Hakim, tarafların ve bilirkişilerin rapor veya raporları ile beyanlarından yararlanarak adil ve hakkaniyete uygun bir kamulaştırma bedeli tespit eder. İdarece, mahkemece belirlenen bu kamulaştırma bedelinin hak sahibi adına bankaya yatırıldığına veya hak sahibinin tespit edilemediği durumlarda, ileride ortaya çıkacak hak sahibine verilmek üzere bankaya bloke edildiğine dair makbuzun ibrazı halinde, taşınmazın idare adına tesciline ve kamulaştırma bedelinin hak sahibine ödenmesine karar verilir. Mahkemenin kararında verdiği tescil hükmü kesindir. Tarafların sadece bedele ilişkin temyiz hakları bulunmaktadır186.
Tescil hükmünün kesin olması ile mülkiyet konusu kesin olarak karara bağlandığından, idare kamulaştırılan taşınmaz üzerinde yapmak istediği kamu hizmetini gecikmeksizin yapabilecektir. Zira taşınmaz maliki, kendisine mahkemece yapılan tebligat üzerine süresinde kamulaştırma işleminin iptali istemiyle idari yargıya
karar arasında geçen zamandaki, davalı zararlarına bir çözüm getirilmelidir”. Böke, s. 172. 184 “Karşılık davada tespit edilen kamulaştırma bedeline, dava tarihinden ödeme gününe kadar faiz talep
edilmişse de; 4650 sayılı Kanunla değişik Kamulaştırma Kanununun 25/1 maddesine göre kamulaştırılan taşınmazın mülkiyetinin idareye geçmesi, mahkemece verilecek tescil kararı ile olacağından ve taşınmazın tespit edilen bedelinin de tescil kararı verilmeden önce davacıya ödenmesine karar verildiğinden faiz isteminin reddine karar verilmesi de doğru”dur. Y5HD, E. 2002/20309, K. 2003/2423, KT. 03.03.2003. KY; “4650 sayılı kanunla değişik 2942 sayılı yasanın 10. maddesine göre açılan tespit ve tescil davalarında belirlenen ve mülk sahibine ödenmesine karar verilen taşınmaz bedeli için davanın niteliğine göre faize karar verilmeyeceğinden tespit edilen bedel için faize hükmedilmemesi doğrudur”. Y5HD, E. 2003/20533, K. 2004/2032, KT. 25.02.2003, YKD, c. 30, Mayıs 2004, sy. 5, s. 693-695. Yargıtay başka bir kararında, gerekçelendirmemekle birlikte, yerel mahkemece tespit edilen bedel için faize hükmedilmiş olmasını doğru bulmamıştır. Bkz. Y18HD, E. 2004/6058, K. 2004/8347, KT. 18.11.2004. KY. Yargıtay, değişiklik öncesine ilişkin bir kararında da, kamulaştırma işleminin mal sahibi için 13. madde uyarınca yapılan tebligatla başladığını, süresinde bankaya yatırılan ve hak sahibine ödenmemesi konusunda bir talimat da verilmemiş olan çekişmesiz kamulaştırma bedeline kamulaştırma tarihinden itibaren faiz talep edilemeyeceğini hüküm altına almıştır. Bkz. Y18HD, E. 2000/3063, K. 2000/4490, KT. 17.04.2000, YKD, c. 27, Eylül 2000, sy. 9, s. 1410, 1411.
185 Böke, s. 172. 186
2942 sayılı Kanun, m. 10/8. "Bedel yönünden temyizi kabil, tescil yönünden ise kesin olarak karar verilmesi gerekirken her iki yönden de yasa yolları açık olmak üzere karar verilmesi, doğru görülmemiştir". Y5HD, E. 2004/1515, K. 2004/1835, KT. 26.02.2004, YKD, c. 31, Kasım 2005, sy. 11, s. 1727-1729.
başvurmamış veya başvurmuş fakat yürütmenin durdurulması kararı verilmemişse yahut başvurusu reddedilmişse ve böylece kamulaştırma işlemi kesinleşmişse, taşınmazın idare adına tapuya tescili için mahkeme kararının kesinleşmesinin beklenmesine gerek kalmamıştır. Yürütmeyi durdurma kararı alınıp, mahkemeye ibraz edilmiş olması halinde ise idari yargıdaki bu dava kamulaştırma davasında bekletici mesele sayılacak ve idari dava sonuçlanmadan kamulaştırma davasında karar verilemeyecektir. İdari dava kabulle sonuçlandığı, kamulaştırma işlemi iptal edildiği takdirde bedel tespiti ve tescil davası da reddedilecektir. İdari dava reddedildiği takdirde ise kamulaştırma işlemi kesinleşmiş olacak ve bedel tespiti ve tescil davası sonuçlandırılıp, tescil hükmü verilecektir187.
Tescil hükmünün mutlak oluşu, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu'nda açık bir ifade ile vurgulanmıştır. Bununla birlikte bu mutlaklık kamulaştırma plan veya krokisi ile ve kamu yararı kararı ile bağlı kalınarak ve HUMK'nun 74. maddesi uyarınca taleple bağlılık ilkesi de dikkate alınarak yorumlanmalıdır188.
Kamulaştırılan taşınmaz kural olarak davacı idare adına tescil edilir. Ancak bu kuralın çok önemli bir istisnası vardır. Gerçek ve özel hukuk tüzel kişileri adına yapılacak kamulaştırmalarda tescil, davacı idare adına değil, Hazine adına yapılır189.
2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu'nun 1. maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, özel kanunlarına dayanılarak190, gerçek ve özel hukuk tüzel kişileri adına yapılacak kamulaştırmalarda da 2942 sayılı Kanun uygulanacaktır. Tabiki burada gerçek ve özel hukuk tüzel kişilerine kamulaştırma yapma yetkisinin devredilmesi söz konusu değildir191. Gerçek ve özel hukuk tüzel kişileri adına yapılacak kamulaştırmalarda mutlaka kamu yararı bulunmalıdır. Ayrıca bu kişilerin kendi başlarına kamulaştırma yapmaları mümkün değildir. Yararına kamulaştırma yapılacak kişi bu alanda
187 Tutar – Pulak, c. 1, s. 295. 188 Tutar – Pulak, c. 1, s. 295. 189 Yıldırım – Başsorgun, s. 155.
190 406 sayılı Telgraf ve Telefon Kanunu, 3213 sayılı Maden Kanunu, 4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu, 4628 Elektrik Piyasası Kanunu, 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu, 6326 sayılı Petrol Kanunu.
191 6830 sayılı İstimlak Kanunu'nda da bulunan, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu'nun bu hüküme karşı Anayasa’nın ve İstimlak Kanunu'nun/ Kamulaştırma Kanunu'nun genel ilkelerine aykırılığı iddiası ile Anayasa Mahkemesi’nde davalar açılmıştır. Yüksek mahkeme bu hükmün Anayasaya aykırı olmadığına karar vermiştir. Bkz. AYM, E. 1963/66, K. 1965/67, KT. 28.12.1965; AYM, E. 1963/144, K. 1967/6, KT. 14.02.1967; AYM, E. 1993/8, K. 1993/31, KT. 22.09.1993, RG. 16.04.1994, sy. 21907.
düzenleme, denetleme ve kontrol yetkisine sahip bakanlık, kurum veya genel müdürlüğe başvurarak kamulaştırma yapılmasını talep etmelidir. Kamu yararı kararı alınıp, kamulaştırma yoluna başvurulması halinde kamulaştırma masrafları ve bedelleri tamamen yararına kamulaştırma yapılan gerçek ve özel hukuk tüzel kişileri tarafından karşılanacaktır192.
Kanunkoyucu kamu güvenliğinin söz konusu olduğu elektrik, doğalgaz, petrol, maden piyasası gibi bazı alanlarda özel kişilere mülkiyet verilmesini uygun görmemektedir. Bu alanlarda faaliyet göstermek amacıyla lisans ve sertifika alan gerçek ve özel hukuk tüzel kişilerine, kamulaştırılan taşınmazların sadece lisans ve sertifika sürelerince kullanım hakkı verilmekte, mülkiyet hakkı Hazineye bırakılmaktadır. Lisans ve sertifika süreleri sona erdiğinde, kamulaştırılan taşınmazı kullanım hakları da sona ermektedir. Bununla birlikte ödedikleri kamulaştırma masrafları ve bedelleri kendilerine iade edilmemektedir193.
Özel kanunlarındaki düzenlemelere göre194, mahkeme tescil kararı verirken, kullanım hakkının davacı idare adına tapuya şerh verilmesine, mülkiyetin Hazine lehine tescil edilmesine karar verir195.
Mahkemenin tescil kararı verirken dikkate alması gereken önemli bir husus daha vardır: 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun196 45. maddesi uyarınca, genel bütçeye dahil olan idarelerce yürütülen kamulaştırma işlemlerinde tescil kararı hazine adına verilmelidir197. 5018 sayılı Kanunun “Taşınır ve taşınmaz edinme”
192 Yıldırım – Başsorgun, s. 65; Gözübüyük, A. Şeref – Tan, Turgut, İdare Hukuku, c. 1, Turhan Kitabevi, Ankara 2007, s. 1116, 117.
193 Yıldırım – Başsorgun, s. 65. 194
5177 sayılı Kanunla değişik 3213 sayılı Maden Kanunu, m. 20; 4628 Elektrik Piyasası Kanunu, m. 15/c; 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu, m. 12/a; 6326 sayılı Petrol Kanunu, m. 87/2-b. 195 “4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanununun 12/a maddesi gereğince kullanma hakkının davacı
idareye ait olduğu belirtilerek irtifak hakkının Hazine adına tescil edilmesi gerektiği gözetilmeden, davacı idare adına tesciline karar verilmesi, ... doğru görülmemiştir”. Y5HD, E. 2006/7374, K. 2006/9182, KT. 19.09.2006. KY. Aynı yönde bkz. Y5HD, E. 2004/6883, K. 2004/8878, KT. 23.09.2004. KY; Y5HD, E. 2004/10612, K. 2005/90, KT. 24.01.2005. KY.
196 RG. 24.12.2003, sy. 25326. 197
“5018 sayılı Yasanın 45. maddesi uyarınca bedeline hükmedilen taşınmazın Hazine adına tapuya tesciline karar verilmesi gerekirken, idare adına tesciline karar verilmesi, doğru görülmemiştir”. Y5HD, E. 2006/6749, K. 2006/9276, KT. 21.09.2006. KY. Aynı yönde bkz. Y5HD, E. 2006/14851, K. 2006/2133, KT. 28.02.2006. KY.
başlıklı 45. maddesinde198, kamu idarelerinin taşınmaz satın alma veya kamulaştırma işlemlerini yetki devri yoluyla bir başka kamu idaresi eliyle yürütebileceği, genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinin edindiği taşınmazların Hazine adına, diğer kamu idarelerine ait taşınmazların ise tüzel kişilikleri adına tapu sicilinde tescil olunacağı, Hazine adına tescil edilen taşınmazların Maliye Bakanlığı tarafından yönetileceği hüküm altına alınmıştır. 5018 sayılı Kanuna eklenen bir sayılı cetvelde ise, genel bütçeye dahil idareler sayılmıştır. Bu cetvelde sayılan idareler genel bütçeye dahildir ve kamulaştırma yolu ile edindikleri taşınmazlar Hazine adına tescil edilirler. Örneğin ülkemizde en çok kamulaştırma yapan ve katma bütçeli tüzel kişiliğe sahip iken genel bütçeye dahil edilen Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Karayolları Genel Müdürlüğü kamulaştırma yolu ile edindikleri taşınmazları Hazine adına tescil ettirmek zorundadırlar.
Bazı kuruluşlar ise özel bir mevzuata tabi olduklarından farklı bir uygulama ortaya çıkmıştır. Örneğin Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi, 5496 sayılı Kanunla199 değişik 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun200 “kamulaştırma” başlıklı 15/c maddesi uyarınca, yaptığı kamulaştırmalarda tesislerinin tescillerini kendi tüzelkişiliği adına gerçekleştirmektedir. Zira 4628 sayılı Kanun, kamu tüzel kişiliğini haiz lisans sahibi tüzel kişilerce yürütülen üretim, dağıtım veya iletim faaliyetleri için gerekli olan taşınmazlarla ilgili kamulaştırma işlemlerinin bu tüzel kişiler tarafından yapılacağını ve kamulaştırılan taşınmazların bu tüzel kişiler adına tescil edileceğini hüküm altına almıştır. 5496 sayılı Kanunla getirilen değişiklik öncesinde ise, kamu tüzel kişileri için ayrı bir düzenleme bulunmamakta ve kamulaştırılan taşınmazın mülkiyetinin Hazine adına, kullanım hakkının kamulaştırma bedelini ödeyen tüzel kişiye ait olacağı düzenlenmekteydi201.
198
5018 sayılı Kanunun 81/a maddesi ile 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu ek ve değişiklikleri yürürlükten kaldırılmıştır. Bu konuya ilişkin 1050 sayılı Kanunun 23. maddesi de böylece yürürlükten kaldırılmıştır.
199 5496 sayılı Elektrik Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, RG. 21.05.2006, sy. 26177.
200
RG. 03.03.2001, sy. 24335.
201 Yargıtay’ın kamulaştırmasız el atma nedeniyle tazminat davasına ilişkin bir kararına göre, "4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun 15/c maddesi gereğince kullanım hakkının davalı idareye ait olduğu belirtilerek pilon yerinin ve irtifak hakkının Hazine adına tescil edilmesi gerektiği gözetilmeden davalı idare adına tesciline karar verilmesi, doğru görülmemiştir". Y5HD, E. 2005/2659, K. 2005/2813, KT. 17.03.2005, YKD, c. 31, Ağustos 2005, sy. 8, s. 1206, 1207. Aynı yönde bkz. Y5HD, E. 2005/2845, K. 2005/2814, KT. 17.03.2005, YKD, c. 31, Temmuz 2005, sy. 7,
Bakü-Tiflis-Ceyhan transit ham petrol boru hattı için BOTAŞ tarafından yapılan kamulaştırmalarda da 4585 sayılı Kanun202 ve 4586 sayılı Petrolün Boru Hatları ile Transit Geçişine Dair Kanunun 8/e maddesi uyarınca kamulaştırılan taşınmazlar BOTAŞ adına tescil edilecektir203.
D. TEMYİZ VE YARGILAMA GİDERLERİ