Denekler arası çoklu yoklama modeline göre desenlenen bu araştırmada, deney süreci sekiz aşamada gerçekleştirilmiştir. Bunlar; başlama düzeyi, genelleme başlama düzeyi, öykü yazma stratejisinin uygulanması, öğretim sonu değerlendirme, genelleme öğretimi, genelleme, izleme ve genelleme izlemedir. Araştırmacı bilişsel strateji öğretimi üzerine doktora düzeyinde ders almıştır.
Deney sürecinde başlama düzeyi, genelleme başlama düzeyi, öykü yazma stratejisinin uygulanması, öğretim sonu değerlendirme, genelleme öğretimi ve genelleme değerlendirme oturumları öğrencilerin devam ettikleri sınıflarda yapılmıştır. Ancak bazı izleme ve genelleme izleme oturumları denek ve gruplara göre uygulama ortamı olarak farklılaşmıştır. Birinci denek ve denek grubunun öğretimden 3 ve 19 hafta sonra yapılan izleme ve genelleme izleme oturumları öğrencilerin devam ettiği sınıf ortamında gerçekleştirilmiştir. Birinci denek için öğretimden 12 hafta sonra yapılan izleme oturumu tatil dönemine denk geldiği için okuldaki boş bir sınıfta yapılmış ancak diğer akranlarından bu oturumlarda izleme ve izleme genelleme verisi alınmamıştır. İkinci denek için öğretimden 3 ve 10 hafta sonra yapılan izleme oturumu tatil dönemine denk geldiği için okuldaki boş bir sınıfta yapılmış ancak diğer akranlarından bu oturumlarda izleme verisi alınmamıştır. Öğretimden 17 hafta sonrasına denk gelen izleme ve izleme genelleme oturumunda ise hem ikinci denek hem de aynı sınıftaki akranlarından izleme verisi alınmıştır. Üçüncü denek için öğretimden 3 ve 8 hafta sonra yapılan izleme oturumu tatil dönemine denk geldiği için okuldaki boş bir sınıfta yapılmış ancak diğer akranlarından bu oturumlarda izleme verisi alınmamıştır. Öğretimden 15 hafta sonrasına denk gelen izleme ve izleme genelleme oturumunda ise hem üçüncü denek hem de aynı sınıftaki akranlarından izleme verisi öğrencilerin devam ettiği sınıf ortamında alınmıştır.
Deney süreci araştırmacı tarafından uygulanmıştır. Deney süresince her denek ve denek grubu ile haftada üç gün çalışılmıştır. Birinci denek ve denek grubu ile pazartesi ve çarşamba günleri 2 ve 3., cuma günü 1 ve 2. ders saatinde, ikinci denek ve denek grubu ile pazartesi ve cuma günleri 3 ve 4., çarşamba günü 4 ve 5. ders saatinde, üçüncü denek ve denek grubu ile pazartesi ve salı günleri 3 ve 4., perşembe günü ise 4 ve 5. ders saatinde çalışılmıştır. Deney koşullarından başlama düzeyinin belirlenmesi, öğretim, öğretim sonu değerlendirme, genelleme öğretimi, öğretim sonu genelleme oturumları birinci denek ve denek grubu için
öğretimden 3 hafta sonra yapılan izleme ve izleme genelleme oturumu eğitim-öğretim yılının ikinci döneminde, birinci denek ve denek grubu için ikinci izleme ve genelleme izleme oturumu ile ikinci ve üçüncü denek ve denek grubu için yapılan birer izleme genelleme oturumu bir sonraki eğitim-öğretim yılının birinci döneminde uygulanmıştır. Değerlendirme oturumları her denek ve denek grubu için belirlenen ders saatinde uygulanmıştır. Tatil dönemine denk gelen değerlendirme oturumları ders dönemine benzer saatlerde gerçekleştirilmiştir. Deney süreci toplam yedi ayda tamamlanmıştır.
3.6.1. Araştırmacının Özellikleri
Araştırmacı bir devlet üniversitesinin özel eğitim bölümü, zihinsel engelliler öğretmenliği programından mezun olmuştur. Lisans programında davranış değiştirme, sınıf yönetimi gibi derslerin yanı sıra zihinsel yetersizlikten etkilenmiş öğrencilere okuma yazma öğretimi gibi akademik derslerin öğretimine yönelik eğitim almış, programın dördüncü yılında iki dönem öğretmenlik uygulaması yapmış ve anabilim dalı üçüncüsü olarak başarıyla mezun olmuştur. Mezun olduktan sonra bir yıl boyunca zihinsel engelliler öğretmeni olarak çalışmış daha sonra yüksek lisans eğitimine başlamış ardından aynı üniversitede araştırma görevlisi olarak çalışmaya başlamıştır. Yüksek lisans eğitimi sırasında öğrenme teorileri, tek denekli deneysel desenler ve davranış değiştirme gibi dersler almıştır. Uygulamayı kendisinin yürüttüğü yüksek lisans tezi, zihinsel yetersizlikten etkilenmiş öğrencilerin okuduğunu anlama becerilerinde etkili sağaltım tekniklerini belirleme konusunda deneysel bir araştırmadır. Tezini tamamladıktan sonra doktora eğitimine başlamış, bilişsel strateji öğretimi, ölçek geliştirme ve nitel araştırma yöntemleri gibi dersler almıştır. Araştırma görevlisi olduğu süre boyunca anabilim dalında, materyal tasarımı, Türkçe öğretimi ve öğretmenlik uygulaması gibi derslere öğretim üyesi ile birlikte katılmış ve öğretmen adaylarının eğitimine katkı sunmuştur.
3.6.2. Uygulama Ortamı
Eğitim-öğretim dönemi içinde gerçekleştirilen tüm deney koşulları denek ve denek gruplarının öğrenime devam ettiği sınıflarda gerçekleştirilmiştir. Sınıflarda oturuş düzeni arka arkaya sıralar sınıf tahtasının karşısına dizili olacak şekilde düzenlenmiştir. Her üç deney grubundaki sıralar iki kişiliktir.
3.6.3. Başlama Düzeyinin Belirlenmesi
Başlama düzeyinde öğrencilerin öğretimden önce öykü yazma performansları belirlenmiştir. Bu aşamada öğrencilere üçer tane öykü konusu (mızıkçılık, kitap, göreve bağlılık) verilerek bu konulardan birini seçip bu konuyla ilgili bir öykü yazmaları istenmiştir. Verilerin toplanması amacıyla öğrencilere öykü konu listesi (Ek 21) ve yazma için gerekli olan çizgili kâğıtlar verilmiştir. Çalışmaya başlamadan önce öğrencilere kamera tanıtılarak kısa bir süre kamera kaydı alınmış ve dijital ekrandan öğrenciye/öğrencilere izletilmiştir. Öğrenci/Öğrenciler çalışmaya hazır olduğunda araştırmacı “sizinle/seninle bugün öykü yazma çalışması yapacağız. Burada sizin/senin için hazırladığım çeşitli konular var. Bu listeden istediğiniz bir konuyu seçin” denilerek öğrenciden/öğrencilerden konu seçmesi istenmiştir. Daha sonra “şimdi sizden seçtiğiniz konuyla ilgili bir öykü yazmanı istiyorum. Burada kâğıtlarınız, kalemleriniz ve silginiz var, öykünüzü yazmak için istediğiniz kadar süreniz var. Hazır olunca başlayabilirsiniz. Öykünüz bitince bana haber verin” yönergesi verilmiştir. Yönerge verildikten sonra öğrencilerin yazma süreleri kayıt edilmiştir. Öykülerin yazım süreci bittikten sonra kâğıtlar alınarak yazma performansları değerlendirilmiştir.
Deney sürecinin başlangıcında tüm öğrencilerden birer yoklama verisi alındıktan sonra ilk denek ve denek grubundan üst üste en az üç oturum öykü ögeleri puanlama anahtarından aldıkları puanlar kararlılık gösterinceye kadar başlama düzeyi verisi alınmıştır. Başlama düzeyi aşaması diğer öğrencilere de aynı şekilde uygulanmıştır. Başlama düzeyi alımı sırasında öğrencilere yazdıkları öykünün içeriğine veya kalitesine yönelik herhangi bir dönüt verilmemiştir.
Öğrencilerin öykü yazma başlama düzeyleri belirlendikten sonra tüm denek ve denek gruplarında öykü yazmaya yönelik öz yeterlilik inançlarını belirlemeye yönelik Öykü Yazma Öz Yeterlilik Ölçeği verilerek ön test uygulaması yapılmıştır.
3.6.4. Genelleme Başlama Düzeyinin Belirlenmesi
Öğrencilerin anı yazmadaki başlama düzeylerinin belirlenmesi tıpkı öykü yazma başlama düzeylerinin belirlenmesinde olduğu gibi uygulanmıştır. Bu aşamada öğrencilere üçer tane anı konusu (akraba ziyaretinde olan, evde yaşadığın, parkta olan) verilerek bu konulardan
birini seçip bu konuyla ilgili bir anılarını yazmaları istenmiştir. Genelleme başlama düzeyinin belirlenmesinde her denek ve denek grubundan birer yoklama verisi alınmıştır.
3.6.5. Öykü Yazma Stratejisinin Uygulanması
Öykü ögelerinde kararlı başlama düzeyi verisi elde edildikten sonra öğretim uygulanmıştır. Öğretim birinci denek ve denek grubu stratejiyi uygulamada bağımsızlık sergileyene kadar ve öyküleri tüm öykü ögelerini içerecek şekilde olana kadar devam etmiştir. İkinci denek ve denek grubu ile öğretime birinci denek ve denek grubunun öğretim sonu değerlendirmede öykü ögeleri puanlama anahtarından aldıkları puan başlama düzeyine göre en az iki kat arttığında (Güzel-Özmen, 2006) başlanmıştır. Aynı süreç ve ölçüt diğer denek ve denek grupları içinde uygulanmıştır.
Her denek ve denek grubu için öğretim aşamalarının oturum sayısı ve uygulama süresi Tablo 4’de gösterilmektedir.
Tablo 4. Öğretim Oturum Sayıları ve Süresi Birinci denek ve
denek grubu İkinci denek ve denek grubu Üçüncü denek ve denek grubu Öğretim aşamaları Oturum
sayısı Süre(dk.) Oturum sayısı Süre(dk.) Oturum sayısı Süre(dk.)
Önbilgileri geliştirme 2 120 2 120 2 120 Tartışma 2 80 2 80 2 80 Model olma 2 160 2 200 2 160 Ezberleme 1 40 1 40 1 40 Rehberli uygulamalar 2 160 2 160 2 160 Bağımsız uygulamalar 2 160 2 160 2 160 Toplam 11 720 11 760 11 720
Tablo 4’de görüldüğü gibi her denek ve denek grubu için öğretim aşamaları 11 oturumda gerçekleşmiştir. Öğretim oturumları ezberleme oturumu dışında aynı sayıda (2) gerçekleştirilirken en az oturum (1) ezberleme aşamasında gerçekleştirilmiştir. Çünkü öğrenciler ilk oturumda, bu aşamanın tamamlanması için gerekli ölçütü karşılamışlardır.
Öğretim sürelerine bakıldığında ise birinci ve üçüncü deneklerde aynı sürede (720 dk) öğretimler tamamlanırken ikinci denek ve denek grubu için diğerlerinden daha fazla süre (760 dk) harcandığı görülmektedir. Bu farklılık, model olma oturumunun diğer denek ve denek gruplarıyla aynı şekilde 2 oturum uygulanmasına rağmen bu sınıfta süre olarak daha uzun gerçekleşmesinden kaynaklanmaktadır. Bu sınıfta uygulama bir ders saati kadar (40 dk) daha uzun sürmüştür. Çünkü uygulama sırasında araştırmacı birinci oturumda sınıf kontrolü için daha fazla süre harcamıştır. İki ders saatinin bitiminden sonra sınıf öğretmeninden diğer ders için de izin istenerek oturumun tamamlanması sağlanmıştır. Model olma aşamasındaki ikinci oturum ise iki ders saatinde tamamlanmıştır.
3.6.6. Öğretim Sonu Değerlendirme
Öğretim sonu değerlendirme öğretim tamamlandıktan sonra en az üç oturum aynı başlama düzeyinin belirlenmesinde olduğu gibi uygulanmıştır. Bu uygulamanın sonunda Öykü Yazma Öz Yeterlilik Ölçeği verilerek tüm denek ve denek gruplarında son test uygulaması yapılmıştır.
3.6.7. Genelleme Öğretimi
Bu aşamada araştırmacı öğrencilere anıların da tıpkı öykülerde olduğu gibi benzer ögeleri olduğunu öğrencilere açıkladıktan sonra kendisine ait bir anısını tahtaya yazarak bu anı üzerinde anı ögelerini öğrencilere açıklamıştır. Öğrencilere anılarını yazarken bu ögelere dikkat ederek yazmaları gerektiği söylenmiştir. Genelleme öğretimi 1 oturum, 40 dakika sürmüştür.
3.6.8. Genelleme Değerlendirmesi
Bu aşamaya öğrencilerin öykü yazmada seç+düzenle+yaz+oku-düzelt+paylaş-düzelt stratejisinin öğretiminin anı yazma becerileri üzerinde de etkili olup olmadığının belirlenmesi amacıyla yer verilmiştir. Genelleme verileri tıpkı başlama düzeyinin belirlenmesinde olduğu gibi toplanmıştır. Genelleme oturumlarında her denek ve denek grubundan birer yoklama verisi alınmıştır. Genelleme değerlendirmesi, öğretim öncesinde ve sonrasında birer kez yapılmıştır.
3.6.9. İzleme Değerlendirmesi
İzleme oturumları öğrencilerin öykü yazma stratejisinin uygulanması tamamlandıktan sonra öğretim sonu değerlendirme oturumlarının uygulanmasının ardından öğrencilerin kazandıkları öykü yazma stratejisini sürdürüp sürdürmediklerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Bu süreç aynı başlama düzeyinin belirlenmesinde olduğu gibi uygulanmıştır. İzleme oturumları öğretim bittikten sonra 3 ile 19 hafta arasında yapılmıştır. Her denekten üçer kez, birinci denek grubundan iki kez, ikinci ve üçüncü denek grubundan ise birer kez izleme yoklaması alınmıştır. Birinci denek için izleme oturumları öğretim bittikten 3, 12 ve 19 hafta sonra, birinci denek grubu için 3 ve 19 hafta sonra yapılmıştır. İkinci denek için izleme oturumları öğretim bittikten 3, 10 ve 17 hafta sonra, ikinci denek grubu için 17 hafta sonra yapılmıştır. Üçüncü denek için izleme oturumları öğretim bittikten 3, 8 ve 15 hafta sonra, üçüncü denek grubu için 15 hafta sonra yapılmıştır.
3.6.10. Genelleme İzleme Değerlendirmesi
Bu aşamaya öğrencilerin öykü yazmada seç+düzenle+yaz+oku-düzelt+paylaş-düzelt stratejisinin öğretiminin anı yazma becerilerini öğretimden 3 ile 19 hafta sonra sürdürüp sürdürmediklerinin belirlenmesi amacıyla yer verilmiştir. Genelleme izleme verileri tıpkı başlama düzeyinin belirlenmesinde olduğu gibi toplanmıştır. Genelleme izleme oturumlarında, birinci denek ve denek grubu için öğretimden 3 ve 19 hafta sonra olmak üzere iki kez, ikinci denek ve denek grubundan öğretimden 17 hafta sonra olmak üzere bir kez, üçüncü denek ve denek grubundan öğretimden 15 hafta sonra olmak üzere bir kez yoklama verisi alınmıştır.