Göçmenlerin Taşınması

Romanya, Bulgaristan ve Yugoslavya’dan göçe hazırlanan göçmenler, vapurlarla ya da trenle Türkiye’ye gelmişlerdir. Bulgaristan’ın Balpınarı, Eskicuma, Yenipazar, Niğbolu şehir ve köyleri halkından olan bir kısım göçmenler de karayoluyla 348 BCA, 272.14. 77.39.13. 349 Akşam, 9 Ağustos 1934. 350 Cumhuriyet, 10 Temmuz 1934.

gelmeyi tercih etmişlerdir351. Bu dönemde nakliye işini yapan vapurlardan en çok adı geçen, Köstence’den göçmen getiren Adana, Nilüfer, Nazım, Adnan vapurlarıdır. Bunlar, limanlarda yığılan göçmenlerin durumu görüp faaliyete geçen, özel vapur sahiplerine ait vapurlardır352. Yunan vapurlarının da isimleri geçmektedir. Vapurcular, kendi aralarında rekabete girişerek köylere kadar giderek göçmen toplamışlar ve bu göçmenleri, Köstence’ye indirmişlerdir. Fakat muameleleri tamamlanmamış olduğu için, hemen taşınamayan bu göçmenler, rıhtım üzerinde günlerce açıkta kalarak perişan olmuşlardır353. Devlet, göçmenlerin vapur paralarını karşılamış, kendi paralarını ödeyenler ise özel vapurlarla, öncelikli olarak Türkiye’ye taşınmışlardır. Vapurlarda zaman zaman teknik sorunlar yaşanmış, sorunlu olanlar ise seferden men edilmişlerdir354. Köstence yoluyla yapılan göçmen nakliyatı, havaların kötülüğü nedeniyle kimi zaman durdurulmuş, göçmenlerin güvenliği için, ancak hükümet tarafından izin verildiği zaman, bu nakliyatın yapılabileceği liman idaresine bildirilmiştir355.

Deniz Ticaret Müdürlüğü, göçmenleri Köstence’den nakledecek Türk vapurlarının isim ve özelliklerini tespit ederek Trakya Umum Müfettişliğine bildirmiştir. Göçmenlerin, her sene bir önceki seneden daha ucuz bir tarife ile naklolunacağı bildirilmiştir. Daha önce vapurcular tarafından yapılan göçmen toplama düzensizliklerinin önüne geçilmesi ve Köstence’de bulundurulacak bir memur tarafından göçmenlerin vize ve nakil muamelelerinin hızlı bir şekilde yapılacağı bildirilmiştir356. Nazım, Hisar, Adana, Adnan ve Bursa vapurları, İkinci Umumi Müfettişlik emrinde seferler yaparak hiç bekletmeden göçmenlerin, köy köy sıra ile Köstence’ye indirilerek, bekletmeden, düzenli bir şekilde nakillerini temin etmiştir357.

Köstence’den göçmen getirme işi, bir ara engellere takılmıştır. Çünkü göçmen nakliyatını yapan vapurcular, daha önce, yaptıkları işlere ait ücretin, Romanya bankasından çıkarılamadığını ileri sürerek, bu suretle toplanan 10 milyon leyin, Türk parasına çevrilmesi, Kasım ayının sonuna kadar temin edilemediği takdirde, seferleri tatil edeceklerini, Türk hükümetine bildirmişlerdir. Ayrıca, nakliyat mukavelesinin

351

Cumhuriyet, 27 Temmuz 1935. 352

Akşam, 7 Teşrin-i Sani 1934. 353

Cumhuriyet, 13 Mayıs 1935. 354

Akşam, 7 Teşrin-i Sani 1934. 355

Akşam, 23 Kanun-i Evvel 1934. 356

Cumhuriyet, 13 Mayıs 1935. 357

imzalandığı zamana göre, ley fiyatının düşmesinden de zarara uğradıklarını, nüfus başına 290 ley ile bu işin yürümeyeceğini iddia etmişler ve nakil ücretlerine yüzde 44 zam yapılmasını istemişlerdir358. Vapurcular için böyle olsa da, devlet, vapurcularla yapılan mukavelede, ley fiyatının değişmesi ve dövizlerin Türk parası olarak ilgililere teslimi hakkında bir kayıt olmadığı için, vapurcuların hareketlerini mukaveleye aykırı görmüştür. Vapurcular, buna rağmen seferlere devam etmezlerse, hükümet, mukaveleye dayanarak, bedellerini ilgili vapurculardan tahsil etmek üzere, gemi kiralayacağını ve göçmen nakliyatının durdurulmasına meydan verilmeyeceğini bildirmiştir. Bu durumda da nakliyat işinde çalışan, sadece Nazım ve Bursa vapurları kalmıştır. Vapurcuların, bu zor durumdan kurtarılması, döviz işlerinin bir an önce halledilmesi için çeşitli teşebbüslere girişilmiştir359.

1935 yılında göçmen işlerinin bir kısmının, Sıhhat Vekâleti’ne geçmesinden sonra, nakliye işleri, bu Vekâlet aracılığıyla yapılmış ve Vekâlet, Deniz Ticaret Müdürlüğü’ne nakliye işi için, vapurcularla bir anlaşma yapmasını bildirmiştir360. 1935 yılındaki, döviz sorunu göz önünde tutularak, girişilen teşebbüsler sonucu, armatörlere, ancak 1936 yılında, paralarının, İstanbul’da Türk parası olarak verilmesi kararlaştırılmıştır361. Yapılan anlaşmada, çocuklar hariç olmak üzere, Romanya göçmenlerinden 4, göçmenlerin araba ve hayvanlarından 5’er lira vapur ücreti alınmıştır. Vapurcuların her taşıdıkları göçmen kafilesi için, Romanya konsolosluğundan alacakları bir beyannameyi, İstanbul’da defterdarlığa ibraz ederek paralarını kolayca alabilmeleri sağlanmıştır362.

Aynı şekilde, Sıhhat Vekâleti, Deniz Ticaret Müdürlüğü’nden, Bulgaristan Varna’dan 1936 yılı içerisinde gelmelerine kararlaştırılmış 5000 göçmenin, nakilleri için armatörlerle bir mukavele yapılmasını istemiş, bu işin pazarlık yoluyla en az fiyat teklifi veren armatörle yapılacağı ifade edilmiştir363. Bulgaristanlı göçmenlerin navlunlarının, İstanbul’da defterdarlık tarafından, vapur sahibine her seferden sonra verileceği ve anlaşma yapılır yapılmaz, ilk kafileyi getirecek olan vapurun Varna’ya gideceği bildirilmiştir364. Hükümetin koyduğu şartlara göre, armatörlere 1936 yılında

358

Akşam, 21 Teşrin-i Sani 1935. 359

Akşam, 27 Teşrin-i Sani 1935. 360 Cumhuriyet, 12 Nisan 1936. 361 Cumhuriyet, 12 Nisan 1936. 362 Cumhuriyet, 14 Nisan 1936. 363 Cumhuriyet, 30 Nisan 1936. 364 Cumhuriyet, 2 Mayıs 1936.

gelecek 5000 göçmenin, Mayıs ayı sonuna kadar Türkiye’ye taşınmış olması şart koşulmuştur365. Bulgaristanlı Türkleri taşıma işine bir armatörden başka hiç kimse katılmamış, bu armatörün istediği fiyatlar Ankara’ya bildirilmiş, vapur fiyatlarının, yüksek olması durumunda Bulgaristanlı göçmenlerin karadan getirilmeleri için tedbir alınacağı bildirilmiştir366.

Nakliye işi, mevsim ve hava şartları haricinde de zaman zaman sekteye uğramıştır. Romanya’dan gelecek göçmenleri nakletmek üzere, armatörlerle yapılan mukavele, İskân Umum Müdürlüğü tarafından tasdik edilmediği zaman, Köstence’ye vapur gönderilememiştir. Romanya’dan 1936 yılının ilk partisi olarak gelecek 6000 kişinin, Romanya’daki işlerini tasfiye ederek, Köstence’ye gelmeye başlamaları ve hemen nakillerinin yapılmaması durumunda, bu göçmenlerin açıkta ve sokak ortasında günlerce kalmaları sonucunu doğuracağı için, nakliyatın süratle yapılması istenmiştir. İlk parti olan bu 6000 kişinin aynı yılın Mayıs ayı sonuna kadar belirlenen iskân mahalleri olan Tuzla ve İzmit’e nakledilmiş olacağına karar verilmiş, fakat mukavelenin henüz imzalanmamış olması nakliyatın ertelenmesine sebep olmuştur367. Zaman zaman da çok sayıda göçmenin gelmesi dolayısıyla, iskân işleri aksamış, bunun için nakliyata ara verildiği de görülmüştür368.

Romanya ve Bulgaristan’dan gelecek göçmenler, Varna, Burgaz ve Köstence limanlarına yollanan ve iskân idaresince kiralanan vapurlarla getirtilmiştir. Sadece sevkiyat işleriyle meşgul olmak üzere, Romanya ve Bulgaristan’a gönderilen iskân memurları ve mahalli konsolosları aracılığıyla, göçmenler, sevk muamelesine tabi tutulmuş ve gönderilen vapurlara büyük bir özen ile bütün eşyaları, hayvanları ve ziraat aletleriyle yükletilmiş369 ve sevk istikametlerine göre Kavak, Tuzla ve Marmara Ereğlisi iskelelerine çıkarılmış ve buralardaki tahaffuzhanelerde, sağlık işlemleri yapıldıktan sonra, trenlerle iskân yerlerine sevk edilmişlerdir370. 1934 yılında gelen göçmenler, Büyükdere karantinasında kalmış, 1935 yılında da Tuzla’da yapılan karantinada kalmışlardır371. Tuzla’da, göçmenlerin kabul ve sevklerine ait bütün muamelelerin temin edilmesi amacıyla, gümrük, zabıta, sıhhiye, baytarlık, iskân, Kızılay teşkilatları, 365 Cumhuriyet, 3 Mayıs 1936. 366 Cumhuriyet, 5 Mayıs 1936. 367 Cumhuriyet, 19 Nisan 1936. 368 Cumhuriyet, 25 Haziran 1936. 369 Ulus, 29 İlk Teşrin 1936. 370 BCA, 030.10 81.531. 16. 371 Cumhuriyet, 1 Mayıs 1935.

tam teşekkül ile görev yapmışlardır372. Bulgaristan’ın Filibe bölgesinde bulunan ve kara yoluyla gelen göçmenlerin de kabul muameleleri, Edirne’de yapılmış, idarî ve sıhhî işlemleri yapıldıktan sonra, mahallî bölgelere gönderilmişlerdir373. Muhacirlerin hangi mıntıkalara yerleştirileceği, İskân müdüriyeti tarafından tespit olunarak, göçmenler mıntıkalarına sevk edilmişlerdir374.

Göçmenlerin indirildikleri yerlerin hepsinde birer “tahaffuzhane” bulunmaktadır. Bu tahaffuzhanelerde, Kızılay tarafından göçmenlerin temizlikleri, aşıları ve gerekli sağlık muayeneleri yapılmış, ayrıca göçmenlerin ellerindeki parayı Türk lirasına çevirebilmeleri için banka memurları görevlendirilmiştir. Burada tamamlanan işlemlerden sonra, göçmenler misafirhanelere sevk edilmiş, kayıt ve tescil işlemleri yapılan göçmenlerin iaşelerini Kızılay karşılamıştır375. İstanbul’a gelen bazı göçmen kafileleri, iskân edilinceye kadar Tophane’deki medreselere yerleştirilmiştir376. Dâhiliye Bakanlığı, göçmenlerin çok çabuk ve zorluğa uğramadan yerlerine gönderilmeleri için, Trakya Umum Müfettişliği’nden başka, göçmenlerin İstanbul’daki durumlarını düzenlemek için, Mülkiye müfettişlerinden Feyzi Güral’ı memur etmiş, İstanbul’daki iskân sevkiyat yerinin temizlenmesi ve ıslah edilmesi ve yeni bir sevkiyat yeri yapılmasını kararlaştırmıştır. Hem toplu halde, hem de dağınık gelen göçmenlerin buralardan iskân yerlerine gönderileceği bildirilmiştir377. Bunun için, Sarayburnu’nda önce askeri sevkiyat binası olarak kullanılmakta olan milli emlake ait binanın tamiri ile sevkiyat binası olarak kullanılmasına karar verilmiştir378. Romanya’dan ve diğer bölgelerden gelecek göçmenlerin, öncelikle, bu göçmen evine getirileceği, aşılanacağı, ilk temizliğinin yapılacağı, istirahat ettirileceği ve sonra yarısının deniz, yarısının ise, kara yoluyla Trakya’ya gönderileceği planlanmıştır379. Bu planlamayla, 1936 yılında gelen göçmenlerin, hangi memleketten gelirse gelsin ve nereye gidecek olursa olsun Sarayburnu’nda hazırlanan göçmen misafirhanesine inmeleri kararlaştırılmıştır. Misafirhanede binlerce göçmenin oturacağı yer, büyük bir aşhane ve Kızılay tarafından revir hazırlanmıştır. Göçmenlerin yerleşecekleri yerler buradan tayin edilmiştir. Hem vapurların, hem de göçmen nakleden trenlerin Sarayburnu’na gelmeleri 372 Ulus, 29 İlk Teşrin 1936. 373 Anavatana Göç Edenler, s. 12. 374

Akşam, 21 Teşrin-i Evvel 1934. 375

Duman, “Atatürk Döneminde Balkan Göçmenlerinin İskân Çalışmaları”, s. 478. 376 Cumhuriyet, 28 Eylül 1934. 377 Cumhuriyet, 28 Temmuz 1935. 378 Cumhuriyet, 1 Eylül 1935. 379 Cumhuriyet, 13 Eylül 1935.

kararlaştırılmıştır380. Ayrıca, göçmen sayısı arttıkça, sevkiyat yeri olarak yeni yerler düşünülmüş, İskân Müdürlüğü ile Şark Şimendifer Kumpanyası arasında, depo kiralama işi görüşülmüş ve İskân Müdürlüğü, Sirkeci’deki depolardan bir kaçını bir ay süreyle kiralamıştır. Trakya ‘ya sevk edilmek üzere İstanbul’a gelen göçmenler, sevk günlerine kadar, bu depolarda yatacağı ve iaşelerinin Kızılay tarafından karşılanacağı bildirilmiştir381. Kızılay’ın düzenli olarak yemek vermesi için, Sirkeci depolarında, bu işe devamlı memurlar tayin edilmiştir. 1700 göçmenin birden gelmesi üzerine, İstanbul’da bir göçmen misafirhanesi ihtiyacı daha hissedilmiş, göçmenlerin geceyi geçirmeleri için ayrılan 2 büyük depo yeterli gelmediği için, göçmenlerden bir kısmı Şark demiryollarına ait 18 vagona yerleştirilmişlerdir382.

Ayrıca, Romanya’nın Köstence, Silistre, Totrakan şehir ve köylerinden gelen göçmenler, Karaağaç konukevinde kalmış, bu göçmenlere giyecek, sıcak çorba ve yemek verilmiştir. Sağlık durumlarıyla ilgilenilmiş, hepsinin banyoları yaptırılmıştır. Edirne’ye gelen bu göçmenler için önceden hazırlıklar tamamlanmış bir iki gün içinde ayrılan evlere taksim edilmişlerdir383. İzmir’e inen göçmenler ise, sağlık taramaları için, Urla tahaffuzhanesine çıkarılmıştır384.