Teslim Vadesinde Sonradan Meydana Gelen Değişiklikler

Taraflar sözleşmede kararlaştırdıkları vadeyi, sözleşme özgürlüğü çerçevesinde, ifanın herhangi bir aşamasında ve herhangi bir sebeple karşılıklı anlaşarak değiştirebilirler³²⁴. Taraflardan birinin tek başına teslim vadesini değiştirme hakkı olmamakla birlikte, bu yetkinin taraflardan birine verilmesinde kural olarak bir engel yoktur. Teslim vadesinin değişmesi sözleşmede yer alan bazı düzenlemeler aracılığıyla olabileceği gibi bazı durumlarda bu yönde bir sözleşme hükmü olmamasına rağmen vadedeki değişiklik kanuna dayalı olarak gerçekleşir.

Sözleşmede yer alan teslim süresinin sonradan değişmesine ilişkin hükümler, emredici hukuk kurallarına, genel ahlaka ve kişilik haklarına aykırı olmadıkları takdirde geçerlidirler (TBK m. 26, TBK m. 27/I)³²⁵.

Süre uzatma hükümleri bazen uzatma sebeplerine ve sürenin uzayacağı miktara ilişkin çok ayrıntılı bir düzenleme getirmekte ve süre uzatımına sebep olacak hallerin tek tek sayıldığı bir liste içermektedir. Bazen de yüklenicinin oluşumu ve sonuçları üzerinde hiçbir biçimde veya büyük ölçüde etki edemeyeceği pek çok durumu içine alan geniş ifadeler kullanılmaktadır³²⁶.

Sözleşmede sürenin uzatılması için, yüklenicinin süre uzatımına ilişkin talebini iş sahibine veya temsilcisine yazılı olarak ve belirli bir süre içinde bildirmesi veya öncelikle işi hızlandırmak için gerekli ve makul tüm tedbirleri almış olması gibi

324 Serozan, İfa, s. 60; Kurt, Temerrüt, s. 96; Kaplan, İnşaat Sözleşmeleri, s. 78-79; Aydemir, İnşaat Hukuku, s. 173; Büyükay, Eser Sözleşmesi, s. 205.

325 Oğuzman/Öz, Genel Hükümler, s. 250; Eren, Genel Hükümler, s. 480 vd.; Kurt, Temerrüt, s. 97.

326 Kurt, Temerrüt, s. 99; Aydemir, İnşaat Hukuku, s. 175.

ek koşullar da kararlaştırılabilir. Bunlar yüklenicinin süre uzatımından yararlanabilmek için katlanmak zorunda olduğu külfetlerdir³²⁷.

Arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesinde taraflar bir teslim süresi kararlaştırdığında, bu vadeye yalnız yüklenici değil, iş/arsa sahibi de riayet etmek zorundadır. Arsa sahibi, meşru bir sebep olmaksızın tek taraflı olarak işin yavaşlatılmasını veya durdurulmasını emredemez. Ancak taraflar sözleşmede, iş sahibine, yükleniciye karşı işi yavaşlatmasını veya geçici olarak durdurmasını emretme yetkisini tanıyabilirler. Taraflar bu yetkinin kullanılmasını örneğin, inşaat alanında temel kazılırken tarihi bir esere rastlanılması, olumsuz hava koşullarının meydana gelmesi, yüklenicinin yapımına başladığı inşaatın ayıplı olacağının anlaşılması gibi sözleşmede belirtilen bazı teknik veya hukuki durumların gerçekleşmesi şartına bağlayabilirler. İş sahibi, sözleşmeyle kendisine tanınan işi yavaşlatma veya durdurma emri verme yetkisini kararlaştırılan koşullara uygun kullandığı takdirde alacaklı veya borçlu temerrüdüne de düşmez³²⁸. Böyle bir iş yavaşlatma ya da geçici olarak işi durdurma halinde, sözleşmede kararlaştırılmışsa yüklenici süre uzatımına hak kazanır. Sözleşmede bu konuda açıklık yok ise, sözleşmenin yorumlanması yoluyla da bu sonuca ulaşılabilir.

Süre değişikliğini gerektiren durumlar gerçekleştiğinde, inşaatın yeni teslim süresinin nasıl tespit edileceği sözleşmede hüküm varsa ona göre hesaplanır.

Sözleşmede bu yönde bir hüküm bulunmadığı takdirde yahut tarafların herhangi bir sebeple teslim süresinin ne kadar uzayacağı konusunda anlaşma sağlayamaması halinde ihtilaf hakim tarafından çözülür. Sözleşmede yeni teslim vadesinin hesaplanma yöntemine ilişkin bir hüküm bulunmadığı takdirde, hakim, tarafların

327 Kurt, Temerrüt, s. 100; Ayan, Temerrüt, s. 153; Aydemir, İnşaat Hukuku, s. 176.

328 Kurt, Temerrüt, s. 100-101.

farazi iradelerini esas almak suretiyle makul bir süre tespit ederek bu konudaki sözleşme boşluğunu doldurur (TBK m. 2/II)³²⁹.

İnşaatın teslimi ediminin gecikmesinin yüklenicinin sorumlu tutulamadığı bir sebepten kaynaklanması, diğer bir ifadeyle iş sahibinin risk alanına giren bir sebep sonucu teslimin kararlaştırılan tarihe yetişmemesi durumunda, sözleşmede süre uzatımına ilişkin bir düzenleme bulunmasa dahi inşaatın teslim süresi gecikmeye uygun olarak kendiliğinden makul biçimde uzar³³⁰.

Esasen inşaatın tesliminin beklenmeyen hal sonucu gecikmesi halinde bu gecikmeye taraflardan birisi doğrudan sebep olmasa bile, bu duruma taraflardan birinin risk alanına giren bir olay sebep olmaktadır. Bu beklenmeyen olay iş sahibinin risk alanına giren bir halden kaynaklanmaktaysa gecikmenin sonucuna iş/arsa sahibi katlanır. Örneğin, iş sahibi tarafından sağlanan arsaya geçici inşaat yasağı konulması halinde, işin geçici olarak durması ve inşaatın tesliminin de gecikmesi yüklenici açısından haklı bir gecikmedir. Böyle bir durumda teslim süresi kendiliğinden uzar³³¹.

Beklenmeyen halin, yüklenicinin risk alanında ya da her iki tarafın risk alanına girmeyen bir olay neticesinde gerçekleşmesi halinde ise teslim süresinin uzayıp uzamayacağı hususu tartışmalı bir konudur. Bir görüşe göre, inşaatın tamamlanması ve teslimindeki gecikmenin yüklenicinin isteği ve iradesi dışında meydana gelen sebeplerden yani beklenmeyen hallerden kaynaklanması, borca aykırı bir davranış olmadığından, teslim süresinin kendiliğinden uzaması için yeterlidir³³².

329 Kurt, Temerrüt, s. 102; Yener, Arsa Payı, s. 30; Büyükay, Eser Sözleşmesi, s. 211.

330 Tandoğan, Ö.B.İ., C.II, s. 67; Seliçi, Müteahhidin Sorumluluğu, s. 69; Öz, Dönme, s. 172; Ayan, Temerrüt, s. 110; Kurt, Temerrüt, s. 104; Kaplan, İnşaat Sözleşmeleri, s. 81; Yener, Arsa Payı, s.

30; Dayınlarlı, Temerrüt, s. 50; Yakuppur, Teslim Borcu, s. 76; Büyükay, Eser Sözleşmesi, s. 202.

331 Kurt, Temerrüt, s. 106-107; Öz, İnşaat, s. 172; Büyükay, Eser Sözleşmesi, s. 205.

332 Seliçi, Müteahhidin Sorumluluğu, s. 82; Öz, Dönme, s. 154; Erman, İnşaat, s. 73; Yener, Arsa Payı, s. 30.

Yargıtay’ın görüşü de bu doğrultudadır³³³. Bizim de katıldığımız diğer görüşe göre ise, sadece iş sahibinin risk alanına dahil olan gecikme sebepleri yüklenici açısından haklı gecikme teşkil eder. Buna göre de inşaatın teslimindeki gecikmede rol oynayan beklenmeyen hal yüklenicinin şahsında veya faaliyet alanında gerçekleşmişse haklı bir gecikme söz konusu değildir³³⁴. Örneğin yüklenicinin, yapıda kullanılmak üzere yurtdışından getirtmeyi taahhüt ettiği malzemeleri, sözleşme kurulduktan sonra getirilen bir ithalat yasağı sebebiyle tedarik edememesi durumunda teslim süresi geçmişse, bu gecikme haklı bir gecikme değildir. Bu riske yüklenici katlanır ve teslim süresi uzamaz. Her iki tarafın şahsı ve faaliyet alanı dışında yani bağımsız alan olarak ifade edilebilecek alanda gerçekleşen beklenmeyen hallerden doğan gecikmelerin riskine de kural olarak yüklenici katlanmalıdır³³⁵. Zira yüklenici, arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesinde bir sonuç borçlusu durumundadır ve yapının teslim vadesinde teslim edilememesinin riski, kural olarak, yükleniciye aittir (TBK m. 483/I). Bu sebeple de, anılan durumlarda yapının teslim süresi uzamaz.

2.2.2.3. Teslim Süresinin Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanması