Elektronik Ticarete Yönelik Yapılan Düzenlemeler

Elektronik ticaret global bir olgudur. Bu itibarla elektronik ticaret ile bağlantılı diğer konularda olduğu gibi vergileme konusunda da global bir çözüm bulunması zorunludur. Her ülkenin kendi baĢına geliĢtireceği çözümlerin diğer ülkeler tarafından benimsenmediği sürece sorunun çözümlenemeyeceği açıktır. Ayrıca, ortak çözüm arayıĢında vergi idarelerinin yanı sıra özel sektörün aktif katılımının ve katkısının sağlanması gerekir. Elektronik ticaretin vergilemesi konusunda ülkelerin ortak bir yaklaĢım geliĢtirmeleri sorunun mahiyeti gereğidir. Bu çerçevede, gerek vergi politikasının belirlenmesinde gerekse elektronik ticaret kaynaklı vergi hukuku ile ilgili problemlerin çözümünde karĢılıklı yardımlaĢma ve dayanıĢmaya ihtiyaç bulunmaktadır.

424 _{Ali Rıza Gökbunar, ―Vergileme Ġlkleri ve KüreselleĢme‖, CBÜ Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Sayı: 4,}

1998, http://www.canaktan.org/ekonomi/kamu_maliyesi/maliye-genel/diger-yazilar/gokbunar-

182

Elektronik ticaretin vergileme rejimi sade ve Ģeffaf olmalıdır . Vergilemenin mükelleflere ve vergi idaresine getireceği külfet minimum düzeyde tutulmalı ve yapılan iĢlemin vergisel sonuçları önceden bilinebilmelidir. Elektronik ticaretin vergilendirilmesinde tarafsızlık ilkesine uyulmalıdır. Vergileme ile elektronik ticaretin geliĢmesi engellenmemeli, ayrıca benzer faaliyetlere göre avantajlı bir durum yaratılmamamsına da özen gösterilmelidir. BaĢka bir ifade ile,vergileme elektronik ortamda yapılan faaliyetler ile geleneksel biçimde yapılan faaliyetler arasında tarafsız kalmalıdır425

. Elektronik ticaret ile ilgili çalıĢmaları, OECD, Avrupa Birliği ve Dünya Ticaret Örgütü‘nün yaptığı düzenlemeleri olarak Üç‘e ayırabiliriz.

Dünya Ticaret Örgütü (WTO) ÇalıĢmaları

Ġnternet üzerinden satıĢı yapılan ürünler, fiziksel olarak gümrüklerden geçmedikleri ve aynı zamanda belli bir kotanın üzerinde olmadıkları sürece, gümrük vergilerine tabi bulunmamaktadırlar. Dünya Ticaret Örgütü üyelerinin 1998 yılı Mayıs ayında yaptıkları toplantı da ürünlerin elektronik olarak iletiminin vergilendirilmesi üzerindeki moratoryumun uygulanmaya devam edilmesi yönünde karar alınmıĢtır426_.

DTÖ açısından, elektronik iĢlemlerin mal veya hizmet olarak kabul edilmesi tâbi olacakları gümrük rejimini de etkilemektedir. Diğer taraftan, OECD ve AB tarafından hizmet olarak değerlendirilmeleri öngörülmekle birlikte, bu iĢlemler DTÖ uygulamaları bakımından mevcut düzenlemeler altında hizmetler kategorisinde sayılmamaktadır. OECD ve AB yaklaĢımlarından farklı olarak DTÖ çalıĢmaları, internet üzerindeki iĢlemlerin mal veya hizmet ticareti kapsamına girmemesi durumunda, yeni kuralların getirilmesi veya mevcut olanlar yeniden gözden geçirilmesi gerektiğini söylemektedir427_.

Dünya Ticaret Örgütü‘nün Hizmetler Ticareti Genel AnlaĢması olan GATS, Uruguay Raundu‘nda kabul edilen bir anlaĢmadır. GATT (Genel Ticaret ve Tarife AnlaĢması) fiziksel ürünleri kapsamına alırken, GATS sadece hizmetleri kapsamaktadır. Ġnternet üzerinden yapılan elektronik iĢlemlerin hizmet olup olmadığı ve hangi kategoriye girdiğinin tespit edilmesi GATT ve GATS'ın uygulanması açısından önemlidir. Bu konudaki anlaĢmazlık özellikle yazılım, video filmleri, müzik,

425 _{GüneĢ, s.15.}

426 _{World Trade Organization, ―Declaration on Electronic Commerce‖, May 1998b}

www.wto.org/anniv/ecom.htm. (12.12.2009).

427

World Trade Organization, ―Electronic Commerce and The Role of The WTO‖, Specilal Studies,

183

kitap, dergi ve gazete gibi ürünlerde ortaya çıkmaktadır. Çünkü bu ürünler geleneksel yollarla teslim edildiğinde mal sınıfında yer alacak ve GATT hükümlerine tabi olacaktır. Ürünlerin elektronik olarak aktarılması durumunda ürünler mal niteliği taĢımayacağından ve gümrüklere girme gibi bir durum oluĢmayacağından GATS hükümlerine tabi olacaktır428_.

GATS hizmetleri sektörler bazında 11 kategoriye ayırmakta ve bu kategoriden hiçbirine girmeyen hizmetleri ise ―diğer kategori‖ kapsamında değerlendirmektedir. Sektörler itibariyle hizmetler Ģu Ģekilde kategorize edilmiĢtir: ĠletiĢim, proje, dağıtım, eğitim, çevre, finans, sağlık ve sosyal, turizm ve seyahat, kültür ve spor ve iĢletme hizmetleridir. WTO internet üzerinden yapılan iĢlemlerin büyük bir kısmının hizmet olduğu görüĢündedir. Bu nedenle hizmetler GATS kapsamında değerlendirilecektir. Ancak GATS internet üzerinden yapılan hizmetlerin, yukarıda sayılan hizmet kategorisinden hangisine gireceğini açıklamamaktadır. WTO‘nun çözüm bulması gereken sorun bu noktada ortaya çıkmaktadır. Ancak bu soruna henüz bir çözüm bulunamamıĢtır. GATS, elektronik ticaret altyapısını oluĢturan iletiĢim ve bilgi teknolojisi hizmetlerinde liberalleĢmeyi desteklemektedir. Elektronik ticaret konusunda WTO'nun diğer bir anlaĢması da Fikri Mülkiyet Haklarının ticaretle ilgili boyutlarıdır. Bu anlaĢmayla fikri (entellektüel) mülkiyetin korunması amaçlanmıĢtır429_.

OECD ÇalıĢmaları

OECD'nin vergi politikası konusunda ana organı Mali ĠĢler Komitesi, e- ticaretin vergileme sorunları konusundaki çalıĢmalarını Turku Konferansı sonrasında hızlandırmıĢ ve belli bir programa bağlamıĢtır. Söz konusu program Mali ĠĢler Komitesi ÇalıĢma Programı olarak adlandırılmaktadır. Bu program, Ekim 1998'de yapılan "Sınırsız Bir Dünya: E- Ticaretin Potansiyelini GerçekleĢtirme" adlı OECD Bakanlar Konferansı'nda oluĢturulan vergileme çerçeve koĢullarına sıkı sıkıya bağlıdır. OECD üyesi olan ve olmayan ülkelerin resmi görevlileri, iĢ hayatından ve

428 _{Neslihan CoĢkun, ―Elektronik Ticarette Vergilendirme Sorunları ve Uluslar Arası Düzeyde Çözüm}

ArayıĢlarının Türkiye Açısından Değerlendirilmesi‖, Çukurova Üniversitesi SBE, Enstitü Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 1, 2005, s.160 http://sosyalbilimler.cukurova.edu.tr/dergi.asp?dosya=203. (03.01.2011).

184

sivil toplum kuruluĢlarından geniĢ bir katılım yoluyla gerçekleĢtirilen konferans sonunda ulaĢılan sonuçlar430_:

Hükümetler, geleneksel ticaret iĢlemlerine uyguladıkları vergileme ilkelerini değiĢtirmeksizin e-ticaret iĢlemlerine de uygulamalıdırlar. Bu ilkeler:

 Tarafsızlık: Çift vergileme ve istemeden vergi dıĢı bırakma gibi sonuçlara yol açmaması açısından vergileme, hem e-ticaretin biçimleri arasında hem de geleneksel ticaret ile e-ticaret arasında tarafsız ve eĢitlikçi bir nitelik sergilemelidir,

 Etkinlik: Vergileme, mükelleflerin vergi ödevine uyma maliyetleri ile hükümetlerin vergi idaresine iliĢkin maliyetlerini mümkün olduğunca minimize etmelidir.

 Kesinlik ve Basitlik: Mükelleflerin konumlarını belirlemeleri açısından vergi kuralları açık ve anlaĢılır olmalıdır.

 Etkililik ve Doğruluk: Vergileme, doğru zamanda doğru vergi

hasılatını sağlayacak ve vergi matrahının aĢınmasını, vergiden kaçınmayı en aza indirecek Ģekilde düzenlenmelidir.

 Esneklik: Vergileme sistemleri, teknolojik ve ticari geliĢmeleri izleyebilecek esnekliğe ve dinamizme sahip olmalıdır.

OECD Mali ĠĢler Komitesi, halihazırdaki vergileme kuralları aracılığı ile bu ilkelerin hayata geçirilebileceğine ve bu kurallar çerçevesinde alınacak yeni veya gözden geçirilmiĢ idari önlemlerin, mevcut vergileme ilkelerinin uygulanmasına yöneltilmesi ve e-ticaretin farklı bir vergilendirmeye maruz kalmasına yol açmaması gerektiğine inanmaktadır.

E-ticareti mümkün kılan teknolojiler, mükellef hizmetlerinin geliĢtirilmesine yönelik olarak hükümetlerin aktif olarak izlemeleri gereken önemli fırsatlar sunmaktadır.

Bu ilkelerin hayata geçirilmesi süreci, Ģirketler, vergi mükellefi diğer gruplar ve OECD üyesi olmayan ülkelerle yoğun bir diyalogu gerektirmektedir.

Ottowa Konferansı, gümrük tarifeleri ile vergilendirme arasında ayırım yapılmasının önemli olduğunu da onaylamıĢtır. E-ticaret hizmetlerinin

430 _{Ahmet Polatlı, ―Yeni Ekonomi ve Elektronik Ticaret‖, 2009, http://www.makaleler.com/bilim-}

185

gümrük tarifelerine tabi tutulmaması gerektiği, yani Dünya Ticaret Örgütü'nce uygulanan mevcut muafiyetin korunması gerektiği konusunda geniĢ bir görüĢ birliği vardır. Ancak bu, Ottowa Vergileme Çerçeve KoĢullarınca oluĢturulan tarafsızlık ilkesini ihlal edecek bir biçimde e-ticaret için vergisiz bir ortam yaratılması gerektiği anlamına da gelmemektedir. Ottowa Konferansı'ndan bugüne kadar çerçeve koĢullar, uluslar arası çapta geniĢ bir kabul görmüĢ ve e-ticaretin beraberinde getirdiği vergileme sorunlarının çözülmesi temelinde bir uzlaĢmanın geliĢtirilmesi için sağlam bir zemin olarak algılanmıĢtır.

1997 yılı 19-21 Kasım tarihleri arasında Finlandiya'da Turku Konferansında, elektronik ticarette vergilendirme, devletin önlem alması gereken bir alan olarak belirlenmiĢ, hukuki belirsizliklerin en aza indirilmesi gereken meseleler kategorisinde ele alınmıĢtır. Bu kategori hem yükümlülük (liabilities) hem de yetki (jurisdiction) problemi yaratan alanları, yani vergilendirme, fikri haklar ve ticaret hukukunu içermektedir. Konferansta vergi tartıĢmalarının temelini OECD Mali ĠĢler Komitesinin hazırladığı rapor oluĢturmuĢtur. Bu raporda, internetin vergi idaresi ve vergi politikası açısından getirdiği sorunlar ele alınmıĢ, internetin özelliklerinin gelir ve tüketim vergilerini ve uluslararası vergi düzenlemelerini nasıl etkilediği incelenmiĢ ve bu sorunların çözümünde devletlerin kullanabileceği seçenekler sıralanmıĢtır431_.

OECD‘nin tüketim vergileri açısından e-ticaret satıĢlarının tüketimin yapıldığı yerde vergilendirilmesi, mal değil hizmet olarak sınıflandırılmaları ve vergilerin yine alımı yapan taraflarca (örn. sorumlu sıfatıyla) ödenmeleri yönündedir. Vergiye kayıtlı olmayan kiĢi ve kuruluĢların vergi yükümlülüklerini nasıl yerine getirecekleri konusunda kısa dönemde kayıt yapılması dıĢında bir sistem önerilemezken, uzun dönemde teknoloji temelli sistemlerle (dijital sertifikalar veya güvenilir üçüncü Ģahıslar gibi) raporlamaların yapılması öngörülmektedir432_{. Vergi idaresinin} mükelleflere sundugu hizmetler açısından ise, biliĢim teknolojilerinin yeni imkanlar sunduğu ve bu imkanların söz konusu hizmetleri iyileĢtirmek için kullanılması gerektiği vurgulanmaktadır433_.

Sonuç olarak OECD bünyesinde yapılan çalıĢmaların içeriğine bakıldığında, vergi ile ilgili uluslararası bazı kuralların standartlaĢtırılmaya çalıĢıldığı, artık hiç bir

431 _{Billur Yaltı, Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesi, Der Yayınları, Ġstanbul, 2003, s. 26.}

432 _{Peter R. Merrıll, ―International Taxation of E-Commerce‖, The CPA Journal, Vol. 71, November, NY,}

2001, http://findarticles.com/p/articles/mi_qa5346/is_200111/ai_n21481172/. (17.01.2011).

433

Richard Jones & Subhajit Basu, ―Taxation of Electronic Commerce: A Developing Problem‖,