Hamidiye Cam

Şekil no : 144-156

Çizim no : 59-64

Plan no : 19

İnceleme Tarihi: Ekim 2010/Ocak 2011

Yeri: Mithatpaşa Caddesinde ve Küçükyalı (Karantina) semtindeki Camii 600 numaraya kayıtlıdır (Bayrakal, 2004:22).

İnşa Tarihi: İnşa tarihi kesin olarak bilinmeyen caminin Ferik Osman Paşa tarafından yapımına başlandığı, ancak onun ölümü üzerine (Sivri, 1960:5)

II.Abdulhamit’in yardımıyla 1890 senesinde tamamlatıldığı bilinmektedir

(Aktepe, 2003:66). II. Abdulhamit’in adıyla anılan Hamidiye Camiinin ana

mekana giriş kapısı üzerindeki kitabeye göre cami II.Abdulhamit tarafından tamamlatılmıştır (Şekil-149). Kitabe metni şöyledir:

“Şehriyar-ı Hazret-i Abdülhamid Han saninin Ömr-i iclalini efzun ede Rabbûl-alemin Hamî-i şer-i adalet padişah takva Güzin Şevketi hem satveti daim olan fi Küll-i hin

Himmet-i şahanesile buldu hitam mescid-i feyz-karin

Nam-ı Namile müsemma cami-i nur-ı mübin

Yazdı i’camile tarih-i hitamın Şeyh Necib

Kıldı inşasın mücerreb fanr-ı cümle mü’minin” (Aktepe, 2003:67)

Caminin Mimari Özellikleri: Kare planlı harim mekanı, tromplarla geçilen ve

yüksek bir kasnak üzerine oturan kubbeyle örtülüdür. Kasnak dışarıdan

sekizgen, içerden ise yuvarlak formludur. Yarım daire formlu tromplar ve kemerler beden duvarları üzerine oturtulmuştur (Plan-19). Tromplar arasında kalan kemerler ile sekizgen kasnağın her bir kenarında alçı şebekeli ve renkli

camla yapılmış pencereler görülmektedir. Harim mekanındaki tüm pencere ve

açıklıklar yarım daire formlu kemerlere sahip olup harim toplam yirmi iki pencereyle aydınlatılmıştır. Kare planlı harimin önünde üç gözlü kubbeyle örtülü bir son cemaat yeri ile 1957 yılındaki tamirle eklenen (Aktepe, 2003:67) düz

tavanla örtülü iki sahınlı bir mekan yer almaktadır. Bu iki sahınlı giriş mekanının

oldukça geniş ve yüksek şekilde yapılmış olan açıklıkları yarım daire kemer

formlu olup ahşap şebeke ve renkli camlardan oluşan bir düzenlemeye sahiptir. Camiyi kuzey, doğu ve batıdan bir avlu çevreler. Güney cephesi ise yol geçtiği için avlu dışında kalmıştır. Kırmızı kesme taştan yapılan minare son cemaat yerinin batı cephesindeki duvara bitişik yapılmıştır. Kesme taştan yapılan

caminin duvarları sıvalıdır (Şekil-144,145,146).

Süslemenin Bulunduğu Yerler:

Minare: Minare caminin kuzey cephesine bitişik yapılmıştır. Sekizgen bir kaide ile çokgen bir gövdeye sahip olan minarenin, kaide bölümünde belirli bir yüksekliğe kadar almaşık duvar örgüsü olup diğer bölümler ile pabuç ve gövde

bölümlü kesme taşla yapılmıştır. Taş süslemenin yoğun olduğu minarede, oyma,

kabartma ve çökertme teknikleri kullanılmıştır (Şekil-147).

Kaidenin üst bölümündeki üç sıra dış bükey silmeden sonra içi

çökertilmiş eğrisel hatlardan oluşan kartuşlar ve kartuşların içine birer ay

yıldızın işlendiği bordür şeklindeki süsleme yer alır. Süslemeden sonra kademeli silme kuşaklarıyla sonlanan saçak tablasının her bir kenarına akant yapraklı birer

konsol işlenmiştir. Yukarıya doğru kavis yaparak daralan pabuç bölümünde,

içleri çökertilmiş ve eğrisel hatlardan oluşan kartuşlar yapılmıştır. Minarenin gövdesi eşit aralıklarla dizilmiş düzgün kesme taş ile çökertme şeklindeki prizmatik üçgenlerden oluşan taşların örülmesiyle oluşmuştur. Gövdenin alt kuşağında bir sıra soyut bitkisel motiflerden oluşan kabartma süslemeler yer alır. Minarenin şerefe altı, uçları kıvrımlı konsollar ve konsollar altındaki baklava dilimi, dil motifi ve soyut kompozisyonlardan oluşan bordürle süslenmiştir. Petek bölümü, silme kuşakları arasına işlenmiş kabartma akant yapraklı bir bordürle sonlanmıştır. Minarenin külahının, İkiçeşmelik Camii’nin orijinal minaresiyle aynı üslupta yapıldığı, ancak daha sonraki yıllarda kurşunla kapatıldığı belirtilmektedir (Sivri, 1960:5).

Giriş Açıklığı: Ana mekana girişi sağlayan açıklık mihrap aksında yer almaktadır. Demirden yapılmış olan kapı kenarlarını mermerden, alınlık sütun

ve yarım daire formlu kemer kuşatmaktadır. Kapıyı iki yandan sınırlandıran çift

sütunların yüzeyinde altın yaldızla boyalı ok ucu motifleri görülmektedir.

Kapı kemerinin yüzeyini altın yaldızla boyalı silme kuşakları ile kilit taşı konumundaki ay ve yıldız süslemiştir. Kemer köşeliklerinde de ay yıldız

motifleri tekrar etmektedir. Panolara ayrılmış kapı kanatları, gülbezekler ve

köseliklerdeki stilize motiflerle bezenmiş olup süslemeler altın yaldızla boyanmıştır. Kemer alınlığında iki yanda akant yapraklı konsollar üzerine oturan saçakla kuşatılmış zemini siyah altın yaldızla boyalı sülüs hatla yazılmış bir inşa

kitabesi yer almaktadır. Kitabe iki bölüme ayrılmış olup sekiz satırdan meydana

gelmiştir (Şekil-149; Çizim-59).

Mihrap: Kıble duvarı ortasında kuzey girişi aksında konumlanan mihrap, mermerden yapılmış olup süslemelerde altın yaldızla boyalı alçı malzeme kullanılmıştır. Dikdörtgen formlu kaideler üzerinde yükselen daire kesitli ve kompozit başlıklı sütunlar mihrap nişini iki yandan sınırlandırır. Kompozit başlıklı sütunların üzerindeki dışa taşıntılı kare kesitli plaster görünümlü sütunlar üzerinde plasterlerin devamı niteliğinde kare formlar yer alır. Bu kare formların cephelerine içi çökertilmiş ve altın yaldızla boyalı dikdörtgen panolar işlenmiştir. Geniş tutulmuş olan mihrap alınlığına altta etrafı yatay “C” şekilleri

ile yumurta dizilerinin eşit aralıklarla yerleştirildiği bir çerçeveyle süslü olan

kitabelik yerleştirilmiştir. Bakara suresinin 144. Ayetinin yer aldığı kitabede yazılar celi sülüs hatla yazılmış ve altın yaldızla boyanmıştır (Kuran-ı Kerim, 2/144).

Alınlığın üst kenarında ise yanlarda yatay formlu dikdörtgen kartuşlar ile ortada beş kollu yıldızın yer aldığı altın yaldızla boyalı dekorasyon yer

almaktadır. Yukarı doğru kademeli bir şekilde sonlanan saçağın altını girift

kompozisyonlardan oluşan iki sıra friz kuşatmıştır. Mihrap tacının iki yanına dilimli gövdeye sahip birer vazo konulmuştur. Üçgen alınlık şeklindeki mihrap tacında alçıdan altın yaldızla boyalı süslemeler görülmektedir. Ortada ucu

volütlü iki “C” şeklinin meydana getirdiği geniş gövdeli bir vazo ve vazonun

içinde doğal görünümlü dal ve yapraklarıyla verilmiş üzüm salkımlarının çıktığı

“S” şekli taşımaktadır. “C” şekillerinin oluşturduğu büyük vazonun içinden doğal görünümleriyle verilmiş çiçekler çıkmakta ve yanlara doğru inerek iki ters C şekliyle birlikte üçgen bir alınlık oluşturmaktadırlar. Mihrap tacındaki süsleme üstte yer alan hilal motifiyle son bulmaktadır.

Yarım daire formlu mihrap nişinin kavsarasından pileleriyle verilmiş ve kordonla iki yana çekilmiş bir perde asılıdır. Perdenin kenar ve kordonu altın yaldızla boyalıdır. Kavsara kemeri yarım daire formlu olup kemerin tepe noktasından küçük bir avize asılıdır. Yarım daire formlu kemerin köşeliklerindeki üçgen alanlara, alçıdan birer yaprak ve çiçek demeti

yerleştirilmiştir (Şekil-153; Çizim-60).

Minber: Hamidiye Camii minberi kıble duvarında mihrabın yanında yer almaktadır. Mermer malzemeden yapılmış minberde kabartma tekniğinde yapılmış süslemelerin yanı sıra silmeler de kullanılmıştır.

Minber mermer kaide üzerinde yükselmektedir. Basık kemerli giriş açıklığı altta dikdörtgen plaster görünümlü, üstte ise gövdesi dış bükey silmelerden oluşan altın yaldızla boyalı kompozit başlıklı sütunlar üzerine oturmaktadır. Plaster görünümlü sütunlardan giriş açıklığındakilerin yüzeyi birbirine simetrik altın yaldızla boyanmış uçları volütlü çubuklardan oluşmakta ve bunların ortasından stilize kabartma çiçekler çıkmaktadır. Diğer yan yüzeylerdeki uçları volütlü simetrik çubukların içi boş bırakılmıştır. Kıvrımlı hatlardan oluşan dekoratif şekilli taç kısmının üzeri beyaz yağlı boyayla boyanmış bir küreyle son bulmaktadır. Tacın ortasında yer alan kabartma yıldız yine beyaz yağlı boya ile boyanmıştır.

Doğu ve batı bölümleri simetrik bir özelliğe sahip olan yan aynalıklar eşkenar üçgenlere bölünmüş ve içleri beyaz renkli yağlı boya ile boyanmış olup etrafı altın yaldızla kontürlenmiştir. Merdiven korkulukları tıpkı aynalıklar gibi olup paralel kenar şeklindedir. İki sıra altın yaldızla boyanmış silmeyle kontürlenen paralel dikdörtgen kenarın içi beyaz renkli yağlı boya ile boyanmıştır.

Minberin geçitinin üzerini basık bir kemer örtmektedir (Bayrakal,

2004:23). Geçit açıklarındaki ayaklar dikdörtgen formlu olup, kenarları altın

yaldızla boyanarak belirginleştirilmiştir. Köşk korkuluklarındaki iç içe yerleştirilmiş iki dikdörtgen çerçeveden içtekinin yüzeyi beyaz yağlı boya ile boyanmıştır. Bunlar da yine altın yaldızla kontürlenmiştir. Köşk korkuluklarındaki plaster görünümlü elemanlar kaideler üzerinde yükseltilerek yüzeyine uçları volütlü simetrik çubuklarla dekoratif bir görünüm verilmeye çalışılmış ve içleri beyaz yağlı boya ile boyanmıştır.

Köşk, birbirine kaş kemerle bağlanan kare kaide üzerinde gövdesi dış

bükey silmelerden oluşan kompozit başlıklı sütunlar üzerinde yer alır. Sütunların

başlıkları ve kaideden gövdeye geçişte yer alan silmeleri altın yaldızla boyanmıştır. Köşk saçağı, kaş kemerinin yüzeyi ve kemer üzerindeki silmeler altın yaldızla kontürlenmiştir. Sekizgen olan kasnağın her bir yüzeyi dikey dikdörtgen çerçevelerden meydana gelir. Kasnağın saçağı altın yaldızla boyalıdır. Sekizgen olan külahın köşeleri altın yaldızla boyalıdır ve bir alemle sonlanmaktadır. Sap kısmı üç boncuklu olan alemin tepeliği hilal şeklindedir ve altın yaldızla boyalıdır (Şekil-151; Çizim-61).

Vaaz Kürsüsü: Vaaz kürsüsü kıble duvarında köşede yer almaktadır. Oldukça sade olan kürsü mermerden yapılmıştır (Şekil-152).

Kubbe: Hamidiye Camiinin kubbesi kalemişinden yapılmış geometrik ve

bitkisel süslemelerle bezenmiştir. Kompozisyonlar mavi ve krem renklerinin

değişik tonlarıyla oluşturulmuştur. Kubbe göbeğinde etrafı dört sıra dış bükey silmeyle kuşatılmış bir madalyon ve madalyonun içinde kıvrımlarıyla verilmiş akant yaprağından oluşan bir çiçek motifi yer almaktadır. Kubbe yüzeyindeki

onaltı dilime ayrılmış çubukların oluşturduğu geometrik süslemelerde uçları

palmetle sonlandırılmış ve ortasında alçıdan birer düğme motiflerinin olduğu semse görünümlü süslemeler ile bunların iki yanında geçme şeklinde baklava

dilimi motifleri görülür (Şekil-155; Çizim-62).

Pencereler: Harim mekanında kuzey duvarı hariç diğer alt kat pencerelerin alınlıkları alçıdan yapılmış altın yaldızla boyalı bitkisel süslemelerle

bezenmiştir. Alınlıklarda volüt ve akant yapraklarıyla desteklenmiş, etrafı çiçek motiflerinden oluşan ve içi boş bir madalyon ile yanlarda simetrik formda gelişen yaprak sırtlı “S” şekilleri ve çiçeklerden oluşan girift bir süsleme yer alır. Ayrıca, kubbe kasnağı ve tromplar arasında yer alan kemerler içindeki pencerelerde yuvarlak kemerli olup alçı şebekeli ve renkli camlıdır (Şekil-151; Çizim-63).

Duvarlar: Kare planlı harim duvarlarının üst kenarı enli bir alçı frizle kuşatılmış olup frizin yüzeyinde eşit aralıklarla yapılmış, altın yaldızla boyalı konsol çiftleri bulunmaktadır.

Sütunlar: Mahfili taşıyan mermer sütunlar, yivli bir gövde ve dikdörtgen bir kaideye sahip olup sade görünümlüdür. Son cemaat yerindeki gömme sütunlar altın yaldızla boyalı bilezikle sonlanır. Diğer sütunlar ise kare kesitli kaideler üzerinde yükselen yivli gövde ve iyon başlıklara sahiptir (Şekil-150).

Mahfil: Kadınlar mahfili, kuzeydeki harim mekanını çepeçevre kuşatmıştır.

Delik işinden ahşap korkuluklara sahip olan mahfile çıkış sağdaki spiral

merdivenlerle sağlanmaktadır. Merdiven korkulukları delik işinden yapılmış

arabesk süslemelerle bezenmiştir. Mahfilin altındaki tavan süslemesinde, ortada

madalyon içinde uçları palmetle sonlanan ve iç içe geçmiş “C” şekillerinin

birleşmesinden oluşan çiçek görünümlü kompozisyon bulunmaktadır. Bu

madalyonun köşelerini birer palmetin olduğu kare kartuş kuşatmıştır. Bunun dışında mahfil sade görünümlüdür. Mahfilin ahşap zemini, profilli başlıklarla sonlanan yivli sütunlarla taşınır (Şekil-150,156; Çizim-64).