Elektronik ticaretin gerçekleĢtiği internet ortamı bir çok açıdan vergi denetimini güçleĢtirecek özellikler taĢımakta ve bunun sonucu olarak da vergi kaçırma ve vergiden kaçınmaya elveriĢli bir ortam yaratmaktadır. Ġnternet ortamında gerçekleĢen elektronik ticarette bilgi kaynakları ortadan kalkmakta ve bilgiye eriĢim konusunda bazı güçlüklerle karĢı karĢıya kalınmaktadır. Bunlar342
; Mükellef ve mükellefiyetin belirlenmesindeki güçlükler
Vergilemede birincil bilgi kaynağı mükellefin kendisidir. Fakat mükellef ve mükellefiyetin belirlenmesinde problemler devam etmektedir. Örneğin, internet ortamında bir kiĢinin hiç bir iliĢkisinin bulunmadığı bir ülkeyi adres olarak göstermesi ve bir baĢka firmaya ait unvan ve markaları kullanması mümkün olup bunun uygulamalarıyla da karĢılaĢılmaktadır Sistemin Ģu anki iĢleyiĢinde kiĢilerin adres olarak gösterdikleri yerlerin gerçekten o kiĢilere ait olup olmadığını denetleyen bir mekanizma olmadığı gibi vergiye tabi iĢlem ile mükellef arasında bağlantı kurulmasını güçleĢtirmektedir.
Defter ve Belge Düzeni
Tüm çağdaĢ vergi sistemlerinde beyan esasına dayanmaktadır. Beyanın dayanağı ise kural olarak yasal olarak tutulması gereken defter ve belgelerdir. Belge düzeni beyan usulünün zorunlu bir tamamlayıcısıdır. Buna göre mükellefler matrahın saptanmasında ve beyanında gelir ve giderlerini belgeye bağlayacaklardır. Bu belgeleme vergi denetimi açısından büyük önem taĢıdığı gibi, mükellefler yönünden de ispat yükü açısından önemli olmaktadır343.
Elektronik ticaret ortamında belge düzeni konusundaki karĢılaĢılabilecek sorunlar;
Sistemde kullanılan belgelerin kontrol edilerek kayıt dıĢının önüne geçilmesi.
342 GüneĢ, s. 9.
343 Eser Sevinç, ―Uluslararası Elektronik Ticarette Katma Değer Vergisi‖, 2009, http://ymm.net/blogs/e-
ticaret/archive/2009/04/10/uluslararas_3101_-elektron_3101_k-t_3101_carette-katma-deger- verg_3101_s_3101_.aspx. (21.02.2011).
153
Alıcı ve satıcının yüz yüze gelmediği bu ortamda kiĢilerin kimlikleri konusundaki bilgilerin doğruluğunun garanti edilmesi,böylece sahte ve muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge düzenlenmesinin önlenmesi.
Bu iki sorunun aĢılması için belge düzeni konusunda mevcut iĢleyiĢteki iĢlevlerin elektronik ortama uyarlanması gerekmektedir. Bu bağlamda,mükelleflerin bu konuda yetkilendirilmiĢ ve teknik koĢulları Maliye Bakanlığının koordinasyonunda belirlenmiĢ web sitelerinden belgelerini temin etmeleri Ģeklinde bir senaryo üzerinde çalıĢılabilir. Buna göre web sitelerinin görev, yetki ve sorumlulukları anlaĢmalı matbaalara paralel bir Ģekilde düzenlenebilir. Mükellefler bir baĢkasının bilmesine imkan olmayan özel Ģifrelerini kullanarak anlaĢmalı web sitelerinden belgelerini alabilirler. Ġçereceği bilgiler ve formatları ilgili mevzuat hükümleri uyarınca belirlenmiĢ olan bu belgelere iliĢkin hem anılan sitede saklanması hem de Maliye Bakanlığının göstereceği elektronik adrese gönderilmesi sağlanabilir344. Bilgilerin doğruluğu, gizliliği konusunda bilgi bütünlüğünün korunması elektronik imzanın özel çeĢidi olan ―sayısal-dijital imza‖sayesinde sağlanır. ABD‘de geçerliliği kabul edilen elektronik imza ile bu Ģekilde imzalanan, ticari değeri olan ya da olmayan elektronik belgeler hukuki yükümlülük doğurabilecek, sisteme duyulan güven olan güven artacak ve kullanıcının sistemden beklentileri karĢılanabilecektir.
Defter ve muhasebe kayıtları belgelere dayandığından elektronik ticaret ortamında belge düzeni konusundaki sorunların aĢılması halinde defter ve muhasebe düzeni konusundaki sorunlar aĢılmıĢ olacaktır.
Vergi Matrahının Belirlenmesi
Bilindiği üzere, gelir vergilemesinde matrah, gelirin safi miktarıdır. Vergi matrahının belirlenmesi gayri safi kazancın ve giderlerin belirlenmesini kapsamaktadır. Elektronik ortamda yapılan ticari faaliyetlerde matrahın belirlenmesi sırasında özellikle kaynak ilkesi konusunda problemler yaĢanmaktadır. Kaynak ülkesi iĢyerine atfedilebilen ticari kazancı vergileyebilmektedir. AnlaĢma hukuku ,merkez ile Ģube veya Ģubelerin kendi aralarındaki iĢlemlerinden doğan kazancın bölüĢümü emsal bedel esasına göre yapılmasını öngörmektedir. ĠĢyerinin safi kazancın belirlenmesinde iĢyeri için yapılan giderlerin indirilmesi mümkündür.
344 Niyazi Cangir, ―Elektronik Ticaret ya da Ġnternetin Vergilendirilmesi‖, YaklaĢım Dergisi, Eylül- Ekim-
154
Ġnternet ortamında yürütülen faaliyetlerde geleneksel merkez - Ģube örgütlenmen biçimine bağlı kalmadan iĢlerin organize edilmesi mümkün olduğundan birden fazla Ģubeyi ilgilendiren giderlerin Ģubeler arasında paylaĢımında ilave güçlüklerle kaĢılaĢılacaktır345.
B. Yasal Sorunlar
Günümüzde, uluslararası elektronik ticaretin etkin bir Ģekilde yürütülmesini olanaklı kılacak yada destekleyecek kapsamlı bir hukuki çerçeve bulunmamaktadır. Hukuki altyapının kurulması sürecinde kanunen tanımlanması gereken bazı kavramlar ve oluĢturulması gereken bazı kurumlar söz konusudur. Bu kavramalara örnek olarak; Elektronik Ġmza346 (Elektronik imza aslında bir yazılımdır ve bir datanın üçüncü kiĢiler tarafından okunmasını ve değiĢtirilmesini engellemek amacı ile kullanılır), Onay Kurumu347 (kullanıcılara sertifika dağıtımı yapan kurumdur), Elektronik Noter348 (ticari iĢlemi geleneksel noterlik sistemine benzer Ģekilde onaylayan, iĢlemin zaman boyutuna geçerlilik kazandıran elektronik noterlik gibi bir mekanizmanın oluĢturulması söz konusu olabilecektir. Zira, elektronik ortamdaki bilgilerin doğrulunun kanıtlanması için belgeleme yetkilerine de gereksinim vardır). Elektronik ticaretin ulusal mevzuat ve anlaĢma hukuku çerçevesinde değerlendirildiğinde vergi hukukunun temel kavramları olan ikametgah, iĢyeri ve
kaynak ilkelerinin ortaya çıkardığı sorunlar gelirin ve harcamaların
vergilendirilmesinde karĢımıza çıkmaktadır349.
Elektronik Ticaret ve Harcamalar Üzerinden Alınan Vergi ilgili olarak Ülkemizde dahil olmak üzere bir çok Avrupa ülkesinde genel tüketim vergisi olarak Katma Değer Vergisi uygulanmaktadır. Elektronik ticaret ile birlikte KDV uygulamalarında ortaya çıkabilecek sorunlar büyük ölçüde iĢlemin niteliği ve iĢleme taraf olanların kimliğine bağlı bulunmaktadır. Elektronik ticaretle bağlantılı KDV sorunları ülkelerarası mal teslimleri ve özellikle de hizmet itfaları ile ilgili olarak beklenmektedir.
345 GüneĢ, s. 11.
346 Bülent Sözer, Elektronik SözleĢmeler, Beta Basım Yayım, Ġstanbul, 2002, s.127.
347 AyĢe Özyılmaz ve Saliha Evsenal, ―Elektronik Ġmza‖, Active Dergisi, Ağustos-Eylül 2000, s.6.
348 Mustafa TaĢlıyan, Elektronik Ticaret, Sakarya Kitabevi, 1.Baskı, KahramanmaraĢ, 2006, s.231.