1.3. Kamu Mallarnn Türler
1.3.3. Hizmet Mallar
Kamu hizmeti için tahsis edilmi mallarn da, kamu mallar içinde yer almas ihtiyaçlarn deimesi ile kabul görmütür176.
Kamu hizmet mallar, bir kamu hizmetine, o hizmetin öesini (unsurunu) oluturacak biçimde balanm (özgülenmi) tanmazlardr177. Sahipsiz mallar ve orta mallarnda olduu gibi hizmet mallarnda da ayrntl bir kanun yoktur178. Bu mallar idarenin faaliyetlerine tahsis edilmi ve hizmetin bir parçasn oluturmulardr179.
Yargtay hizmet mallarn “Kamunun dorudan doruya ortak
yararlanmasna veya kullanmasna doal nitelikleri gerei açk olan ( sahipsiz
176 “amme hizmetleri gelitikçe, bunlar idare eden teknik ilerledikçe hizmetle hizmetin ayni vasflar arasndaki ilgi sklamakta ve bu vastalar hizmetin bir eleman haline gelmektedir.” Onar, armaan, s.533.
177 Giritli, Bilgen, Akgüner, s.717;Gülan, s.39; Yavuz Nihat, Türk Hukukunda Kamu Mallar, Ankara Barosu Dergisi, Y.1975, S.4, Temmuz-Austos, s.491; Osten, s248; Karatepe, s.217; Gözübüyük, Tan, s.1081.
178 Krba, s.19.
179 AYM, E. 1996/66, K. 1997/7, T. 31.1.1997, http://tinyurl.com/42btj2n (13.06.2011) “Doal nitelikleri gerei herkesin ortak yararlanmasna açk olan sahipsiz mallar ile kamu tüzelkiileri tarafndan herkesin ya da halkn bir ksmnn yararlanmasna ayrlan orta mallar ve kamu hizmeti niteliindeki etkinliklerin konusu ve arac olan mallar, kamu mal olarak tanmlanabilir. Özellikleri gerei veya kamu hizmetinin öesini oluturacak biçimde ona balanm olmalar nedeniyle kamu mallarnn haczedilmelerinin engellenmesinde kamu yararnn varlndan söz edilebilirse de, özelletirme kapsamna alnan kurulularn özel mallar için ayn gerekçeye dayanlamaz.”
43
mallar ) veya Devlet ya da bir kamu tüzel kiisi tarafndan kamunun dorudan doruya yararlanmasna veya kullanmasna tahsis edilen ( orta mallar ) veyahut bir kamu hizmetinin vastas olmak üzere tahsis edilen mallara ( hizmet mallar ) kamu mal denilir”180 eklinde tanmlamtr.
Kavramn anlalrl açsndan kamu hizmet kavramna deinmek yerinde olacaktr. darenin gördüü hizmetin kamu hizmeti saylabilmesi için, belli unsurlarn olumas gerekmektedir. Hizmet halkn ortak ihtiyacn sürekli ve düzenli olarak karlamaldr. Kamu hizmeti, kamu gücüne sahip kamu tüzel kiileri veyahut da kamu kurulularn denetiminde özel kiilerce görülmelidir181. Kamu hizmeti nesnel, kural olarak parasz olarak sunulur.
Hizmet mallarndan bu mallarn tabi olduklar hizmet vastasyla dolayl olarak yararlanlabilir182. Bir güvenlik hizmetini düünürsek; bu hizmetin yürütülebilmesi için gerekli olan askeri tesisler, karakollar bu hizmetin görülmesinde tamamlayc parçalar olup, bu mallar hizmet mallardr. Yargtay bir kararnda, “Okul binalar, eitim hizmetinin görülmesinde onun tamamlayc bir parçasdr;
uygun ve özel nitelikteki binalarda yaplmadkça bu hizmetin aksamas kaçnlmazdr. Bu nedenle okul olarak yaplm binalar, tipik kamu maldr”183
sonucuna varmtr.
Bir maln, hizmet mal statüsüne girmesi için; o maln kamu hizmeti için özel olarak düzenlenmi (uyarlanm) olmas184 ve söz konusu maln kamu hizmetinde bilfiil kullanlmas185 gerekir. Hukukumuzda bir maln hizmet mal olabilmesi için düzenlenmi (uyarlanm) olma art, her ne kadar kanuni bir temele dayanmasa da
180 Yar. HGK, E. 1981/1-167, K. 1981/656, T. 30.9.1981, Kazanc, http://tinyurl.com/63k2b6e (13.06.2011).
181 Aydnl, s.24.
182 Akylmaz, Sezginer, Kaya, s.535.
183 Yar. 4. HD, E. 1985/398, K. 1985/5074, T. 20.5.1985, kazanc, http://tinyurl.com/6kjoj24 (13.06.2011).
184 Duran, ölçüt, s.46; Gülan’a göre, yarg yerleri somut olayda maln hizmetin bir unsuru olduunu tespit ettiklerinde mal üzerinde özel bir uyarlama yaplmam olsa bile bu kriterin gerçekletiine kanaat getirmektedirler (Gülan, s.39).
44 yarg yerlerince bu art aranmaktadr186. Hizmet mallar; tahsis, ba, inaat benzeri hukuki ilemler sonucunda veyahut fiili eylemler sonucunda kamusal olma özelliini kazanrlar187.
3402 sayl Kadastro Kanununun 16. maddesinin (A) bendinde; “Kamu
hizmetinde kullanlan, bütçelerinden ayrlan ödenek veya yardmlarla yaplan resmi bina ve tesisler, (Hükümet, belediye, karakol, okul binalar, köy odas, hastane veya dier salk tesisleri, kütüphane, kitaplk, namazgâh, cami, genel mezarlk, çeme, kuyular, yunak ile kapanm olan yollar, meydanlar, pazar yerleri, parklar ve bahçeler ve boluklar ve benzeri hizmet mallar) kayt, belge veya özel kanunlarna göre Hazine, kamu kurum ve kurulular, il, belediye, köy veya mahalli idare birlikleri tüzel kiilii adlarna tespit olunur” denilmektedir. Hizmet mallarnn en
belirgin özellii, görülen kamu hizmetinin dorudan bir unsuru olmalardr. Hizmet mallar bu niteliklerini bir tahsis ilemi188 ile kazanrlar; tahsisin kaldrlmas ise, mal tekrar özel mülkiyete konu olabilecek hale getirir189.
Hizmet mallarnn tapuya tescil edilmeleri, onlarn özel mülkiyet konusu olabilecekleri anlamna gelmez. Hizmet mal vasfndaki tanmazlarn mülkiyeti, zamanam veya ihya yoluyla kazanlamaz. Bu vasftaki tanmazlar sehven tespit yahut tescil edilseler dahi, tescil ya da tespit geçersiz olur190.
1.4. Kamu Mallarnn Özellikleri (Kamu Mallar Rejiminde Temel lkeler ) Kamu mallar, doalar gerei ya da kadimden beri kamunun ortak kullanmna açk, bir kamu hizmetinin görülmesine tahsis edilmi olan veya bir kamu hizmetinin unsuru olan tanmaz mallardr. Bu mallara ihtiyaç olduu zaman dilimi içinde kamu mal statüsünde tutulmalarn salamak amacyla, bu mallar belli ilkeler
186 Yar. 4.HD, E.1985/398, K.1985/5074, T.20.05.1985, YKD, C.2, S.10, s.1454-1458 (karar incelemesi için bkz. Duran, ölçüt, s.46).
187 Atay, s.609.
188 Eren, Bapnar, s.342.Tahsis ilemleri ilerleyen bölümlerde (1.6. No’lu balk) ayrntl olarak anlatlacaktr.
189 Krba, s.20; Eren, Bapnar, s.342. 190 Eren, Bapnar, s.342; Krba, s.20.
45 çerçevesince korumak gerekmektedir191. Bu ilkeler, kamu mallarnn “hukuki karakterleri” dir 192. Hukukumuzda gerekli düzenleyici ilemler yaplamad193 için temel ilkelere ilikin tanm, içerik ve ölçütler mevzuatta karlk bulamamtr. Hem öretinin hem de yarg kararlarnn katklaryla ortaya konan bu ilkeler, ayn zamanda ihtilaflarn çözümü için ilerleyen zamanlarda yarg kararlarna k tutacaktr194. Mesela Yargtay bir kararnda, kamu mal tanmn öretiye dayanarak hatta kitaplardan aynen naklederek yapmtr195. Kamu mallar rejimine hizmet eden ilkelere, aada srasyla deineceiz.