H acı Mahmut Cam

Şekil no : 243-245

Çizim no : 88-91

Plan no : 29

İnceleme Tarihi: Ekim 2010/Ocak 2011

Yeri: Hacı Mahmut Camii Kemeraltı Caddesine açılan II. Beyler Sokağı sonundadır (Aktepe, 2003:61).

İnşa Tarihi: Caminin ilk inşasına dair günümüzde herhangi bir kitabe mevcut değildir. Ancak yapının, avludaki hazirede bulunan en erken tarihli mezar taşına

göre M.1716 (Semerci, 1989:69) Vakfiye kayıtlarına göre ise M.1717 tarihinden

önce ibadete açık olabileceği düşünülmektedir. Cami ismini avludaki hazirede mezarı bulunan ve burada hocalık yapmış olan Hacı Mahmut Efendi’den almıştır (Aktepe, 2003:63).

Caminin Mimari Özellikleri: Hacı Mahmut Camii dikdörtgen planlı harim mekanı önünde alt katı son cemaat yeri, üst katı kadınlar mahfili olan iki katlı kapalı bir ön mekan ile güneybatı köşesindeki minare ve batısındaki avluda yer alan hazireden oluşan birimlerden meydana gelir. Tek şerefeli ve silindirik

gövdeli minare sade görünümlüdür (Şekil-235). Küçük bir avluya sahip olan

caminin kuzey ve batı cepheleri bir duvarla örülmüştür. Batıdaki avluda

dönemin ileri gelenlerinin yer aldığı bir hazire ile abdesthane yer alır (Şekil-

236,237). Dikdörtgen planlı harim mekanını oldukça yüksek tutulmuş sekizgen

kasnak üzerine oturan kubbe ile kuzey, doğu ve batı yönündeki ahşaptan düz

tavan örter. Caminin kubbe ve düz tavan örtüsünün üzeri dışarıdan kiremitle

kaplıdır (Şekil-234). Kubbeye geçişler pandantiflerle sağlanmış ve mahfil katı, harimi güney duvar hariç üç yönden kuşatır. Ahşap tavan ve kafesli korkuluklardan oluşan mahfilin doğu ve batıdaki zemini ahşap sütunlar üzerine oturtulmuştur. Mahfile çıkış son cemaat yerinin doğusundaki köşede yer alan kapıyla sağlanır. Mahfilin kuzeydeki bölümü mihrap şeklinde dışarıya taşırılmış

ve kafesli korkuluklar tavana kadar yükseltilmiştir. Harimdeki tüm pencereler ile

mekana giriş kapısının kuzeye bakan açıklığı yarım daire formlu kemerle geçilmiştir. Caminin avlusuna giriş kuzey köşedeki üçgen alınlıklı bir kapıyla sağlanır. Cami oldukça bakımsız olup üst örtüden ciddi boyutta su sızmaktadır. Sızıntı caminin sıvalı olan beden duvarlarında kabarıklar meydana getirmiştir. Süslemenin Bulunduğu Yerler:

Giriş Açıklığı: Caminin kuzeydoğu kenarındaki avluya girişi sağlayan basık kemerli açıklığın üzerinde etrafı silmelerle kontürlenmiş üçgen bir alınlık yer alır. Kiremit örgülü alınlığın çevresi mermer benzeri taş malzemeyle yapılmış ve ortasına zemin oyma tekniğinde yapılmış celi sülüs hatlı “Maşallah ya Hafız” yazısı işlenmiştir. Açıklıktaki basık kemerin tepe noktasında kilit taşı konumunda silmelerle sonlanan bir akant yaprağı yer alır (Şekil-238; Çizim-88). Son Cemaat Yeri: Son cemaat yeri tavanında biri düz diğeri eğrisel hatlardan oluşan ve altın yaldızla boyalı iç içe geçmiş kare bir pano ve pano içinde etrafı silmeli madalyonlardan oluşan bir dekorasyon bulunmaktadır. Dıştaki kare panonun her bir köşesine altın yaldızla boyalı alçıdan dört yapraklı bir çiçek işlenmiştir (Şekil-239).

Mihrap: Kıble duvarı ortasında, kuzey girişi aksında konumlanan mihrap, mermerden yapılmış olup altın yaldızla boyalı alçıdan bitkisel süslemelerle bezenmiştir. Dikdörtgen formlu kaideler üzerinde yükselen daire kesitli ve kompozit başlıklı sütunlar, mihrap nişini iki yandan sınırlandırır. Kompozit başlıklı sütunların üzerinde devam eden dışa taşıntılı plaster görünümlü unsurlar arasında mihrap alınlığı yer alır. Alınlıkta Ali İmran suresinin 39. ayetinin görüldüğü sülüs hatla yazılmış altın yaldızla boyalı kitabelik bulunur (Kuran-ı

Kerim, 3/39). Kitabeliğin üzerinde diş sırası şeklinde bir friz ve kademelenerek

sonlanan saçak yer alır. Saçak tablasının iki kenarında birer vazo ve vazolar arasında kalan bölümde altın yaldızla boyalı alçıdan süslemeler ile dini içerikli panoların bulunduğu mihrap tacı vardır. Yaprak sırtlı volütlü “S” şekilleri birbirlerine alttan ve üstten dolanarak ortadaki kare ve yuvarlak panoyu kuşatırlar. Kare panoda “ya Mucibbet davat,” yuvarlak panoda “Sadaka ya Resulallah” yazılıdır. Altın yaldızla boyalı yazılar sülüs hatla yazılmıştır. Yarım

daire formlu mihrap nişi sadedir ve nişin iki yanına altın yaldızla boyalı mumluk yapılmıştır. Yarım daire formlu mihrap kemerinin üzeri yivlenmiş ve tepe noktasına altın yaldızla boyalı bir kilit taşı konulmuştur (Şekil-244; Çizim-89). Minber: Minber harimin kıble duvarının batısında yer almaktadır. Ahşap malzemeden sade bir görünüme sahip minberin yüzeyi beyaz renkli yağlı boya ile boyanmış, silme, saçak, şamdan, hilal ve alemde altın yaldız kullanılmıştır. Birbirine üç dilimli kemerle bağlanan çokgen gövdeli sütunlar giriş açıklığını oluşturmaktadır. Dilimli kemerin aynalığında dikdörtgen formlu bir kitabe yer alır. Kitabede sülüs hatlı ve altın yaldızlı “Kelime-i tevhid” yazılıdır. Kitabelik bir saçakla sonlanmış ve iki yanına şamdan görünümlü unsurlar konulmuştur. Palmet formlu tepelikle biten taç kısmının kenarları da eğrisel bir düzenlemeye sahiptir.

Minberin yan aynalık ve korkulukları geometrik formlardan

oluşmaktadır. Genelde bakıldığında aynalığın üçgen olan düzenlemesi, detaylarda farklı bir görünüm sergilemektedir. Bu bağlamda yan aynalıkla köşedeki üçgenin ardı sıra dizilmiş olan ve etrafı bir sıra düz, bir sıra altın yaldızla boyalı iki dış bükey silmeyle oluşturulmuş dikdörtgen formlar yer almaktadır. Merdiven korkuluğu sade bir görünüme sahiptir ve etrafı bir sıra düz, bir sıra altın yaldızla boyalı iki dış bükey silmeyle oluşturulmuş bir paralel kenardan meydana gelir.

Dilimli kemerli geçidin etrafı altın yaldızla boyalı dış bükey silmeyle belirginleştirilmiştir. Minberin köşk korkuluğunda etrafı bir sıra altın yaldızla boyalı, bir sıra düz dış bükey silmeyle kuşatılmış dikdörtgen panolar yer alır. Köşk dört ahşap sütun üzerine dilimli kemerlerle oturtulmuştur. Köşk aynalığının her bir yüzeyi yatay dikdörtgen formlu panolardan oluşmaktadır. Bu

panolardan doğu ve batıdakilerin içi boş olup kuzeydekinde “eftalü’ul endallahi

yevmil Cuma” yazılıdır. Köşk dışa doğru kademelenen bir saçak ve saçak köşelerindeki şamdan görünümlü unsurlarla süslenmiştir. Yüksek olmayan

sekizgen kasnak, konik bir külah ve alemle sonlanmaktadır (Şekil-245; Çizim-

Vaaz Kürsüsü: Kıble duvarındaki pencerenin yanında bulunan vaaz kürsüsü ahşaptan yapılmış olup sade bir düzenlemeye sahiptir. Çokgen planlı kürsünün kaide, sütun, oturtmalık ve korkuluğundaki silmeler altın yaldızla boyanarak monotonluk giderilmeye çalışılmıştır (Şekil-242).

Kubbe: Hacı Mahmut Camii kubbesi sade olup kubbe eteklerinde etrafı ve yazıları altın yaldızla boyalı, siyah zeminli madalyonlar içinde Cihanyari Güzin Panoları yer almaktadır. Sülüs hatla yazılmış bu madalyonların tepe noktasında alçıdan yapılmış altın yaldızla boyalı ve uçları püskülle sonlanan kurdeleler

görülmektedir. Kubbe göbeğindeki süsleme etrafı altın yaldızla boyalı bir

madalyon içinde yer alır ve merkezdeki akant yapraklarından oluşmuş bir çiçek ve bu çiçekten etrafa yayılan ışınsal düzenlemeler kubbedeki kompozisyonu

tamamlar (Şekil-234).

Mahfil: Hacı Mahmut Camiinin kadınlar mahfili harimin doğu ve batısı ile son cemaat yerinin üzerinde yer almakta olup harimi, bir U şeklinde çevirir. Tüm elemanları ahşaptan olan mahfildeki süslemeleri alttaki korkulukların yüzeyinde görürüz. Eşit boyutlardaki dikdörtgen kartuşların içinde köşeleri baklava dilimi ile oluşturulmuş geçme motifler yer alır. Yatay dikdörtgen formlu bu kartuşlar altın yaldızla boyalıdır (Şekil-240,241).

Pencereler: Hacı Mahmut Camii’nin pencere alınlıklarındaki süslemelerini sadece kıble duvarındaki iki pencerede görürüz. Basık kemerli pencere alınlıklarındaki sülüs hatla yazılmış siyah zeminli madalyonlar içinde altın yaldızla boyalı “La ilahe illallah sadaka resulallah” yazıları yer almaktadır. Bu madalyonun altında geniş yapraklı bir akant ve bu akanttan çıkarak pencere alınlığını dolduracak şekilde etrafa yayılan kıvrımlı dallar, volütler ve çiçekler yüzeyi doldurmuştur. Ayrıca madalyonu iki yandan saran birer akant yaprağı yukarda ucu kıvrılarak bitmektedir. Madalyonun tepe noktasında uçları volütlü simetrik formların arasından bir akant yaprağı çıkarak süslemeyi tamamlamaktadır (Şekil-242; Çizim-91).