Ç orakkapı Cam

Şekil no : 175-186

Çizim no : 69-72

Plan no : 23

İnceleme Tarihi: Ekim 2010/Ocak 2011

Yeri: Gaziler Caddesi ile Anafartalar caddesinin birleştiği köşede ve Basmahane Garının güneyindedir (Bayrakal, 2004:22).

İnşa Tarihi: Çorakkapı Camiinin ilk defa ve ne zaman inşa edildiğine dair

günümüzde herhangi bir kitabe mevcut değildir. Ancak camii, haziresindeki en

eski mezar taşına göre H. 1118/ M. 1706, Vakfiyelerine göre H. 1238/N. 1823, (Aktepe, 2003:50), Vakıflar Genel Müdürlüğü Eski Eser Fişlerine göre ise 18. yy. ortalarına tarihlendirilmektedir ve caminin banisi olarak da Bostanizade Mahmut Efendi gösterilmektedir (V.G.M. 350101/42).

Günümüzde caminin ana mekana giriş kapısı üzerinde yer alan ve

camiyle ilgisi olmayan bir mezar taşı kitabesi yer almaktadır. Kitabe metni

şöyledir:

“İzmir Kadısı merhum Ali Osman La ilahe illa entel melikül hakkul mubin muhammedün resulullah sadukul vadül emin”

Caminin Mimari Özellikleri: Yapının harim mekanı enine dikdörtgen planlı olup üç sahınlıdır. Ortadaki sahın diğerlerine göre daha geniş ve yüksek tutulmuştur. Yapının üzerini ortadaki yüksek bir merkezi kubbe ile yanlarda küçük üçer kubbe örtmektedir. Mihrap önünde yer alan merkezi kubbeye geçişler tromplarla diğer yan kubbeler ile beş gözle son cemaat yeri kubbelerine geçişler pandantiflerle sağlanmıştır. Harim mekanını örten merkezi kubbenin yükü sekiz taşıyıcı ayakla zemine aktarılmaktadır. Bu ayakların dördü serbest dördü ise duvarlara bitişik yapılmıştır (Plan-23). Silindirik gövdeli ayaklar iki parça halinde düzenlenmiş olup sade silmelerle hareketlendirilmiş ve üzeri kare kesitli bir saçakla sonlandırılmıştır.

Harim mekanını bir U şeklinde çeviren kadınlar mahfili üst katta yer almaktadır. Doğu ve batıdaki bölümler daha geniş olup üzerleri üçer küçük

kubbeyle örtülüdür. Kuzeydeki bölüm ise merkezi kubbeden dolayı daha dar tutulmuş ve mahfilin etrafı boydan boya demir korkuluklarla çevrilmiştir. Bu

demir korkuluklardan kuzeyde olan bölümün ortası dışarıya mihrap şeklinde

taşırılmıştır. Mahfilin zemini ahşaptan olup kuzeydeki ahşap konsollara doğu ve batıdaki ayaklara oturtulmuştur. Kadınlar mahfiline çıkış ise ahşap korkuluklu merdivenle sağlanır (Şekil-180,181).

Küçük bir avluya sahip olan caminin batısında hazire, güneyinde minare ve camii görevlilerine ait bir oda kuzeyinde ise üzeri kubbeyle örtülü beş gözlü bir son cemaat yeri bulunmaktadır. Kubbeler yüksek kaideler üzerinde yükselen

ve birbirlerine yuvarlak kemerlerle bağlanan dört adet sütunla taşınmaktadır

(Şekil-175,176,178).

Süslemenin Bulunduğu Yerler:

Minare: Çorakkapı Camii’nin minaresi caminin güneybatı duvarına bitik olarak kesme taştan yapılmıştır. İzmir’in Foça ilçesine özgü olan ve kırmızı renkli

kesme taştan yapılan minarenin kaidesi caminin beden duvarlarına kadar

yükselmektedir. Minarenin daire kesitli gövdesi oldukça sade olup süsleme şerefe altı, petek ve külahta toplanmıştır. Şerefe altı iç ve dış bükey silme kuşaklarıyla geçilmiş olup gövdeyle şerefe altının birleştiği noktada ve bilezikle silmenin üstünde baş aşağı sarkıtılmış ve birbirlerine geçmelerle bağlanmış kabartma akantus yapraklarından oluşan bir bordür yer almaktadır. Şerefe balkonunun altındaki kare kesitli küçük taş konsolların altında baş aşağı sarkıtılmış birer kozalak bulunmaktadır. Minarenin petek bölümü iki sıra silmeyle sonlanmış ve altına birbiri ardına devam eden yaprak sırtlı “S” şekillerinden oluşan kabartma bir bordür işlenmiştir. Kesme taştan yapılmış olan külahın yukarıya doğru daralan noktasında yüzeyi dilimli ve armudi formdan oluşan bir düzenlenme yer almakta olup minare külah üzerinde yükselen alemle nihayetlenmiştir (Şekil-177).

Giriş Açıklığı: Caminin ana mekana giriş açıklığı oldukça sadedir. Açıklık

yuvarlak kemerle geçilmiş ve kemer iki yandan sütunlarla sınırlandırılmıştır.

şekillerinden oluşan bir kilit taşı yerleştirilmiştir. Kemerin üzerindeki içi boş alınlıkta ise profilli başlıklarla sonlanan bir çerçeve yer almaktadır. Giriş açıklığının üzerinde basık kemerli pencereye sahip mükebbire balkonu bulunmaktadır. Kesme taştan yapılmış balkonun korkuluğu bombeli şekilde olup altı aşağıya doğru daralarak sonlanır (Şekil-179).

Mihrap: Çorakkapı Camii mihrabı kıble duvarı ortasında kuzey girişi aksına

yerleştirilmiştir. Süslemeler alçıdan kalıplama tekniğinde yapılmış ve altın

yaldızla boyanmıştır. Mihrabın alınlığı üzerindeki saçak tablasının ortasında dikdörtgen formlu altın yaldızla boyalı bir pano yer alır. Panonun içine detaylı bakıldığında kabeyi anımsatan bir kompozisyon ile köşelerinde rumi, akant,

palmet ve stilize çiçeklerin görüldüğü kıvrımlı dal üzerinde gelişen süslemeler

bulunmaktadır. Dikdörtgen çerçevenin saçağından iki yana yayılmış kafes şeklinde beyaz alçıdan ve etrafı altın yaldızla kontürlenmiş bir süsleme

görülmektedir. Taç kısmını üçgen bir düzenleme şeklinde tamamlayan

süslemenin ortasında ortada bir akant yaprağı ve bundan iki yana kıvrılmış dallar

ve onun üzerinde yine “C” kıvrımlarından oluşan buket halinde çiçekler ile aşağı

doğru inen ve etrafa serpiştirilmiş çiçek kompozisyonları yer alır. Taç kısmındaki saçak üzerinde volütlenmiş spiraller, “S-C” kıvrımlar, stilize bitkisel

süslemeler ile en sonda “C” kıvrımlı volütlerden dışarı taşan bir demet çiçek

motifi yer almaktadır.

Mihrabın alınlığı dikdörtgen bir çerçeve şeklinde düzenlenmiştir. Çerçeve silmelerle profillendirilmiş olup bordürü girift stilize bitkisel süslemelerle bezenmiştir. Siyah zemin üzerine kalıplama tekniğinde yapılmış ve altın yaldızla boyanmış sülüs ve kufi yazıların bulunduğu alınlığın içinde, iç içe geçmiş spiral dalların üzerine serpiştirilmiş palmet, rumi ve stilize bitkisel

süslemeler bulunmaktadır. Çorakkapı Camiinin mihrabındaki bu ayet kitabesinin

Selçuk’taki İsabey Camii’nin doğu kapısı üzerinden getirildiği belirtilmektedir (Uğur, 2006: 15)

Yarım daire planlı mihrap nişi sade bir düzenlemeye sahip olup kavsarasından yeşil renkte alçıdan yapılmış ve uçları altın yaldızla boyanmış kıvrımlı bir perde asılı durmaktadır. Perdenin motifi altın yaldızlı silmeyle

profillendirilmiş yarım daire formlu bir kemerle son bulur. Mihrab nişi yanındaki köşeliklerinde “Allah” ve “Muhammed” yazılıdır. Nişi ters U şeklinde çeviren çerçevenin iki yanında plaster görünümlü sütunlar ve ikinci bir kademe şeklinde düzenlenmiş mermerden dikdörtgen formda yüksek kaideler üzerine yükseltmekte olup gövdesi silindirik ve beyaz mermerden yapılmıştır. İyon düzeninde yapılmış sütun başlıkları altın yaldızla boyanmış ve üzerine kare kesitli alçıdan küçük plasterler ve deniz tarağı altlıklı bir şamdan yerleştirilmiştir (Şekil-185; Çizim-69).

Minber: Mihrabın yanında yer alan minber mermerden yapılmıştır. Oyma ve kabartma tekniğinde yapılmış süslemeler ile silmeler altın yaldızla boyanmıştır. Minber giriş tacını yatay yerleştirilmiş simetrik formdaki volütler ve yaprak sırtlı “S” şekilleri ile bu kompozisyonun tepe noktasından çıkan istiridye kabuğu

görünümlü süsleme tamamlamaktadır. Yuvarlak kemerli giriş açıklığı iki yandan

kompozit başlıklı altta kare, üstten çokgen gövdeli sütunlar üzerine

oturtulmuştur. Oldukça sade olan yan aynalık ve korkuluklar dış bükey silmelerle hareketlendirilmiştir. Basık kemerli geçit bölümünün üzerindeki köşk korkuluklarında köşeleri yumuşatılmış ve altın yaldızla boyanmış dikdörtgen formlu kartuşlar bulunmaktadır. Köşk, birbirlerine “C” kıvrımlarından oluşan sivri kemerle bağlanmış kompozit başlıklı ayaklar üzerinde yükselir. Köşkün üzeri kademeli silmelerle yükselen saçakla sonlanır. Köşeleri, altın yaldızla boyanarak kontürlenen sekizgen kasnağın üzerini yine sekizgen bir külah

örtmektedir. Külah üzerinde yükselen alemle sonlanmaktadır (Şekil-186; Çizim-

70,71).

Kubbe: Kare mekanın üzerini örten ve tromplarla geçilen kubbe, dıştan

sekizgen, içerden ise yuvarlak bir kasnak üzerine oturtulmuştur. Kasnağın her

kenarına gelecek şekilde yuvarlak kemerli çift pencereler yerleştirilmiştir (Şekil-

182). İçerde yer alan pencereleri alçıdan yapılmış plaster görünümlü ayaklar

üzerine oturtulan kemerler belirginleştirmektedir. Renkli ve düz camdan yapılan pencereye yine alçıdan ikinci bir pencere görünümü verilmeye çalışılmıştır. Dışarıdaki kubbe kasnağında yer alan pencerelerin şebeke ve söveleri alçıdan yapılmıştır. Kubbe içi oldukça sade bir görünüme sahip olup bitkisel ve

geometrik kompozisyonların yer aldığı alçıdan altın yaldızla boyanmış bir tezyinata sahiptir. Kubbe göbeğinde alçıdan altın yaldızla boyanmış çiçek, nar ve üzüm salkımlarından oluşan girift bir süsleme görülmektedir. Bu süslemenin dışında kubbe beyaz ve yeşil rengin hakim olduğu ve üzerinde çeşitli geometrik

düzenlemelerin bulunduğu bir kompozisyonla tamamlanmaktadır. Kubbe

göbeğini açık yeşil renkte dış bükey iki silme çevrelemektedir. Silmenin etrafını beyaz renkli bir bordür ve bu bordürden onaltı kola ayrılmış ışınsal komposizyonlardan oluşan bir güneş motifi sonlandırmıştır. Uçları üçgen oklar şeklinde yapılmış bu ışınsal düzenlemelerin bittiği noktaya altın yaldızlı alçı çiçekler monte edilmiştir. Bunların aralarında kalan boşluklara da çok küçük kare kompozisyonlar yerleştirilmiş ve uçlarına birer altın yaldızlı alçıdan küçük düğmeler yapıştırılmıştır. Bu kompozisyonun aynısı etekte devam etmiş ancak güneşi hatırlatan ısınsal geometrik formlar burada daha geniş tutulmuş ve bu iki geometrik kompozisyon ortada birleşerek birbirini kesen çizgiler meydana getirmiştir. Bu çizgileri belirginleştirmek için alçıdan altın yaldızla boyalı çiçek

motifleri işlenmiştir. Süslemeyi kubbe ortasında yer alan yarım yuvarlak

geometrik kompozisyonların ortalarını ikiye ayırarak birleşen üçgenler

tamamlamaktadır (Şekil-182; Çizim-72).

Pencereler: Harim mekanını toplam otuzbeş pencere aydınlatılmaktadır. Bu

pencerelerden sekiz tanesi kubbe kasnağı kenarında çift yönlü ve alçı

şebekelidir. Mihrap duvarında ikinci kat seviyesindeki rozet pencereler alçı şebekeli olup, renkli camdan yapılmış ve gül kompozisyonuyla bezenmiştir. Alt

kattaki pencerelerden ise sadece kıble duvarındakiler alçıdan altın yaldızla

boyalı süslemelerle taçlandırılmıştır. Bu iki pencerenin alınlığında, “S-C” kıvrımlarından oluşan buketlerden çıkan akant yaprakları ile serbest dallar üzerinde gelişen natüralist formlu çiçek kompozisyonları görülmektedir. Süslemeler oldukça girift yapılmıştır (Şekil-184).