O dunkapı Cam

Şekil no : 246-257

Çizim no : 92-94

Plan no : 30

İnceleme Tarihi: Ekim 2010/Ocak 2011

Yeri: Cami İzmir merkezde, Odunkapı mahallesi, 427 Sokak Numara 27’ye kayıtlıdır (Geyik, 2007: 32)

İnşa Tarihi: Caminin ilk inşasına dair günümüzde herhangi bir kitabe mevcut değildir. Ancak 1847 tarihli vakfiyede Odunkapılı Zade Başağalarından Hacı Mehmet Ağa tarafından camiyle birlikte yanında dört hücreli bir medresede yaptırdığı kaydedilmektedir (Aktepe, 2003:80). Ancak günümüzde medreseye dair hiçbir kalıntı bulunmamakla birlikte caminin en geç 18.yy ortalarında

ibadete açık olduğu vakfiye kayıtlarından anlaşılmaktadır*

. Odunkapı Camii

1952 (Sivri, 1960:5) ve 1967-68 tarihlerinde (Aktepe, 2003:78) onarım

görmüştür.

Caminin Mimari Özellikleri: Odunkapı Camii merdiven yokuşu üzerinde meyilli bir arazide inşa edilmiş olup doldurma bir zemin üzerinde yükselir (Şekil-246). Yapı kare planlı harim mekanı önünde alt katı son cemaat yeri üst katı kadınlar mahfili olarak düzenlenmiş iki katlı camekanla kapalı bir ön

mekanla kuzeydeki son cemaat yerinden merdivenle inilerek ulaşılan hazire ve

avlunun güney duvarı köşesine inşa edilmiş minare ile çeşmeden oluşan

birimlerden meydana gelir (Şekil-249,250). Camii üzeri içerden düz ahşap

tavanla dışarıdan ise kiremitle kapatılmıştır. Harim mekanı basık kemerli altı pencereyle aydınlatılır (Şekil-253). Batıdaki sağır bırakılmış pencerelerle doğu ve kuzeydeki pencereler aynı düzende yapılmıştır. Mihrap duvarındaki pencereler ise daha küçük boyutlu olup tepe penceresi şeklindedir. Harim

mekanına girişi sağlayan kapının söve ve basık kemeri taştan, kapı kanatları ise

dikdörtgen ve kare kartuşlardan oluşan ahşap malzemeden yapılmıştır. Yarım

daire formlu kemerle geçilmiş ahşap bir kapı ile girilen avlunun üzeri ahşa tavanla kaplanmış ve güneydoğu köşesine dışarıdan bir minare, içerden ise bir çeşme yerleştirilmiştir (Şekil-248). Kare kesitli kesme taştan yapılmış bir kaide üzerinde yükselen minarenin gövdesine köşeleri pahlı bir pabuçtan sonra geçilir. Yivli bir gövdeye sahip olan minarenin şerefe altı iç ve dış bükey kavislerden oluşan silme kuşakları geçilmiş ve şerefe korkulukları C kıvrımlı açıklıklardan oluşan parmaklıklar şeklinde düzenlenmiştir. Minare taştan yapılmış konik külahı ve üzerinde yükselen alemle son bulur (Şekil-247). Caminin günümüzdeki minaresi orijinal olmayıp 1952 yılındaki onarım sırasında yapılmıştır (Sivri, 1960:5).

Süslemenin Bulunduğu Yerler:

Çeşme: Çeşme kitabesine göre 1151 H.-1738 M. tarihinde Mühürdar Ahmet Ağanın vasiyeti üzerine Gedik El Hac Mustafa Efendi Tarafından (Geyik, 2007;32) yaptırılmıştır. Çeşme camiyle aynı sokakta bulunan bir evden alınarak buraya getirilmiş (Aktepe, 2003:180) ve caminin avlusunun güneydoğu köşesine yerleştirilmiştir. Ancak çeşmenin caminin avlusuna ne zaman getirildiğine dair

herhangi bir kayıt bulunmamaktadır.

Dikdörtgen planlı çeşmenin üstüne mermer malzemeden ekler yapılmış olup bu bölümün üzeri demir profilli cam malzemeyle tavana kadar (Yaprak, 2009:130) yükseltilmiş ve üzeri kırma çatı şeklinde kapatılmıştır (Plan-31). Batu

ve kuzey cephesi görünen çeşmenin diğer cepheleri duvara bitişiktir. Farklı

kompozisyonların yer aldığı cephe süslemelerinden kuzeydekinin cephesinde birbiri ardına devam eden yaprak sırtlı ve volütlü “S” şekillerinden oluşan çerçeve şeklindeki geniş bordürün içinde yıpranmadan dolayı belli olmayan ancak baklava dilimi, dil motifi ve yumurta dizisi şeklinde dar bordürlerden oluşan süsleme kuşakları yer alır. Üç farklı kemer kullanılarak oluşturulan cephe süslemesinden alınlıktaki atnalı kemer içine istiridye kabuğu motifi işlenmiş köşeliklerine ise yaprak ve gülbezeklerden oluşan birer çiçek yerleştirilmiştir. İki yandan burmalı sütun üzerine oturan yanlardan kıvrımlı basık kemerin aynalığında C’lerin kuşattığı palmetlerden oluşan bir rozet ile bunun altında çerçevesiyle verilmiş kaş kemer ve yanlara birer selvi ağacının işlendiği süsleme

yapılmıştır ve bu kemerin köşeliklerinde birer tane rozet şeklinde altı kollu yıldızlar görülmektedir (Şekil-251).

Batı cephedeki çeşmenin alınlığı üzerinde sülüs hatla yazılmış çeşme kitabesi yer alır. Çeşmenin etrafını kuşatan geniş bordür şeklindeki çerçevenin içinde yer alan süslemeler aşınmadan dolayı belli olmamaktadır. Çerçeve içindeki çeşmenin alınlığında at nalı kemer içine alınmış istiridye motifi ile kemer köşeliklerindeki boşluklara işlenmiş birbiri ardına devam yaprak sırtlı simetrik ve asimetrik “S” şekilleri yer alır. Çeşme aynalığı, büyük bir basık kemer içine alınmış olan dilimli kemer içindeki vazodan çıkan akant yaprakları ve meyveler ile bu süslemenin altında çerçeve içine alınmış kaş kemer ve yanında birer adet selvi ağacının olduğu kompozisyonlarla bezenmiştir (Şekil-

252). Sülüs hatla yazılmış kitabe metni şu şekildedir:

“Ve sekahun rabbuhüm şaraben tahura

Mühürdar Ahmed Ağa kim bu faniden giderken ah Vasiyet eyledi lillah ola bir yerde ma icra

Gedik el-hac Mustafa edüb ta bezl-i makdurun Yapub bu çeşmeyi bi’ilah ki şud sad mürdeler ihya Görenlerleb küşad edüb Halimi dediler tarih Muhal yerine yapılmış hele bu çeşme-i ziba Sene 1151 H/m.1738-39” Aktepe; 2003:80). Anlamı:

“Rableri onlarca temiz bir içecek sunacaktır”(Kur’an-ı Kerim, 76/2). “Ah! Mühürdar Ahmed Ağa bu geçici (dünyadan) giderken

Allah için bir yerde su (çeşme) yapılmasını vasiyet etti Geidk el-hac Mustafa Allah’ın emrini yerine getirip Allah için binlerce ölüyü diriltecek bu çeşmeyi yapıp Halimi görenler dudaklarını açıp tarih dediler

Mihrap: Kıble duvarı ortasında kuzey girişi aksında konumlanan mihrap,

mermerden, süslemeler ise altın yaldızla boyalı alçı malzemeden yapılmıştır.

Mihrap nişini iki yandan bir seki üzerinde yükselen daire kesitli ve kompozit başlıklı sütunlar sınırlandırır. Sütunların üzerinde birer vazo yer alır. Sade görünümlü mihrap nişi ve kemer yarım daire formludur. Kademelenerek silmelerle sonlanan saçak tablasını yanlarda uçları volütlü küçük birer konsol taşır. Mihrap tacında yaprak sırtlı ve volütlü “C” şekillerinin kuşattığı panolar ortada bir akant yaprağıyla birleşmiştir. Yukarıdaki ayet panosunun tepeliğinden çıkan akant yaprakları kıvrımlı bir şekilde aşağı inerek volütlü bir vazo şeklini almıştır. Taçtaki ayet panolarından üsttekinde Ali İmran suresinin 37. Ayeti

(Kuran-ı Kerim, 3/37), alttakinde ise Meryem suresinin 11. ayeti yer alır (Kuran-

ı kerim, 19/11). Yazılar altın yaldızla boyanmış ve sülüs hatla yazılmıştır (Şekil- 256; Çizim-92).

Minber: Minber harimin güneybatı köşesindedir. Ahşap malzemeden yapılan minberin yan aynalık, korkuluk, külah, köşk saçağı ve giriş sütunları yeşil, diğer bölümlerinde beyaz renkli yağlı boya kullanılmıştır. Ayrıca silmeler, sütun başlığı ve saçaklar ile külah ve hilallerde altın yaldız kullanılmıştır.

Birbirine eğrisel hatlardan ve delik işi tekniğinde stilize bitkisel süslemelerden oluşan ve üzeri bir hilalle sonlanan düzenlemeyle bağlanmış sütunlar giriş açıklığını oluşturmaktadır. İki farklı formdaki ayaklardan alttaki kare, üstteki daire formludur. Bu ayaklar birbirlerine altın yaldızlı bir bilezikle bağlanmıştır. Sütunlar geniş bir saçakla sonlandırılmış ve üzerlerine etrafı altın yaldızlı iki unsur yerleştirilmiştir.

Düz zemine oturtulan minberin kaide bölümü zeminden aşağıda kalmıştır. İç içe iki üçgen formdan oluşan yan aynalıklar da silmeler altın yaldızla boyanmıştır. Merdiven korkulukları paralel kenar şeklinde ve etrafı altın yaldızla boyalı dış bükey silmelerden oluşmaktadır. Köşk korkuluğu olmayan minberin geçit kısmı oldukça sadedir. Köşk tıpkı girişteki daire gövdeli sütunlar üzerine oturtulmuş ve dış bükey silmelerden oluşan bir saçakla sonlanmıştır. Kasnağı olmayan minberin külahı köşk tavanına oturtulmuş ve bir hilalle sonlanmıştır (Şekil-257; Çizim-93).

Mahfil: Harimin kuzeyi ile son cemaat yerinin üzerinden devam eden mahfil,

ahşap sütunlar üzerine oturtulmuştur. Tümüyle ahşaptan yapılan mahfil

elemanları oldukça sade olup süslemeyi sadece, mahfili taşıyan ahşap sütunların üst kenarlarında görürüz. “S-C” kıvrımlarıyla oluşturulmuş delik işi tekniğindeki

süslemeler mahfildeki tek kompozisyondur (Şekil-255).

Pencereler: Odunkapı Camiinin harimdeki tüm pencere alınlıklarında uçları püsküllü ve altın yaldızlı bir kordonla düğümlenerek oluşturulmuş fiyonklu bağdan çıkan çiçek kompozisyonu yer alır. Kompozisyonda doğal görünümleriyle verilmiş alçıdan altın yaldızla boyalı çiçek ve yapraklar yer alır. Bu çiçek ve yaprakları düğümleyen kordon, kıvrımlar yaparak pencere kemerindeki silme kuşaklarının arasından geçmektedir (Şekil-254; Çizim-94). Yazılar: Harim duvarlarında madalyon şekildeki cihanyari güzin panoları, alçıdan yapılmış panolar içindedir. Siyah zemin üzerine altın yaldızla boyanarak oluşturulmuş yazılarda sülüs hat kullanılmıştır. Panoların tepe noktalarında alçıdan altın yaldızla boyalı kordonlarla oluşturulmuş fiyonklar yer alır. Kordonla düğümlenmiş bu fiyonklar yazı panolarını duvara asmış izlenimi