Kamu Maliyesinin Amaç ve Araç Açısından DeğiĢim

Kamusal ihtiyaçların tatmini amacıyla devlet tarafından sunulan kamusal mal ve hizmetlerin neler olacağı ve bunların finansmanının hangi mali araçlar ve kurumlar kullanılarak nasıl sağlanacağı ise, kamu maliyesi disiplinini oluĢturmaktadır. Bu açıdan kamu maliyesi disiplini, sahip olunan sistemin bir alt sistemi olma özelliği taĢımakta ve devlet sisteminde meydana gelen değiĢimlerden doğrudan etkilenmektedir. Kamu maliyesinin adeta yeniden yapılandırdığı küreselleĢme sürecinde, özellikle kamusal amaç ve araç bileĢenlerinin ne olması gerektiği ele alınmıĢ ve amaçlar içerik, araçlar ise iĢlevsellik yönüyle değiĢime uğramıĢtır103_{. Kamu maliyesinin amaç ve araç bileĢenlerindeki değiĢimleri sırayla ele} alacağız.

1. Kamu Maliyesinin Amaç BileĢenlerindeki DeğiĢim

103 _{Özgür Saraç, Küresel Vergi Rekabeti ve Ulusal Vergi Politikaları: Türkiye Değerlendirilmesi,}

47

KüreselleĢme sürecinde kamu maliyesinde yaĢanan değiĢimi refah devleti anlayıĢından sınırlı devlet anlayıĢına geçiĢ kapsamında ele almak mümkündür. Refah devleti anlayıĢı kapsamında kamu maliyesi disiplinine atfedilen iĢlevler; tahsis iĢlevi, istikrar iĢlevi, kalkınma iĢlevi ve bölüĢüm iĢlevi olarak sıralanabilir104_.

KüreselleĢme süreci öncesi dönemde hakim olan refah devleti anlayıĢı doğrultusunda geliĢen bu mali iĢlevler küreselleĢme ile birlikte değiĢime uğramaktadır. Saraç‘a göre mali iĢlevlerde meydana gelen değiĢimi üç yolla ele alınır;

Birincisi, söz konusu iĢlevlerin önem derecesinin değiĢimidir; küreselleĢme sürecinde özellikle sosyal harcamaların kısılması nedeniyle bölüĢüm iĢlevinin ötelendiği öne sürülmektedir. Yani serbest piyasa ekonomisi ve neo-liberal politikalar, dünya piyasasına müdahale edilmemesi gerektiğini öngören ideolojik bir yaklaĢım oluĢturmaktadır. KüreselleĢen piyasa ve sermaye karĢısında, ulus devletler de bu yaklaĢımın etkisiyle büyük ölçüde dünya piyasasına eklemlenme ve uyum sağlama politikalarıyla sermayeyi çekmek için emeğin fiyatını düĢük tutulmaya çalıĢılmakta, borç ödemelerini sürdürebilmek için de sosyal harcamalardan vazgeçilmektedir105_.

Ġkincisi ise, iĢlevlerden bazılarının tasfiyesidir, buna göre küreselleĢmenin getirdiği kamu maliyesi anlayıĢında devletin temel görevi, tahsis iĢlemi dıĢındaki iĢlemlerin serbest piyasanın iĢleyiĢine bırakması önerilmektedir. Rodrik‘e göre, küreselleĢme sürecinde ulusal hükümetlerin sosyal güvenlik hükümetleri sağlamasının giderek güçleĢtiğini ve bunun üzerinden önemli bir bölüĢüm sorunun ortaya çıktığını belirlemektedir. Ona göre küreselleĢme, hükümetleri toplumsal uzlaĢmanın sağlanmasına yardımcı olan sosyal güvenlik alanından geri çekilmeye ve toplumsal yükümlülükleri azaltmaya zorlamaktadır106

.

Üçüncüsü ise, kamu maliyesine yeni iĢlevlerin yüklenmesidir, bu kapsamda, refah devleti uygulamaları ile geniĢleyen kamu kesimin küçülmesi amacıyla önerilen ―ÖzelleĢtirme‖, iktisadi faaliyetlerin serbestleĢtirilmesini hedef alan ―Leberalizasyon‖

104 _{Saraç, s. 74.}

105 _{Meryem Koray, ―KüreselleĢme Süreci ve Ulus Devlet, Ekonomi, Siyaset TartıĢmaları‖, KüreselleĢme}

ve Ulus Devlet Ġçinde, Der. Meryem Koray, Yıldız Teknik Üniversitesi, Stratejik AraĢtırmalar

Merkezi, Yayın No.1, Ġstanbul, 2001, s.170.

106

Dani Rodrik, KüreselleĢme Sınırı AĢtı Mı?, Çev.Ġzzet Akyol ve Fatma Ünsal, Kızılelma Yayıncılık,

48

ve yabancı sermayenin ülkeye çekilmesi amacıyla izlenen ―Rekabet Stratejileri‖ gibi uygulamalar, araç olma özelliğinin ötesine geçmekle ve amaç özelliği kazanmaktadır107_.

2. Kamu Maliyesinin Araç BileĢenlerindeki DeğiĢim

Ulusal hükümetler genel olarak, kamu harcamaları, vergilendirme, borçlanma ve kamusal regülasyonlar Ģeklindeki dört temel araçlar kamu maliyesinin sahip olduğu iĢlevleri yerine getirmeye çalıĢmaktadır. KüreselleĢme bu araçlar üzerine nüfuz ederek sistemin iĢleyiĢini tümüyle etkileyebilmektedir. Buna göre küreselleĢme kamu maliyesi üzerindeki etkileri, ulusal hükümetlerin kullandığı bu araçlar üzerindeki etkileri yoluyla dolaylı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu süreçte bazı ülkelerin kamu harcamalarının çok fazla geniĢlemiĢ olması, bazılarında yüksek vergi ve borç yüklerine ulaĢılmıĢ olması ve diğer bazılarında da oldukça fazlalaĢan regülasyonlar nedeniyle, bu araçların kamu maliyesinin iĢlevlerini sağlama fonksiyonu zayıflamıĢtır. KüreselleĢme ulusal hükümetlerin kamu harcamalarını arttırma, vergi oranlarını yükseltme ve ekonomiye doğrudan müdahale aracı olarak regülasyon yapma kabiliyetini etkilediğinden, kaçınılmaz olarak kamu maliyesinin iĢlevlerini sağlamaya yönelik giriĢimler ve politikalar üzerinde de etkili olmaktadır. Dolaysıyla bu süreçte, vergilendirme ve regülasyonlar yoluyla yerine getirilen mali iĢlevler azalmaktadır. Kamu harcamalarını arttırarak çözüm bulma çabaları ise, harcamaları finanse etme yeteneği azaldığından etkisiz kalmaktadır108_.

KüreselleĢme sürecinde mali politikalar arasında en çok etkiye maruz kalan vergi politikasıdır. Çünkü kamu harcamalarını finanse etmenin yanı sıra iktisadi kalkınmanın sağlanması, ekonomik istikrara ulaĢılması ve gelir dağılımının iyileĢtirilmesi amacıyla kullanılan bu politikalar, küreselleĢmenin meydana getirdiği yapısal değiĢimden olumsuz yönde etkilenmektedir. Vergi politikalarının etkinlik kaybına uğramasına neden olan geliĢmelerin baĢında, finansal faaliyetlerin küreselleĢmesidir. Liberalizasyon sonucunda finansal sermaye önündeki tüm engeller kaldırılmıĢtır. Dolaysıyla bu süreçte dizginsiz sermayeyi, vergi politikası baĢta olmak üzere toplumsal adalete uymaya zorlayan politikalar etkinlik kaybına uğratılmıĢtır. Ayrıca iletiĢim teknolojilerindeki ilerleme sayesinde gündeme gelen elektronik ticareti de, ulusal vergi politikalarını aĢındırmaktadır. Günümüzde internet

107 _{Srarç, s. 77.}

49

üzerinden yapılan elektronik ticaretin nasıl vergiye tabi tutulacağı tartıĢma konusudur. Elektronik ticaretin yaygınlaĢması, vergilendirmeye konu olmadığı durumda önemli bir gelir kaybı oluĢturmaktadır.

Bu sorunların ortaya çıkması hem maliye politikası hem de ulusal vergi sistemlerini etkinli ve adalet yönünden önemli bir tahribata uğramasına neden olabilecektir.

1.3. GELĠġMEKTE OLAN ÜLKELERĠN GENEL VE VERGĠSEL