Kamu Mallarndan Yararlanma Rejiminin Unsurlar 1 Yararlanma Konusu

Yararlanma usullerine konu olacak kamu mallarn, yapt
mz ayrm dâhilinde dar anlamdaki kamu mallar tasnifi olan sahipsiz mallar-orta mallar- hizmet mallar kapsamnda inceleyece
iz.

Bu mal kategorilerinde, farkl mal türlerinin de
iik temelleri esas alan düzenleme yetkilerinin meydana getirdi
i bir hukuki rejim, yararlanmann kapsamn belirlemektedir371_{. Yararlanma biçimine göre, sahipsiz mallar snfnda saylan;} kylar, da
lar, tepeler gibi mal çeitleri ile orta mallar anonim, özel ve özel istisnai yararlanmaya konu olabilirler. Orta mallar372_{, temelde anonim yararlanmaya daha} uygun olsalar da, özel ve özel istisnai yararlanmaya da konu olabilirler. Hizmet

368 _{Gülan, dare mallar, s.696; Akylmaz, Sezginer, Kaya, s.541; Gülan, s.162.} 369 _{Gülan, s.162.}

370 _{Gülan, s.113.} 371 _{Gülan, s.167.}

97 mallar da ayn ekilde; anonim yararlanma, özel yararlanma ve özel istisnai yararlanma usulleri konu olabilmektedir.

2.3.2. Yararlananlar

Kamu malndan yararlanma usullerini ve yararlanacaklar tespit eden etken tahsis olup, tahsis ile maln ilevi ve bu ilev kapsamnda kimlerin ne ekilde yararlanaca
 konusunda çerçeve belirlenir373_.

Sahiplik, yararlanma, kullanma gibi farkl hukuki sfatlarn ikisi veya üçü bir hukuki kiilikte birleebilece
i gibi, hepsi farkl kiilerde de olabilir. Dantay bir kararnda, “kla binasnn sahibi devlet tüzel kiili
i, tahsis nedeniyle kullanan

üniversite, yararlananlar ise e
itim kamu hizmeti aracl
yla ö
renciler oldu
u”

yönünde karar vermitir374.

Kamu mallarndan, hem kamu tüzel kiileri hem de özel hukuk kiileri faydalanabilir. Kamu tüzel kiileri, görev ve yetkileri çerçevesinde ve tahsis yönünde kamu mallarndan yararlanrken; özel hukuk kiileri ise imtiyaz yoluyla kamu hizmeti görenler haricinde, özel gayeleri do
rultusunda anonim yararlanama veyahut özel yararlanmann bir ekli ile kamu malndan faydalanrlar375. Bir kamu malndan farkl amaçlarla, birden fazla yararlanan olmas da ihtimal dâhilindedir. Bu tarz yaralanmalarda, taleplerin ve menfaatlerin çatmas durumunda, yararlanmada öncelikli olann tespiti ve farkl yararlanmalarn ba
datrlmas ihtiyac çözümü zor konularn banda gelmektedir376. Yararlananlar, kamu tüzel kiileri olabilece
i gibi, özel hukuk gerçek ve tüzel kiileri de olabilecektir.

373 _{Gülan, s.168.}

374 _{Dan.10. HD, E.1991/2430, K.1992/728, T.27.02.1992, http://tinyurl.com/3kwpxnf (13.06.2011).} 375 _{Gülan, s.169.}

98 2.3.2.1. Kamu Tüzel Kiileri

Kamu tüzel kiileri, kendilerine tahsis edilen kamu mallarn, tahsis amac do
rultusunda görev ve yetkileri dâhilinde kullanrlar377_{. Böyle bir durumda, kamu} tüzel kiisi, maln maliki olabilece
i gibi, kamu tüzel kiisinin görmekle sorumlu oldu
u bir hizmete de tahsisli olabilir. Kamu mal üzerinde birden çok temel tahsis bulunan veyahut imkân dâhilindeki durumlarda malik kamu tüzel kiisi, maln tahsis yönünde kullanlp kullanlmad
n denetleme hakkna sahip oldu
u gibi; tahsis ve yararlanma hakknda karar verme mercii olmaktadr378_.

Ayrca kamu tüzel kiileri, görevleri icabnda bir kamu maln kullanan, faydalanma koullarn tespit eden konumunda olabilecekleri gibi, baka mercinin belirledi
i artlar dâhilinde kamu mallarndan yararlanan konumunda olabilirler379. Kanunen belirlenmi bir statü, bir protokol yahut da tüzel kii olma vasfndan kaynaklanan, genel çerçeve içinde bir yararlanma biçiminde olabilir.

Kamu tüzel kiileri, kamu mallarn kullanmalar yannda, ayrca özel hukuk kiileri gibi baka hizmetlere tahsis edilmi ve kullanlan kamu mallarndan da yararlanan statüsünde olabilirler380. Belediyelerin herkesin gelip geçmesine özgü olan yollardan araçlar vastas ile yararlanmas, bu duruma örnektir.

2.3.2.2. Özel Hukuk Gerçek ve Tüzel Kiileri

Kamu mallarndan, hem kamu tüzel kiileri hem de özel hukuk kiileri faydalanabilir. mtiyaz yoluyla kamu hizmetlerini ifa edenler hariç, özel hukuk kiileri, kendi özel amaçlar kapsamnda anonim yararlanma ve özel yararlanma eklinde kamu mallarndan yararlanrlar381_{. Kamu hizmetlerinin özel hukuk kiisi}

377 _{Gülan, dare mallar, s.697; Gülan, s.169.} 378 _{Gülan, s.174.}

379 _{Gülan, s.169;170.} 380 _{Gülan, s.170; 171.} 381 _{Gülan, s.169.}

99 tarafndan görülmesi halinde, kamu mallarn kullanmalar ve bu mallardan yararlanmalar imkân do
maktadr382.

Özel hukuk kiilerinin, kamu mallarn alp sürekli ve inhisari biçimde kullanmalarna imkân olmad
ndan, bu kiilerin her mal kategorisine göre farkl haklar ve yararlanma artlar vardr383_{. Örne
in özel hukuk kiisinin, anonim} yararlanmada önceden izin almadan, kural olarak karlk ödemeden ve ayn statüdeki kiilerle eit olarak yararlanma imkân vardr. Bununla birlikte, kiinin talep etmesi ve talebinin kabul edilmesi halinde özel yararlanma usullerinden kiisel ticari amaç yönünde, özel hukuk kiilerinin de kamu mallarndan yararlanma imkânlar vardr.

Herhangi bir hukuki statüye sahip olmadan, fiili olarak kamu malnn kullanlmas, do
al olarak bir ihlal saylacaktr. Dolaysyla Kamu malnn etkin korunmas ve gerçekleen tecavüzlerin önlenmesi bakmndan hukuka aykr yararlanmalarn da ele alnmas gerekir384. Ancak af kanunu niteli
indeki 2981 Sayl mar ve Gecekondu Mevzuatna Aykr Yaplara Uygulanacak Baz lemler ile 6785 Sayl mar Kanununun Bir Maddesinin De
itirilmesi Hakknda Kanun ile maln mülkiyetinin devrine kadar bir netice ba
land
ndan, bu tip durumlarn ayr bir yararlanma rejimi olarak görülmesi gerekti
i yönünde görüler mevcuttur385.

2.3.3. Bedel Kavram

dare, kamu mallarnn kullanlmasna izin vermesi ya da kamu malnn do
rudan kullanlmas halinde, ilgili yasal düzenlemeler çerçevesinde öngörülmesiyle resim, harç ve gelir tahsil edebilir. Ancak kimi yararlanmalarn bedelsiz olmas da, söz konusu olabilmektedir.

382 _{Gülan, dare mallar, s.697; Gülan, s.169.} 383 _{Gülan, s.169.}

384 _{Gülan, s.175.} 385 _{Krba, s.129-131.}

100 2.4. Yararlanma Usul ve Teknikleri

Yararlanma konusunda öngörülen koullar sa
lamayan kiilerce fiilen kamu malnn kullanlmas, kamu mallar rejimi anlamnda bir ihlal saylm olmas yönünden kamu malnn etkin korunmas ve meydana gelen ihlallerin engellenmesi bakmndan önemlidir. Ancak Yasama Organnca çkarlan “af kanunlar” marifetiyle ortaya çkan bir nevi yararlanmalar, kimi zaman maln devri sonucuna kadar giden sonuçlar do
urdu
undan bu gibi sonuçlarn da, yararlanma rejimi içinde de
erlendirilmesi gerekmektedir386_.

Toplumun kamu mallarndan yararlanmas, yararlanlan maln türüne göre de
iiklik gösterebilir. Kimi mallardan herkes yararlanabilece
i gibi kimi mallardan ise sadece belli bölgede oturanlar yararlanabilir. Köprü, yol gibi kamu mallarndan do
rudan do
ruya yararlanld
 halde, okul hastane gibi kamu mallarndan ise ancak bir kamu hizmeti vastasyla yararlanlr.387

Kamu hizmetine tahsis edilmi baz kamu mallar, sadece idare tarafndan kullanlr ve bu kamu mallarnda çeitli haklara sahip olmak öyle dursun, bu mallara girmek bile yasak olabilmektedir. Bu tip kamu mallarnn maliki idare, bu kamu mallarnn nasl kullanlaca
 kimin hangi artlarda girece
ini ayr bir düzenlemeye tutmutur. Askeri bölgeler, klalar, cezaevleri, bakanlk binalar bu tip kamu mallarna örnektir388.

Buna karlk kimi durumlarda, kiiler kamu hizmetine tahsis edilmi kamu mallarndan ancak faydalandklar kamu hizmeti dolaysyla yararlanabilirler. Bir hastaneden sadece hastalarn ve hasta yaknlarnn yararlanmas gibi kiiler ancak kamu hizmetlerine tahsis edilmi bu kamu mallarndan dolaysyla yararlanabilmektedir. Çünkü bu kamu mallarn asl kullanan taraf, birey de
il de idaredir. Bu tür kamu mallarndan dolayl da olsa yararlanma ancak idarenin tayin

386 _{Krba, s.129-131; Gülan, dare mallar, s.698.} 387 _{Karatepe, s.239.}

101 edece
i usullerle belli olur. Bu düzenlemeye bir üniversitenin üniversite ö
rencisi olmayanlarn üniversiteye giriini yasaklamasn örnek verebiliriz389.

Kamu mallarndan anonim yararlanma için kiiler, herhangi bir izne gerek duymakszn kiilerin içinde bulunduklar hukuki statü itibariyle tahsis ile tannan yararlanma hakkna haizdirler. Anonim yararlanma için tannan tahsis, açk veya zmni bir irade açklamasyla olabilece
i gibi, Anayasa maddesiyle kanunla veyahut gelenek icab vuku bulacaktr. Mesleki amaçlarla yo
un yararlanma kapsamna girecek ve anonim yararlanmay aacak durumlarda izin alma durumu ortaya çkacaktr390_.

Anonim yararlanmada genel kurala göre izne ihtiyaç duyulmamasnn aksine, Özel yararlanma da her zaman izin almak gerekir. Kiiler, bu izni ya idarenin tek tarafl ilemiyle edinirler ya da idare ile bir sözleme imzalamak kouluyla edinirler. Özel yararlanma türünde anonim yararlanmadaki gibi kiinin hukuki statüsünün bir fonksiyonu olmayp tamamen, idarece kendisine verilen izin ile bu yararlanmay sa
lamaktadr.391