Anonim Yararlanmann Serbestli
i lkes

Kiilerin kamu mallarndan anonim yararlanmaya uygun olan tahsislerden yararlanmasnn serbest olmas kuraldr. Bireyler, bu kamu mallarndan izin almakszn yararlanrlar. Dolaysyla bu tip kamu mallarndan yararlanmadan mutlak bir yasaklama, izne/bildirime veya ruhsata ba
lama söz konusu olmaz419. Aksi bir uygulama, hukuka aykr addedilecektir. lgili kiiler, böyle bir durumda iptal davas yoluyla, idarenin hukuka aykr ilemi için idari yargya bavurabilir. Kamu mallarndan anonim yararlanmay öngören tahsislerde, yararlanma tahsise uygun olmaldr420. Ayrca kamu menfaatine katlanmak zorunda olunan bu tür yararlanmalar, bakasnn yararlanmasn menfi ekilde etkilememelidir421.

Kamu mallarndan anonim yararlanmann serbest olaca
 konusu, mevzuatmzn baz kanunlarnda açkça dile getirilmitir422. Kamu mallarndan anonim yararlanma istisnai olarak izne ba
lanm ise; bunun kanunda açkça bir hükme dayandrlmas gereklidir423. Örne
in yollardan araç ile faydalanabilmek için bir sürücü belgesi almak gerekir. Kiilerin bu yararlanmalarnn hürriyeti kstlayc hükümler kanunlarla düzenlenmemise, bu ilemler kii özgürlüklerini bir tecavüz oluturacaktr424_.

419 _{Akylmaz, Sezginer, Kaya, s.542; Sancakdar, s.152; Gözler, Dersler, s.701; Gözler, C.II, s.900.} 420 _{Gülan, dare mallar, s.702-703; Düren, s.82.}

421 _{Sancakdar, s.152.}

422 _{3621 Sayl Ky Kanunun 5.m “Kylar, Devletin hüküm ve tasarrufu altndadr. Kylar, herkesin} eit ve serbest olarak yararlanmasna açktr” demektedir.

423 _{Örne
in mülga 1593 Sayl Erime Kontrolü Karayollar Kanununun 1. Maddesinde, bu yönde} açk bir hüküm yer almaktayd.

108 Özgürlükler ile yakn ilgisi425 _{olan kamu mallarndan anonim yararlanmay} sa
lamak için; idarenin, kolluk yetkisinden gelen düzenlemeler yapma hakk ve gereklili
i vardr426_{. Kamusal sular, devletin hüküm ve tasarrufu altna giren ve} yarar kamuya ait oldu
undan, bunlardan yararlanma hakkna herkes sahip olup devlet, buralarda toplum yararna uygun olarak tasarruf hakkna malik oldu
undan baz ksntlar getirebilir427_{. Keza ticari nitelikteki baz faaliyetler (halk otobüsü} iletmek, dolmu iletmek gibi.), kamu yararna yönelik baz koullara tabi tutulabilir428_{. Kolluk makam, kural olarak anonim yararlanmay yasaklamaz. Lakin} kolluk makam, kolluk gereklerinin dna çkmadan sorunlarn ortaya çkard
 ve artlarn gerektirdi
i tedbirleri alabilir. Dolaysyla kolluk makam, sadece artlarn gerekli ve hakl kld
 zamanlarda genel olmayacak snrlamalar koyabilecektir429_. Bu tip düzenlemelerin amac, anonim mallar üzerinde bir kstlama getirmekten ziyade, yararlanmann selametini sa
lamak ve herkes adna güvence altna almaktr. Bu da gösteriyor ki; idare sadece kamu mallarn ve tahsisi korumakla kalmayp ayn zamanda “çok tarafl faydalanma esaslarn getirmek”430 gibi bir misyona da sahip olacaktr.

Kamu mallarndan yararlanmann kural olarak serbest oldu
undan bahsetmitik. Fakat genelin normal yararlanma seviyesini aan veya di
er yararlanmalara engel olabilecek olan ya da kamu malna zarar verilebilecek yararlanmalarda bir izin/bildirim art getirilebilmektedir. Örne
in kamu mal olan yollar kullanan bir tama irketinin, kamu mal olan yoldan normalin üzerinde bir yararlanma sa
lamas nedeniyle, izin almak ve bedel ödemek durumda braklabilir. Kolluk gerekçesi ile ya da sayd
mz bu gibi ihtimaller haricinde kamu mallarndan anonim yararlanma serbesttir ve izne ba
lanamaz431.

425 _{Gülan, s.105;Onar, arma
an, s.497; Düren, s.82,85.}

426 _{Akylmaz, Sezginer, Kaya, s.542; Gülan, s.106; 183; Onar, umumi esaslar, s.1328.} 427 _{Aydnl, s.82.}

428 _{Gözübüyük, Tan, s.1132.}

429 _{Gülan, dare mallar, s.703; Atay, s.616; Gülan, s.106;183.} 430 _{6831 Sayl Orman Kanunu m.26.}

109 3621 Sayl Ky Kanunda m.6 “Ky, herkesin eitlik ve serbestlikle

yararlanmasna açk olup, buralarda hiçbir yap yaplamaz; duvar, çit, parmaklk, tel örgü, hendek, kazk ve benzeri engeller oluturulamaz.” demek suretiyle kyda

uygulama imar plan ile yaplabilecek yap ve tesislerin nitelikleri ve koullar belirlenmitir. Bu düzenlemede de, ky gibi sahipsiz mal kategorisindeki mallardan serbestçe herkesin yararlanabilmesi öngörülmütür.

2.6.2.2. Anonim Yararlanmann Meccanili
i (Parasz, Bedava) lkesi ile Otoyol ve Köprü Geçi Ücretlerinin Hukukî Niteli
i

Kamu mallarndan anonim yararlanmaya hakim bir di
er ilke, anonim yararlanmann meccani (parasz, bedava) oldu
u ilkesidir. Anonim yararlanmalar, kamu hürriyetlerinin bir sonucu oldu
undan ücretsizdirler432. Kural olarak yararlanma karl
 harç resim veya bedel (para) ödenmez. De
ien koullar çerçevesinde aslnda bu ilkenin ilevselli
i mevzuatta aksi açkça öngörülmedikçe meccanili
in geçerli olmasnda görülür433. Aksinin öngörülmesi istisna olacakken kural olarak anonim yararlanmada meccanilik asldr. Zira bir bedelin istenmesi, yararlanma serbestli
ini snrlayacaktr. Nitekim özel yararlanma da kural olarak bir bedelin (karl
n) olmas, anonim yararlanmadan fark ortaya koymaktadr434.

Uygulamaya bakld
nda çeitli kavramlar ile ifade edilen bir bedel435 alnd
 ve “ilkenin önemli ölçüde andrld
”436 görülmektedir. Artk küçülme e
ilimli modern devletler, bu yararlanmalardan bir bedel alnmas taraftar tavr içindedirler. Nitekim baz durumlarda bu yararlanmalar srasnda, kiilerden resim alnmas öngörülebilecektir437. Ancak bu durumlarda dahi yararlanan kiilerden alnan bedel, hizmetin tam karl
 olmaz. Öyle ki; bu alnan sembolik bedel, ücret

432 _{Düren, s.82; örne
in; “yollar olmadan seyahat özgürlü
ünde; cadde sokak ve meydanlar olmadan} toplant ve gösteri yürüyüünden, dolaysyla düünceleri açklama hürriyetinin tam olarak bulundu
undan bahsedilemez.” Gülan, s 104.

433 _{Gülan, s.187.}

434 _{Gülan, dare mallar, s.704.}

435 _{Kamu hizmetlerinden yararlananlardan alnan bedelin hukuki niteli
i tartma konusu olmutur} (Uy. Mah. E.1999/48, K.1999/47, RG T./S: 09.03.2000/23988).

436 _{Sancakdar, s.161.} 437 _{Onar, arma
an, s.497.}

110 niteli
inde de
il de daha çok harç ve vergi niteli
indedir438_{. Otoyol ve köprülerden} (bo
az köprüleri mesela) geçilerde alnan harçlar, bu uygulamaya güzel bir örnek oluturur. Baka bir seçene
i olmayan otoyolun ücretli olmas, anonim yararlanmann ilkelerini ve seyahat özgürlü
ü açsndan durumu tartlr hale getirmektedir439_.

Kural olarak kamu hizmetinden yararlananlardan herhangi bir bedel alnamaz. Kamu hizmetlerinin karlanmasnda hizmetten yararlananlardan alnan bedel aslnda idarenin üstlendi
i kamu hizmetlerinin ço
almas sonucu, parasz olarak yürütülen hizmetlerin yükünün o hizmetten hiç yararlanmayanlara yüklenmesini önlemek amacyla hizmetten yararlananlarn ödeme gücünü de dikkate alarak hesap edilmesi gereken bir katlma paydr. Buna göre idarenin yürüttü
ü kamu hizmetlerinden kazanç elde etmesi, hizmetten yararlananlardan alnan paralarla o hizmetin maliyetinin karlanmas da düünülemez. Çünkü kamu hizmetinin yerine getirilmesinden maksat kar elde etmek de
il toplumsal gereksinimleri karlamak suretiyle kamu yararn sa
lamak olmaldr. Oysa sosyal devlet olmann en önemli özelli
i, kamu hizmetlerinden ve bu kamu hizmetleri içinde yer ald
 tartmasz olan ulam olanaklarndan, bo
az köprüleri ve otoyollardan, gelir düzeyi ne olursa olsun toplumdaki herkesin eit, güvenli ve konforlu ekilde yararlanmas asldr440.

6001 sayl Karayollar Genel Müdürlü
ünün Tekilat ve Görevleri Hakknda Kanun 11/c maddesinde göre “Genel Müdürlük tarafndan iletilen geçii ücretli

karayollarndan alnan ücretler” demek suretiyle “ücret”ten bahsedilmektedir.

Anayasa Mahkemesi, “Karayollarndan, köprülerden alnan geçi paras, su,

elektrik, havagaz, demiryollar, havayollar, kimi hastane ücretleri gibi, artlara

438 _{Giritli, Bilgen, Akgüner, s.725; Düren, s.82; Gözler; bu ücretin vergiden ziyade fiyat niteli
inde} oldu
u görüündedir. Zira köprü geçi ve otoyol ücretleri saptanrken hizmetin maliyetine bir de kar eklenebilir ki fiyat da zaten maliyet + kar dan oluur görüündedir (Gözler, Dersler, s.702; Gözler, C.II, s.903); bunlar bir tür kamu yükümlülü
üdür.kamu yükümlülüklerinin bir gere
i olarak idare, kamu mallarndan yararlanma konusunda objektif ve genel kurallar koymasn gerektirir. Aksi halde söz konusu mal kamu mal özelli
ini yitirerek ticari mal özelli
ini kazanr. (Karatepe, s.240).

439 _{Gülan, s.200.}

111

göre oluturulan ve hizmetin konusu tesislerin bakm ve idamesini ve yeni yatrmlar yaplmasn sa
lamak için belirlenen bir fiyattr ve belirtilen nitelikleri bakmndan muayyen kamu hizmetleri karl
 kiilerden alnan resim, harç veya benzeri mali yükümlülüklerden saylamaz”441 eklinde kararn vermitir.

Kimi durumlarda, sahipsiz mallardan youn yararlanma halinde bir ücret alnr. Örne
in orta mal olan yollarda, kimi ulam aracnn yolcu indirip bindirmesi normal yararlanmalara nazaran daha yo
undur442_{. Yo
un yararlanan kiiler bu} haklarn bakasna devredemez fakat ayn zamanda yararlanlan mal üzerinde de bir hak sa
lamaz. Mesela, pis sularn kamusal sulara aktlmas veya kumsallardan kum ve çakl çekilmesinde, çeitli araçlarn yolcu indirip bindirmesinde, yo
un yararlanma söz konusudur443_.

dare, ayn zamanda bu kamu mallarndan yararlanmay kurala tabi klabilir. Zaten idare, kolluk yetkisi çerçevesinde trafi
e ilikin bu tip kstlayc kurallar koyma yetkisine haizdir444. dare, bu tip kamu mallarnn söz konusu niteliklerini korumak için zaten sahip oldu
u kolluk yetkisinden fazladan korumaya yönelik ilemler tesis edebilir. Örne
in, idarenin asfalt yollardan demir tekerlekli araçlarn geçmesine yönelik yasaklar getirmesi bu türden bir ilemdir.