ve gereken toprakları hazırlamak, Bayındırlık Bakanlığı’nı ilgilendirdiği için, bu konuda bu bakanlıkla haberleşildiği ve bütün bunların yapılmasıyla, 5 seneden sonra geleceklere de yer hazırlanabileceği için, ikinci bir 5 senelik planla, Trakya’ya 640.000 nüfus yerleştirmenin mümkün olacağı ifade edilmiştir401.

Nitekim İkinci Umûmî Müfettişliği, kendi bölgesinde, göçmenlere toprak sağlayabilmek açısından, özellikle istimlâk konusuyla ilgili, 25 Nisan 1935 tarih ve 2/2405 sayılı bir kararnameye göre, “Trakya Umûmî Müfettişliği mıntıkasını teşkil eden Edirne, Çanakkale, Kırklareli ve Tekirdağı vilâyetlerine, beş senelik iskân programına tevfikan yerleştirilecek muhacirlerin mühim bir kısmını, çiftçiler teşkil etmekte olduğundan, bu mıntıkada, eşhasa aid ve bakımsız bir halde olduğu ve 350.000 muhaciri kolaylıkla istiap edebileceği anlaşılan 178 çiftliğin, ihtiyaç nisbetinde istimlâk edilebilmesi için, 1505 sayılı kânun hükmünün yukarıda adı geçen yerlerde de tatbikine” karar verilmiştir402.

Dâhiliye Bakanlığı da, Trakya’daki iskân işleriyle yakından ilgilenmiş, Trakya Umumi Müfettişi İbrahim Tali, her vekâletten ilgili birer kişinin katılmasıyla bir komisyon toplayarak, Trakya hakkında gerekenlerin yapılması için toplantılar

401

Cumhuriyet, 6 Haziran 1935. BCA, 030.10 72.474.6. 402

yapmıştır. Trakya’da iskân için devletin 1.000.000 lira tahsisat ayırması istenmiş, kerestesi Belgrat ormanlarından ve diğer malzemesi de milli müesseselerden temin edilecek olan göçmen evlerinin kısa bir zamanda bitirilmesi planlanmıştır403. Trakya’da göçmenlerin getirilmesi ve inşa edilecek evlere ait malzeme ve diğer ihtiyaçların tedarik edilmesi işleriyle meşgul olmak üzere İstanbul’da bir komisyon oluşturulmuş, bu komisyonda İstanbul Vali yardımcısı, Trakya Umum Müfettişliği’nin bir temsilcisi ile belediye ve maliyeden birer temsilci bulunmuştur404. Bu komisyon, ilk aşamada, Müfettişlik memurlarına teslim edilmek üzere, 90.000 liralık kereste, cam, çivi vs. satın alınmıştır405.

Merkez İskân Komisyonu, 28 Kasım 1934 tarihinde, Trakya’nın iskân durumunu görüşüp, gerekli olan kararları vermişlerdir. Umum Müfettiş İbrahim Tali, merkez iskân komisyon azaları ve Trakya valilerinin katıldığı toplantıda, valiler, göçmenler için bütün imkânların kullanıldığını, göçmenlerin durumunda endişe edilecek bir eksik olmadığı beyan edilmiştir. Toprak konusunda, tam olarak bilgi sahibi olunmadığı, bu konuda daha doğru bilgiler alınması için Ziraat uzmanlarının da katılacağı bir kadastro işinin olması gerektiği ileri sürülmüş, buna karşı Maliye Vekâleti temsilcisi, milli emlâkın tespit ve tayini için, vilayetlerin gerek duyacağı kadro ve tahsisatı hemen verebileceğini vaat etmiş, işlenmesi gereken yerler üzerinde bir eleme ve tarama yapılması, devlete ait toprakların, gerçek mevcudunun öğrenilebileceği ve vilayetlerin köy ve meraları üzerinde yaptıracakları bir araştırmayla, Trakya’nın ne kadar nüfus besleyebileceğine dair, daha yakın bir görüş alınabilmesi kararlaştırılmıştır. Çanakkale Valisi, Kırkgözler suyunun yaptığı bataklığın kurutulmasını ve kurutulan yere, yerleşim için bir an önce imkân verilmesini teklif etmiştir. Sıhhat Vekâleti’nin bölgede görevlendirdiği bulaşıcı hastalıklarla mücadele doktoru Nuri Bey, Romanya’dan gelen göçmenlerin getirdikleri uyuz dolayısıyla tifo vakalarının olduğunu, Bulgaristan’dan gelenlerin bir kısmının sadece bir kat çamaşırları olduğunu ifade etmiş, kaza merkezlerinde bir hamam ve etüv bulunmasının gerekli olduğunu ileri sürmüştür. Göçmenlerin yanlarında getirdikleri ley ve levaların Trakya’daki banka şubelerinden birisi tarafından hemen satın alınması istenmiş, merkez, bu iş için, bir devlet bankasıyla görüşüldüğünü ifade edilmiştir. Ayrıca iskân bölgelerindeki, kaymakam ve memurların, göçmenlerin işlerini yakından 403 Cumhuriyet, 13 Mart 1935. 404 Cumhuriyet, 13 Mayıs 1935. 405 Cumhuriyet, 20 Mayıs 1935.

takip edip, düzenlemeleri için, yol masrafı verilmesi ve kadronun tek başına bir şekilde çalışabilecek bir duruma yükseltilmesi de istenmiştir406.

1935 yılı içerisinde 100.000 göçmenin Türkiye’ye getirilmesi planlanmış ve bu sayının 10.000’inin doğu vilayetlerine, geriye kalan 90.000’inin de 15.000’inin Edirne’ye, 30.000’inin Kırklareli’ye, 15.000’inin Tekirdağ’a ve 30.000’inin Çanakkale’ye gönderilerek, boş topraklarla meralardan ayrılacak yerlerde toprak dağıtılması planlanmıştır407.

1936 yılında da, hem göçmenlerin, hem de yerli halktan olup, topraksız bulunanların topraklandırılmaları önemle takip edilmiş ve Türkiye’ye gelen her göçmene kanunun çizdiği çerçevede toprak dağıtıldığı ve göçmenler namına temlik edildiği gibi, özellikle doğuda topraksız olan yerli halkın topraklandırılmasına çalışılmıştır. Bazı yerlerde toprağın dar olması dolayısıyla, daha önce de planlandığı gibi, şahıslara ait çiftlikler, İstimlâk kanununa göre alınarak bunlar da göçmenlere ve topraksız halka dağıtılmıştır. 29 Ekim 1936 tarihine kadar, 100.426 lira karşılığında, Trakya’da 164.102 dekar arazi ve Kocaeli vilayetinde de vakfa ait 2 büyük çiftlik istimlâk edilerek, göçmenlere dağıtılmış ve Antalya vilayetinin Manavgat kazasında, bir çiftlik istimlâk edilerek yerli topraksız halka dağıtılmıştır. Aksaray kazasında kurutulmuş olan Karasaz bataklığı üzerinde 400 hanelik yeniden modern plan dâhilinde köy kurulması kararlaştırılmış, Konya vilayetinin Akşehir ve Çumra kazalarında ve Kocaeli’nin Derince tütün çiftliği Altunizade, Sünbüle, Mahmudiye çiftlikleri üzerinde ve Tekirdağ’ın Paşaağılı mevkilerinde de yeniden köyler kurulmuştur408.