Orta Mallarna örnekler: Mera, Yaylak ve Klak Alanlar

Mera ve yaylalar köy halknn hayvanlarnn otlatlmasna özgülenmi orta mallar olmalarndan dolay kamu maldr ve kamu mallar da kamu rejimine tabi olacaktr172_{. Bu tür mallar her ne kadar istisnai özel yararlanmaya konu olsa bile} kesin olarak anonim (genel ) yararlanmaya açk mallar olup, orta mal vasflar devam etti
i sürece, genel yararlanma söz konusudur ve sona erdirilemez173.

4342 sayl Mera Kanunu kabul edilinceye kadar, münhasran mera, yaylak ve klaklar düzenleyen bir kanun mevcut de
ildi. Mera, yaylak ve klaklarla ilgili olarak çeitli kanunlar da yetersiz düzenlemeler mevcuttu. Özellikle ülkemizde gelirinin büyük ksmn hayvanclktan sa
layan halk için, meralarn yaamsal bir de
eri vardr ve bu de
erin bir sonucu olarak da anlamazlklara konu olmaktadr174. Bu durumun olumsuzluklar, do
al olarak uygulamaya da yansyordu. Ayrca meralarn bakm, slah ve korunmas konular da kanunlarda sürekli ihmal edilmiti. Bunun sonucunda da, ülkemizdeki meralarn yüzölçümlerinde büyük azalmalar meydana gelmitir. Meralarla ilgili olarak karlalan sorunlarn giderilmesinde

168 _{Çekek yerleri: kylarda köy ve kasaba halknn sandal kayk vb demiz araçlarn tamir veya} bekleme amacyla koyduklar yerlerdir.

169 _{442 Sayl Köy Kanunu m.6 “Birkaç köy arasnda müterek olan svat, sulak, pnar ve baltalk gibi} yerler e
er bir köy snr içinde kalyorsa o köyün mal olmakla beraber di
er köyler de eskisi gibi istifade ederler. Bu gibi müterek yerler bir köy snr içinde kalmyorsa buralardan istifade eden köylerin mütereken mal olup her köyün snr kâ
dnda bu haklar yazlr ve mütereken koruyup eskisi gibi istifade ederler.”

170 _{Gülan, s.36.} 171 _{Gülan, s.105.}

172 _{Ertem brahim, Köy Meralar, dare Dergisi, Y.23, S.217, Temmuz - A
ustos 1952, s.45.} 173 _{Gülan, s.36.}

174 _{Krba Sadk, Mera Anlamazlklarndan Doan Yönetsel Sorunlar, AD, C.13, , S.1, Mart,} 1980, (makale), s.33 .

40 bilimsel çalmalar ve Yargtay çtihatlar önemli rol oynam ve uygulamaya da k tutmutur. Özellikle Yargtay, meralar konusunda çok büyük bir hassasiyet göstermitir175_.

Mera Kanunu m.3/c “Mera: Hayvanlarn otlatlmas ve otundan

yararlanlmas için tahsis edilen veya kadimden beri bu amaçla kullanlan yeri”

olarak tarif edilmitir.

4342 sayl Mera Kanununun 2. maddesinde anlan kanunun, mera, yaylak ve klak alanlar ile umuma ait çayr ve otlak alanlar kapsad
 ifade edilmitir. Kanunun 4'ncü maddesinde, mera, yaylak ve klaklarn hukuki durumu belirlenmitir.

Mera Kanununun 14. maddesinde tahsis amacnn de
itirilmesi düzenlenmitir. Buna göre, “Tahsis amac de
itirilmedikçe mera, yaylak ve

klaktan bu Kanunda gösterilenden baka ekilde yararlanlamaz. Ancak, bu Kanuna veya daha önceki kanunlara göre mera, yaylak ve klak olarak tahsis edilmi olan veya kadimden beri bu amaçla kullanlan arazilerden; kanunda saylan

istisnalar durumunda, ilgili müdürlü
ün talebi, komisyonun ve defterdarl
n uygun

görüü üzerine, valilikçe tahsis amac de
itirilebilir ve söz konusu yerlerin tescilleri Hazine adna, vakf meralarnn tescilleri ise vakf adna yaptrlr.”

Mera Kanununun 14. maddesinde hangi durumlarda mera niteli
inin de
itirilebilece
inin açk bir ekilde belirtilmi olmas, olumlu bir yaklamdr. Çünkü önceleri, mera vasfnn de
iip de
imedi
i konusunda ortak bir kstastan hareket edilmiyordu. Vasf de
ien meralarn, Hazine adna tescil edilece
inin de madde metninde açkça ifade edilmesi yerinde olmutur.

175 _{YHGK, E. 2007/8-926, K. 2007/969 T. 5.12.2007, http://tinyurl.com/6du5hmy (13.06.2011);} YHGK, E. 1991/14-263, K. 1991/374, T. 19.6.1991, http://tinyurl.com/62wfluk (13.06.2011).

41 Mera, yaylak ve klaklara tecavüz oldu
u takdirde muhtarlar ve belediye bakanlar durumu derhal Bakanlk, l veya lçe Müdürlü
üne bildirmekle yükümlü tutulmulardr. Kanunun 27. maddesinde de yükümlülüklerini yerine getirmeyenler hakknda yaplacak ilemler düzenlenmitir. Ancak uygulamada, bu maddede öngörülen ilemlerin yaplp yaplamayaca
 zaman geçtikçe anlalacaktr.

Önceden meralardan parasz; yaylak ve klaklardan ise belli bir ücret karl
nda yararlanlmas mümkünken, Mera Kanunu ile meralardan yararlanmak için de bir ücret ödenmesi hükmü getirilmitir. Bu durum, Mera Kanunu ile getirilen önemli bir de
iikliktir.

Mera Kanunu ile de
itirilen ve ilga edilen hükümler kanunda birer birer saylmtr. 442 sayl Köy Kanunu’nun ek 12. maddesinde, 20.05.1987 tarih ve 3367/1 md. ile gelen Ek 14. maddede, “Köy yerleme plannda konut alan ve köy

genel ihtiyaçlarna ayrlan yerler. Devletin hükmü ve tasarrufu altnda bulunan mera, yaylak, seyrangah, yol, harman ve panayr yerleri gibi alanlar ve hazinenin mülkiyetinde olup kamu hizmetine tahsis edilmemi tanmaz mallar köy yerleme plannn onay ile bu vasflarn kendili
inden kaybeder ve valili
in talebi üzerine köy tüzel kiili
i adna re’sen tapuya tescil edilir” denilmektedir. Anlan madde

4342 sayl Mera Kanunu ile yürürlükten kaldrlmamtr. Mera Kanununun 14. maddesinde meralarn tahsis amaçlarnn de
itirilmesi ayrntl olarak düzenlenmi ve köy yerleim planlarndan söz edilmemitir. Ancak söz konusu yasa hükmünün mera kanunu ile kaldrlmamas nedeniyle köy yerleim planlaryla meralarn vasfnn kalkmas gerekir.

4342 sayl Mera Kanunu, bugüne kadar büyük bir hzla azalm olan meralarn bundan sonra en azndan var olanlarn daha iyi bakm, slah ve korunmalarn sa
layarak azalmalarna engel olabilecek nitelikte oldu
u söylenebilir.

Orta mallarndan faydalanma, zilyetli
e dayanan bir temellük hakk olmayp devletin, hükümranl
 altndaki topraklardan halkn yararlanmasna müsaade etmesidir. 3402 sayl Kadastro Kanununun 16. maddesinin (B) bendinde orta

42 mallarnn snrlandrlaca
, parsel numaras verilerek yüzölçümünün hesaplanaca
 ve bu gibi tanmaz mallarn özel siciline yazlaca
 hüküm altna alnmtr. Anlan maddede bu snrlandrmann tescil mahiyetinde olmad
 gibi bu suretle belirlenen tanmaz mallarn özel kanunlarnda yazl hükümler sakl kalmak kaydyla özel mülkiyete konu tekil etmeyeceklerdir.

Yol, meydan, köprü gibi herkesin ortak yararlanmasna açk mallarn ise haritasnda gösterilmekle yetinilece
i, belirtilmitir. Orta mallarnn tapuya tescil edilmeleri niteliklerinin de
imesine yol açmaz.