KAMU MALLARINDAN YARARLANMA USULLER 2 KAMU MALLARINDAN YARARLANMA REJM
2.12. Özel stisnai Yararlanmann Kurulma ekiller
Kamu mallarndan özel yararlanma için idare ile ruhsat, sözleme ya da imtiyaz yolu bir hukuki iliki kurmak gerekir. Özel istisnai yararlanmalar, iki ekilde kurulabilir.
2.12.1. Tek Tarafl dari lem ile Olumas
Bu tarzda oluan yararlanmalarda, yararlanma talep eden kiiye idarece bir izin (ruhsat) verilmesi ile ortaya çkar. dare, verecei tek tarafl icrai izin ile yararlanma süresini, yararlanma kapsamn, hak ve yükümlülükleri, yararlanma karl alnacak bedeli, talep edenin katlm olmakszn birer koul ilem ile belirler631. Bu yararlanma tarznda, hukuki ilikide kamu mallarnn bir bölümünden tahsis amac dnda ve niteliine uygun olmayan bir yöntemle kullanma ekli ve yararlanma söz konusu olabilir632. Bir hazr giyim dükkânnn, dükkân önünde kaldrmda da mal sergilemesi, kraathanelerin kaldrmlara masa koymas, bu tip kullanmlara örnektir.
Bu ruhsatlarn (izinlerin) verilmesi konusunda, her ne kadar idareye takdir hakk tannm olsa da; idare böyle bir talep karsnda kamu malndan yararlanmann halkn yararlanmasna engel olup olmayacan ve halkn yararlanmasn kstlayc/rahatsz edici olup olmadn göz önünde bulundurup ona göre bu özel yararlanma talebini kabul/ret etmesi gerekecektir633. Ancak günlük hayata baktmzda, bu özel yararlanma öyle yaygn ve halkn o kamu maln kullanmn kstlamakta ki; bu konuda idarenin pek de duyarl davranmad
630 Gülan, dare mallar, s.712.
631 Gülan, dare mallar, s.712; Gülan, s.214. 632 Giritli, Bilgen, Akgüner, s.726.
162 görmekteyiz. Özellikle kalabalk ehirlerde, zaten altyap ve imar konusunda sorun yaayan çevrelerde idarenin, genelin kullanmna önem vermeden bu izinleri verdii gözlenmektedir. Dolaysyla halkn genelinin yararnn, özel yararlanmaya feda edilmesi, pek de demokratik bir yaklam olmamaktadr. Kimi yerlerde darack kaldrmlarn üzerinde tezgâhlarn açlmasndan dolay halkn, araçlarn olduu trafik yolundan yürümesini mecbur klyor. Bu konuda; idarenin ruhsat verirken daha duyarl davranmas gerekmektedir.
Kamu malndan yararlanma talebi sonucunda, idarece olumlu cevap verilmesi halinde verilecek ruhsatn sonucu olarak yararlanacak kii, sadece kamu malndan yararlanma hakkna sahip olacak, mülkiyet hakk kazanamayacaktr634.
Tek tarafl bir ilemden kaynaklanan yararlanmalarda, bir ihtilaf çkmas durumunda iptal davas açmak söz konusu olacaktr. ptal davalar, idari yarg mercilerinde açlacaktr.
2.12.2. Bir Sözleme ile Olumas
Bu tarz oluacak yararlanmada, yararlanma talep eden ile yararlandrma yetkisine haiz idare arasnda imzalanacak bir sözleme ile yararlanma hakk salanm olur. Bunun en önemli sonucu da; özel istisnai yararlanmalarda, yararlananlara çounlukla da uzun bir yararlanma süresi verilmesi ve idarece sözlemeye son verilmesi halinde tazminat hükümleri bulundurmas yönünden yararlanan lehine, hukuki ve ekonomik açdan bir güvence salamasdr635.
dare ile yararlanan kii(ler), sözleme koullarna uyduu sürece yararlanma devam eder ve bu süreç zarfnda da ilgili kamu malnn üzerinde idarenin kamu gücüne dayanan koruma ve düzenleme yetkileri devam etmektedir636. Nitekim idare, kamu mallar üzerindeki yetkilerini düzenli yönetim ilkesi gerei olarak, düzenleyici
634 Giritli, Bilgen, Akgüner, s.726; Karatepe, s.240-241. 635 Gülan, s.217.
163 ilemler vastasyla kullanr637. Bu tip bir sözleme, idari bir sözleme olup idari yarg rejimine tabi olacaktr. Nihayetinde sözlemenin konusu kamu maldr ve sözleme kurulurken idarenin kamu gücü kullanlmaktadr 638.
Mevzuatta, bu tip sözlemelerin ekline ilikin belli bir düzenleme mevcut deildir. Sözlü veyahut yazl olabilir. Ancak kanaatimizce, yazl olmas daha isabetli olacaktr. Bu tip sözlemelerden, kira sözlemesi olarak bahsedilmektedir639. Ancak kanmzca; Gülan’n ifadesiyle640, bu sözlemelere kamu mallarndan özel istisnai yararlanma sözlemesi denilebilir.
Özel istisnai yararlanmalarda kullanlan hukuki aracn, tek tarafl idari ilem ya da iki tarafl sözleme olduunu tespit etmek, çou zaman zor bir süreçtir. “Ruhsat” ad verilmesine ramen sözleme vasfnda olabilecei gibi; “sözleme” ismi kullanld halde tek tarafl bir ilem ile tannm bir imtiyaz da olabilir. Dantay bir kararnda641, bir artnamenin olmas ve muhatabn imzalanmam olmasnn, yararlanma izninin henüz verilmedii anlamna gelmeyecei sadece tamamlanmas gereken bir eksiklik eklinde deerlendirilmitir. Öyle ki; kimi zaman artnameler, özel yararlanmalara ilikin genel düzenleyici ilem niteliinde önceden belirlenmi koullarn, yararlanmaya ilikin özel hükümleri tamadan, yararlanan kiiye imzalatlmaktan baka bir ilem olmamaktadr642. Neticede, istisnai yararlanamaya imkân tanyan muamelenin bal ne olursa olsun, hukuki vasflandrmas içerdii hükümlere ve konusuna göre bir ihtilaf halinde yarg yerince yaplacaktr643.
Mevzuatla açkça düzenlenmedii durumlarda, yararlanmaya ilikin muamelenin sözleme yahut tek tarafl idari ilem mi olaca konusunda; yararlanma çerçevesini belirleyen hak ve yükümlülüklerin madde madde düzenlenmesi
637 Gözübüyük, yönetim hukuku, s.235. 638 Gülan, dare mallar, s.713; Gülan, s.215. 639 Gülan, dare mallar, s.713; Gülan, s.216. 640 Gülan, s.216.
641 DDGK, E.1986/34, K. 1986/54, T.19.12.1986 http://tinyurl.com/3juc257 (13.06.2011). 642 Gülan, s.217.
164 yararlanana çeitli güvenceler salamas yönünden, sözleme yaplmas isabetli olacaktr644. Zira kamu malndan yararlanma çerçevesinde, belli bir yatrm yapan yararlanann olas ciddi bir zarara uramamas ve yararlanmann da güncel ihtiyaçlara da cevap vermesi gerekir. Bu durumda, hem idare hem de yararlanan açsndan sürenin dikkatle gözetildii; vaktinden evvel sözlemeye son verilmesi halinde ödenecek bedelin sözlemede belirtilmi olmas özel istisnai yararlanmann amacna hizmet edecektir645. Bu artlarn da, özel yararlanmalarn geçicilii ilkesi gözetilerek düzenlenmesi gerei tartmaszdr.
Bir dier husus da; 3996 Sayl Baz Yatrm ve Hizmetlerin Yap-let-Devret Modeli Çerçevesinde Yaptrlmas Hakknda Kanun ile düzenlenmi olan yap-ilet- devret sözlemelerinin gerek kamu hizmet görülü usullerine gerekse kamu malndan özel istisnai yararlanmaya ilikin olanlar içerecek ekilde kullanlmasdr. Böyle bir sözlemenin, bir kamu hizmetine mi yoksa sadece kamu malndan yararlanamaya m yönelik bir sözleme mi olduunu tespit etmek güçlemektedir. Kamu hizmeti görülü usulüne ilikin bir idari sözlemelerin asl konusu, ticari amaç içerse bile idareye ait bir faaliyetin, onun denetimi altnda yerine getirilmesidir. Kamu hizmeti imtiyaz ile kamu malndan yararlanma sözlemesinin ayrt edilmesi, yarg yolunun tayini konusunda önemli olacaktr ki; uyumazln niteliine göre adli yahut idari yargnn görev alanna girecektir.646
2.13. Özel stisnai Yararlanma Talebinin Kabulü veya Reddi