Gecikme Tazminatı

3.1.2.1. Genel Olarak

Alacaklı iş sahibinin, ifada gecikme dolayısıyla uğradığı zarara gecikme zararı, bu zararın giderimi için ödenmesi gereken tazminata da gecikme tazminatı adı verilmektedir⁴⁵⁹. İş sahibi gecikme tazminatını ifa ile birlikte isteyebileceği gibi, ifayı kabul ettikten sonra, hakkını ihtirazi kayıtla saklı tutmasına gerek kalmaksızın talep edebilir (TBK m. 118 ve TBK m. 125/I; eBK m. 102 ve eBK m.106/II). Temerrüde düşen yüklenici, inşaatı gecikmeyle teslim etse veya hiç teslim etmese de iş sahibi gecikme zararının tazminini talep ve dava edebilir⁴⁶⁰.

457 Kostakoğlu, İnşaat Hukuku, s. 641; Şahin, Teslim Borcu, s. 250.

458 “Yargıtay 15. HD. 09.12.2004 T. 922/6861 sayılı K.: “(...) Bu haliyle davalı yüklenicinin borçlu temerrüdüne düştüğü ortadadır. (....) Davacılar bu seçimlik haklarını BK 97. maddesince borcun kendileri tarafından yerine getirilmesine izin verilmesi olarak kullandıkları mahkemece kabul edilmiş olduğuna göre yapılması gereken iş, davalı nam ve hesabına ifa edilecek olan işlerin miktarı ve parasal tutarı ile bunu karşılayacak oranda yükleniciye ait bağımsız bölüm değeri bilirkişiye hesaplattırılarak saptanan bağımsız bölümlerin satışıyla elde edilenin inşaatın tamamlanmasında kullanılmasına artan olduğu takdirde yükleniciye iadesine böylece yüklenici nam ve hesabına inşaatın tamamlanması hususunda davacılara yetki ve izin verilmesine karar verilmekten ibarettir. (...)”. (www.kazanci.com).

459 Eren, Genel Hükümler, s. 1102; Şahin, Teslim Borcu, s. 251-252; Öz, İnşaat, s. 136; Uygur, İnşaat Hukuku, C.II, s. 474; Aydemir, İnşaat Hukuku, s. 389.

460 Öz, İnşaat, s. 137; Kurt, Temerrüt, s. 209.

3.1.2.2. Talep Edilebilme Koşulları

Yükleniciden gecikme tazminatı talep edilebilmesi için;

- yüklenicinin temerrüde düşmekte kusurlu olması,

- gecikmeden ötürü iş / arsa sahibinin zarara uğramış olması ve

- gecikme ile zarar arasında uygun illiyet bağının mevcut olması gerekir.

Kusursuzluğu ispat yükü yüklenicidedir (TBK m. 112). Uğranılan zararın varlığını ve illiyet bağının varlığını ispat yükü ise iş sahibine aittir (TMK m. 6).

Gecikme zararı iş sahibinin, bağımsız bölümlerin zamanında teslim edilmesi halinde malvarlığının göstereceği durum ile bağımsız bölümlerin geç tesliminden dolayı hali hazırda arz ettiği durum arasındaki farkı ifade eder⁴⁶¹. Alacaklının, kendi kullanımı için istediği bölümlerde o bağımsız bölümlerin başkasına satılmayacağı karine olarak kabul gördüğünden ifası geciktirilen edimin değer farkı gecikme zararı oluşturmaz. Diğer bir ifadeyle, geç teslim edilen bağımsız bölümün değerinde düşme olması gecikme zararı teşkil etmez. Ancak, iş sahibinin teslim edilecek bağımsız bölümü satacağı biliniyorsa karine aksine işler ve mütemerrit yüklenicinin teslim ettiği bağımsız bölümün fiyatında düşme olursa iş sahibinin bundan kaynaklı kayıpları da yüklenicinin temerrüdünden doğan zararı oluşturur⁴⁶².

Gecikme sonucu meydana çıkan temerrüt durumundan, yüklenici ile beraber iş sahibi de kusurluysa, bu halde TBK m. 114/II ve TBK m.54 (eBK m. 98/II ve eBK m. 44) uygulanmak suretiyle yüklenici aleyhine hükmedilecek olan tazminattan iş sahibinin kusuru oranında bir indirim yapılması gerekir. Yüklenicinin temerrüde

461 Şahin, Teslim Borcu, s. 253; Eren, Genel Hükümler, s. 1103; Oğuzman/Öz, Genel Hükümler, s.

387; Yakuppur, Teslim Borcu, s. 100; Yener, Arsa Payı, s. 59-60; Büyükay, Eser Sözleşmesi, s.

213; Selimoğlu, Eser Sözleşmesi, s. 248; Duman, İnşaat Hukuku, s. 248-249.

462 Şahin, Teslim Borcu, s. 253; Eren, Genel Hükümler, s. 1103; Yakuppur, Teslim Borcu, s. 100;

Yener, Arsa Payı, s. 60; Duman, İnşaat Hukuku, s. 248; Selimoğlu, Eser Sözleşmesi, s. 248.

düşmedeki kusurunun derecesi de gecikme tazminatı hesaplanırken göz önünde tutulur ve tazminattan indirim sebebi oluşturur⁴⁶³.

3.1.2.3. Gecikme Tazminatının Kapsamı

Gecikme tazminatı hukuki mahiyeti açısından müspet zararın sınırlı ve özel bir tipidir⁴⁶⁴. Gecikme yüzünden iş / arsa sahibinin uğradığı zarar fiili zarar ve yoksun kalınan kâr olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

İş sahibi, bağımsız bölümün kendisine teslimindeki gecikme yüzünden ikame bir emlak için kira bedeli ödemek zorunda kalmış olabilir. Yahut iş sahibi, kendisine kalması kararlaştırılan bağımsız bölümü üçüncü bir kişiye temlik etmiş olabilir ve bağımsız bölümün de teslim edilmemesi üzerine üçüncü kişiye tazminat veya cezai şart ödemiş olabilir. İşte bu masraflar, iş sahibinin inşaatın teslimindeki gecikme sebebiyle uğradığı fiili zararlara örnektir⁴⁶⁵. Ayrıca yüklenicinin temerrüdü sürecinde bağımsız bölümlerin değerinin düşmesi nedeniyle arsa sahibinin uğradığı zarar da fiili zarar teşkil eder. İş sahibi genel olarak, uygun sebebi yüklenicinin temerrüdü olan ve temerrüt olmasaydı uğramayacak olduğu tüm zararlarının tazminini isteyebilir, ancak, iş / arsa sahibi zaten yapacak olduğu masrafların karşılanmasını talep edemez⁴⁶⁶.

İş / arsa sahibinin gecikme tazminatı kapsamında talep edebileceği bir diğer zarar kalemi yoksun kalınan kârlardır. Bu zarar, gelecekteki bir kazancın ya da

463 Kartal, Kat Karşılığı İnşaat, s. 102; Şahin, Teslim Borcu, s. 254; Kurt, Temerrüt, s. 212.

464 Ayan, Temerrüt, s. 184; Yener, Arsa Payı, s. 59; Kurt, Temerrüt, s. 210; Şahin, Teslim Borcu, s.

254; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, Genel Hükümler, s. 1239; Oğuzman/Öz, Genel Hükümler, s. 387; Eren, Genel Hükümler, s. 1103; Kartal, Kat Karşılığı İnşaat, s. 101; Aydemir, İnşaat Hukuku, s. 391.

465 Ayan, Temerrüt, s. 187; Şahin, Teslim Borcu, s. 255; Kurt, Temerrüt, s. 210-211; Gümüş, Özel Hükümler, C.II, s. 69; Aral, Ö.B.İ., s. 360; Yener, Arsa Payı, s. 60; Dayınlarlı, Temerrüt, s. 96;

Eren, Genel Hükümler, s. 1104; Yakuppur, Teslim Borcu, s. 100; Duman, İnşaat Hukuku, s. 248.

466 Ayan, Temerrüt, s. 187; Şahin, Teslim Borcu, s. 256.

kazanç olasılığının yitirilmesinden ibarettir⁴⁶⁷. Alacaklının temerrüt sebebiyle istifade edemediği bağımsız bölümlere ait olan kira parası yoksun kalınan kârı teşkil eder⁴⁶⁸. Arsa payı karşılığı inşaat sözleşmelerinde genelde, taraflar, yüklenicinin bağımsız bölümlerin tesliminde gecikmesi halinde gecikilen süreye göre ne kadar tazminat ödeyeceğini kararlaştırmaktadırlar. Sözleşmede bu yönde bir hüküm bulunmadığı takdirde, iş sahibinin talep edebileceği kiraya ilişkin yoksun kalınan kâr miktarı, tespit edilecek olan rayiç bedellere göre belirlenmektedir⁴⁶⁹.

İş sahibi temerrüt süresince, yani yüklenicinin temerrüde düştüğü an ile temerrüdün sona erdiği an arasında kalan süreç boyunca uğradığı gecikme zararının tazminini talep edebilir. Bu bağlamda, yüklenicinin temerrüdünün inşaatın tamamlanmasının objektif olarak imkansızlaşması nedeniyle sona ermesi halinde, temerrüdün doğumu ile imkansızlığın doğduğu tarih arasındaki dönem için gecikme tazminatı istenebilecektir. Yüklenicinin temerrüdünün alacaklı iş sahibinin temerrüdü sebebiyle sona ermesi halinde de, yüklenicinin temerrüdünün doğumu ile alacaklı temerrüdünün doğduğu tarih arasında gecikme tazminatı istenebilir⁴⁷⁰. Seçimlik hakların kullanımı için verilmesi gereken ek süre varsa, bu süre için gecikme tazminatı işlemez.

3.1.2.4. Gecikme Tazminatının Götürü Tazminat Olarak Belirlenmesi

Alacaklı, yüklenicinin temerrüdü durumunda aynen ifayı tercih edip gecikme zararının tazminini isteyebilir. Gecikme tazminatının iş / arsa sahibinin fiilî (ortaya çıkmış olan) zararına göre hesaplanması ihtimalinin yanında, sözleşmede götürü

467 Şahin, Teslim Borcu, s. 257; Kurt, Temerrüt, s. 211; Yakuppur, Teslim Borcu, s. 100; Eren, Genel Hükümler, s. 1104.

468 Öz, İnşaat, s. 137; Şahin, Teslim Borcu, s. 257; Kurt, Temerrüt, s. 211; Tandoğan, Ö.B.İ., C.II, s.

134; Ayan, Temerrüt, s. 188; Yener, Arsa Payı, s. 60; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, Genel Hükümler, s. 1240; Dayınlarlı, Temerrüt, s. 96; Kartal, Kat Karşılığı İnşaat, s. 101; Duman, İnşaat Hukuku, s. 249.

469 Kurt, Temerrüt, s. 211; Duman, İnşaat Hukuku, s. 368.

470 Öz, Dönme, s. 160; Öz, İnşaat, s. 137; Ayan, Temerrüt, s. 188-189; Şahin, Teslim Borcu, s. 261-262; Kurt, Temerrüt, s. 213; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, Genel Hükümler, s. 1232.

tazmin yönünde bir kaydın bulunması da mümkündür. Bu bağlamda götürü tazminat, tazmin edilmesi gerekecek olan muhtemel zarar miktarının taraflarca önceden belirlenerek, somut zararın miktarı konusunda sonradan meydana çıkabilecek uyuşmazlıkların daha başlangıçta çözümlenmesine yardımcı olur⁴⁷¹.

Bazı yazarların⁴⁷² belirttiğinin aksine götürü tazminat, bir tür cezai şart değildir. En başta belirtmek gerekir ki, götürü tazminat talebi için zararın varlığı aranır ve fakat miktarının tespiti gerekmez. Ancak cezai şart talebi için mevcut bir zararın varlığı dahi gerekmez⁴⁷³.

Cezai şart hakkında TBK m. 179 vd. maddelerinde ayrıntılı bir düzenleme olmasına karşın, götürü tazminat kanun tarafından düzenlenmemiştir. Ancak bu durum sözleşme serbestisi çerçevesinde ödenecek tazminatın götürü olarak sözleşmede kararlaştırılmasına engel değildir. Buna göre; sözleşmede, alacaklı iş / arsa sahibinin, yüklenicinin teslim borcunun ifasında gecikmesi dolayısıyla uğrayacağı zararın önceden tahmin edilerek sözleşmede kayıt altına alınması mümkündür. Özellikle, inşaatın teslimindeki gecikmenin yol açtığı somut zararın belirlenmesinin güçlük arz edeceği durumlarda, gecikme tazminatı miktarı önceden götürü olarak kararlaştırılabilir. Bu durum, iş sahibinin tazminat talebini ileri sürmesini kolaylaştırır⁴⁷⁴. Zira, zarara uğrayan alacaklı arsa sahibi zararın miktarını ispat etmeyecek fakat, götürü miktardan daha az bir zararın söz konusu olduğunu iddia eden yüklenici bunu ispat etmek zorunda kalacaktır⁴⁷⁵.

471 Şahin, Teslim Borcu, s. 341; Dirican, Cezai Şart, s. 67; Kocaağa, Götürü Tazminat, s. 153; Kurt, Temerrüt, s. 229.

472 Kenan Tunçomağ, Türk Hukukunda Cezai Şart, İstanbul, İÜHF Yayınları Baha Matbaası, 1963, s. 29; Kocaağa, Götürü Tazminat, s. 152.

473 Kurt, Temerrüt, s. 229; Şahin, Teslim Borcu, s. 341.

474 Kurt, Temerrüt, s. 229; Şahin, Teslim Borcu, s. 342.

475 Kurt, Temerrüt, s. 229; Dirican, Cezai Şart, s. 67; Kocaağa, Götürü Tazminat, s. 150; Şahin, Teslim Borcu, s. 341.

Arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesinde yer alan kayıtlar bakımından, yapının teslimindeki gecikme halinde ödenecek götürü tazminat miktarının kesin ve açık şekilde belirlenmesine ihtiyaç yoktur. Miktarın belirlenebilir tarzda olması yeterlidir.

Bu bağlamda Yargıtay’ın da bir kararında⁴⁷⁶ belirttiği gibi, inşaatın sözleşme süresinde bitirilmemesi durumunda, sözleşmede yer alan, günün koşullarına göre kira bedeli isteme hakkı olduğuna ilişkin kaydın götürü tazminat olarak kabulü gerekir.

Bu bakımdan iş / arsa sahibinin gecikme süresince mahrum kaldığı süreyle orantılı rayiç kira bedelini götürü tazminat olarak isteme hakkı vardır.

3.1.2.5. Gecikme Tazminatında Zamanaşımı

Gecikme tazminatı, mahiyeti itibariyle aynen ifa talebine bağlı bir talep olduğundan, bu talebin tabi olduğu zamanaşımı süresi ve bu sürenin başlangıcı, ifa edilemeyen alacağın, yani arsa / iş sahibinin sözleşmeden doğan bağımsız bölümleri teslim alacağının tabi olduğu zamanaşımı rejimine bağlıdır. Buna göre, yüklenici gecikmede hafif kusurlu ise talep beş yıllık zamanaşımı süresine tabidir (TBK m.

147/b.6). Buna karşın, yüklenicinin gecikmede ağır kusuru veya kastı varsa on yıllık zamanaşımı süresi uygulanır (TBK m. 146).