Olay Çev re sin de Olu ﬂan Ede bî Me tin ler

An lat ma ya Ba€ l› Ede bî Me tin ler

•Ka ra göz •Tra je di

•Or ta oyu nu •Ko me di

•Med dah •Dram

•Köy se yir lik oyun la r› •Me lod ram Gös ter me ye Ba€ l› Ede bî Me tin ler

Mo dern Türk Ti yat ro su Ge le nek sel Türk Ti yat ro su

Masal Destan Hikâye Roman Karagöz Köy Seyirlik Oyunları Modern Tiyatro Anlatmaya dayal›

edebî metinler Göstermeye dayal›

edebî metinler

1. Bir an› n› z› ar ka daﬂ la r› n› za ön ce an la ta rak son ra ya za rak ak tar ma ya ça l› ﬂ› n›z. ‹ki an la t›m tar -z› ara s›n da ki fark la r› be lir le ye rek s› n›f ta söz lü ola rak su nu nuz.

1. Et kin lik: Ki ta b› n›z da yer alan “Bir Baﬂ ka Tür lü sü” hi kâ ye sin de an la t› lan la r› s› n› f› n›z da can -lan d›r ma ya ça l› ﬂ› n›z. Olay çevresinde oluşan metinlerde olay veya olay örgüsünün vazgeçilmez ol-duğu gerçeğinden harektle “Sa r› p› nar 1914” ad l› ti yat ro met ni ni de hi kâ ye leﬂ tir me yi de ne yi niz.

Her iki me tin de de or ta ya ç› kan dil ve ifa de fark lı lık la rı nı be lir le yi niz. Bu fark lı lık la rın se bep le rini açık la yı nız.

2. “Bir Baﬂ ka Tür lü sü” hi kâ ye si ile “Sa r› p› nar 1914” ad l› ti yat ro oyu nu ara s›n da ki ben zer ve fark l› yön le rin ne ler ol du €u üze rin de s› n›f ta tar t› ﬂ› n›z.

3. “Bir Baş ka Tür lü sü” ad lı met nin so nun da ya zar k› sa bir di ya lo ğa yer ver miﬂ tir. Bu di ya log -la “Sa r› p› nar 1914” met nin de ki di ya log -la r› kar ﬂ› -laﬂ t› r› n›z. Ara -la r›n da an -la t›m tar z› ba k› m›n dan ne gi bi fark lar ol du €u nu be lir le yi niz. So nuç la r› aşağıdaki noktalı yere yazınız.

...

2. Et kin lik:S› n› fa ge tir di €i niz fark l› tür de ki me tin ler den k› sa par ça lar se çi niz. Bu par ça la r›n tür le ri ni be lirt me den s› n› fa oku yu nuz. Ar ka daﬂ la r› n›z oku du €u nuz me tin par ça la r› n›n tü rü nü be lir le me ye ça l›ﬂ s›n lar. S› n›f ça tür le ri be lir ler ken me tin le rin han gi özel lik le rin den fay da lan d› €› n› z› aç›k la -y› n›z. Me tin le rin be lir le di €i niz tür le ri ni aﬂa €› da ki tab lo da iﬂa ret le yi niz.

OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER

3. Me tin

YAPRAK DÖKÜMÜ

...

FİK RET: Ev le ni yo rum.

ALİ RIZA: (Uzun uzun k› z› na bak t›k tan son ra) Yaa a.

FİK RET: Sa na bu nu ya r›n ha ber ve re cek tim.

ALİ RIZA: Bu gün ya r›n hep si bir.

FİK RET: Sa na da n›ﬂ ma dan böy le bir ka rar ver di €im için ba na da r›l ma, çok bu nal d›m ba ba.

ALİ RIZA: (Epey ce ken di ni top la m›ﬂ) Da r›l mak m› ni çin da r› la ca €›m ço cu €um, be nim ne hak -k›m var se nin üs tün de, ver di €im han gi sa ade te kar ﬂ›.

FİK RET: Bu si tem do€ ru mu ba ba?

ALİ RIZA: Si tem de €il, ha ki ka ti söy lü yo rum, ben ar t›k fu ka ra ol dum ço cu €um, fu ka ra bir ih ti yar, her hak k›m gi bi ba ba l›k hak k› m› da kay bet tim, se nin ev len men be nim için ne bü yük bir me -se le, hâl bu ki bak ki min le di ye bi le sor mu yo rum.

FİK RET: Bi lir sin ki ben ka fa s›z ve kalp siz bir k›z de €i lim, ba ba fa kir düﬂ müﬂ ola bi lir sin, bu nun için kar deﬂ le rim gi bi an nem gi bi sa na da r›l ma y› ak l›m dan ge çir me dim fa kat on la ra gös ter di €in zaa f› da hoﬂ gö re me dim, gö re me ye ce €im, Ley la'yla Nec la iki ç›l g›n, an nem de on la ra uy du. An nem ne re ye çe ker sen ora ya gi den bir ka d›n, Fer hun de da ha kom ﬂu muz ken on la r›n ele baﬂ la r›y -d›, bu ser se ri ﬂim di bir de ge li ni miz ola rak eve gi rin ce evin diz gin le ri ni büs bü tün ele al›n ca…

ALİ RIZA: Ye ter ço cu €um, an l› yo rum.

FİK RET: Ba ri ben ol sun ara dan ç› ka y›m, de dim.

... Re şat Nu ri GÜN TE KİN, Yaprak Dökümü

4. Me tin ...

— Ben ev le ni yo rum ba ba, de di.

Ali R› za Bey, ﬂa ﬂ›r d›. Fa kat pek faz la te laﬂ gös ter me di:

— Öy le mi ço cu €um? Al lah me sut et sin, de di.

— Sa na da n›ﬂ ma dan böy le bir ka rar ver di €im için bel ki ba na k› zar s›n...

Ali R› za Bey, ac› bir gü lüm se me ile:

— K›z mak m›? Ni çin k› za y›m ço cu €um? Be nim se nin üs tün de bir hak k›m yok ki, de di.

Fik ret, kaﬂ la r› n› çat t›:

— Bu si te min do€ ru de €il ba ba...

— Si tem et mi yo rum... Ha ki ka ti söy lü yo rum... Ben ar t›k fu ka ra ol dum... Bü tün hak la r›m gi bi ba -ba l›k hak k› m› da kay bet tim... Ma demki se nin sa ade ti ni te mi ne ka dir de €i lim. Ne is ter sen yap mak hak k›n d›r ço cu €um...

Fik ret, ev ve la bi raz sar s›l d›, ba ba s› na ac›r gi bi ol du. Fa kat çeh re si tek rar sert leﬂ ti, a€›r ve tu tuk bir ta v›r la:

— Aç›k ko nu ﬂa l›m ba ba, de di. Bi lir sin ki ben, öy le pek ka fa s›z bir k›z de €i lim. An nem gi bi, kar deﬂ le rim gi bi fa kir düﬂ tük, pa ra s›z kal d›k di ye sa na da r›l mak hiçbir za man ak l›m dan geç me di. Bu -na mu ka bil on la ra gös te ri len zaa f› af fe de me dim ve ede me ye ce €im.

ﬁev ket, fe na ço cuk de €il. An cak ne ça re ki yu la r› n› ka d› na kap t›r m›ﬂ. Ley la ile Nec la ne yap t› €› n› bil me yen iki ç›l g›n... An nem, ko yun gi bi ne re ye çek sen ora ya gi den bir za val l›. O ka dar ç›r p›n d›m, çar p›n d›m: Ba ba, gö zü nü aç. Bun lar evi bir fe la ke te sü rük le ye cek ler de dim. Al d›r ma d›n; ya ban -c› gi bi kö ﬂe ye çe kil din, sa de da r› l›p su rat as mak la ik ti fa et tin... Sen, er kek çe ha re ket edey din bu olan lar ol maz d›. Bel ki mü te es sir ola cak s›n am ma göz önün de olan bir ha ki ka ti sak la ma ya ha cet yok... Bu gi diﬂ iyi bir gi diﬂ de €il. Do lu diz gin bir uçu ru ma gi di yo ruz... Bak t›m kim se den im dat yok...

Ben ba ri ken di mi kur ta ra y›m, de dim.

... Re şat Nu ri GÜN TE KİN, Yaprak Dökümü

Anlama - Yorumlama

Değerlendirme

A. Aşa ğı da ki cüm le de boş bı ra kı lan noktalı yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz.

• Olay çev re sin de olu ﬂan ede bî me tin ler; ... me tin ler ve ... me tin le r di ye iki -ye ay r› l›r.

B. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se çe -ne ği işa ret le yi niz.

• Hikâye göstermeye ba€l› edebî türdür. Do€ ru ( ) - Yan l›ﬂ ( )

• Orta oyunu göstermeye ba€l› edebî türdür. Do€ ru ( ) - Yan l›ﬂ ( )

• Ay n› te ma n›n an lat ma ya ba€ l› an la t› m› ile gös ter me ye ba€ l› an la t› m› ara s›n da dil ve ifa de

bi çi mi ba k› m›n dan fark l› l›k bu lun maz. Do€ ru ( ) - Yan l›ﬂ ( )

C. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları cevaplayınız.

1. Bir gün Fran s›z la r›n ün lü hey kel t› ra ﬂ› Ro din'e “Bir hey ke li na s›l ya p› yor su nuz?” di ye so rar -lar. O da tek cüm ley le ﬂu ce va b› ve rir: “Ta ﬂ›n faz la s› n› at› yo rum, ge ri ye hey kel ka l› yor.”

Ro din'in hey kel yap may la il gi li ola rak söy le di ği bu sö züy le, ya zı lı an la tı ma iliş kin aşa ğı da -ki yar gı lar dan han gi si ara sın da bir pa ra lel lik var dır?

A) Ye rin de ve ri len ör nek ler, ya zar la r› uzun uzun aç›k la ma lar yap mak tan kur ta r›r.

B) ‹le til mek is te nen dü ﬂün ce ye uy gun bir an la t›m bi çi mi seç me, ba ﬂa r› n›n ana ko ﬂu lu dur.

C) Yaz ma us ta l› €›, söz cük le rin tüm an la t›m bo yut la r› n› ta n› ma y› ge rek ti rir.

D) Ya z› l› an la t›m da gü zel lik, an la t› m› ge rek siz söz cük ler den ar›n d›r ma ve ya l›n laﬂ t›r may la sa€ la n›r.

E) Bir ya z› n›n ka l› c› ol ma s› n› sa€ la yan te mel ni te lik, onun dil ve an la t›m özel li €i dir.

1996 - ÖSS 2. Ya z›n sal ya p›t lar, ya ﬂa ma ay na tut mak la kal maz, ay n› za man da ona is te di €i bi çi mi de ve rir.

Aşa ğı da ki ler den han gi si bu cüm le de an la tıl mak is te ne ne an lam ca en ya kın dır?

A) Her ya zar, han gi tür de ya zar sa yaz s›n, ya p›t la r› n›n ko nu la r› n› ya ﬂam dan al›r.

B) Yaz ma, ya zar la r› ya ﬂa ma ba€ la yan, düﬂ sel ve dü ﬂün sel bo yut lu ya ra t› c› l›k is te yen bir ey lem dir.

C) Ro man, öy kü, oyun gi bi ya z›n sal ürün ler de, okur la ra, de €i ﬂik ya ﬂam lar su nu lur.

D) Gün lük ya ﬂam la bes len me yen, dil de €e ri ta ﬂ› ma yan ya p›t lar ka l› c› ve et ki li ola maz.

E) Ro man, öy kü, oyun gi bi tür ler de ya z›l m›ﬂ ya p›t lar, ya z›l d›k la r› dö ne mi yan s› t›r ve

onu yön len di rir. 1998 - ÖSS

4. Et kin lik: 100. say fa da ki Re ﬂat Nu ri Gün te kin’e ait me tin ler den 3. me tin gös ter me ye ba€ l›, 4.

me tin ise an lat ma ya ba€ l›dır. Bu iki met ni oku ya rak aﬂa €› da ki so ru la r› ce vap la y› n›z.

a) Me tin ler de ya zar, kah ra man la ra ait özel lik le ri na s›l ifa de et miﬂ tir? Aç›k la y› n›z.

b) Her iki me tin de ya zar, kah ra man la r›n dav ra n›ﬂ la r› n› na s›l an lat m›ﬂ t›r? Me tin ler ara sın da ki ifa -de fark l› l›k la r› n› be lir le ye rek -def te ri ni ze ya z› n›z. Bu fark lı lık la rın se bep le ri ne ler dir?

c) 3 ve 4. me tin ler de tas vir ler na s›l ifa de edil miﬂ tir? Me tin le ri kar ﬂ› laﬂ t› ra rak ben zer ve fark l›

yön le ri be lir le yip mad de ler hâ lin de tah ta ya ya z› n›z.

ç) Yu ka r› da ki so ru la ra ver di €i niz ce vap la r› da dik ka te ala rak gös ter me ye ba€ l› me tin ler ile an -lat ma ya da ya l› me tin le rin ben zer lik ve fark l› l›k la r› n› be lir le ye rek s› n›f ta söz lü ola rak ifa de edi niz.

5. Et kin lik: “Sa rı pı nar 1914” ad lı met ni ara nız da rol da ğı lı mı ya pa rak ses li oku yu nuz. Kah ra man la rı ses len di rir ken ses to nu nu za, vur gu ve ton la ma la ra dik kat edi niz. Ti yat ro tü rün de gös ter me (ha -re ket) ile ses len dir me nin ye ri hak kın da ki çı ka rım la rı nı zı söz lü ola rak ifa de edi niz.

2. Anlatmaya Bağlı Edebî Metinleri İnceleme Yöntemi

Haz›rl›k

☛

Türk le rin gö çe be ola rak ya ﬂa d›k la r› dö nem de ki sos yal ve kül tü rel ha yat hak k›n da bil gi top la y› n›z.

☛

1980 sonrası Türk edebiyatında görülen sanat anlayışları hakkında bir araştırma yapınız.

☛

Olay ile olay ör gü sü nün fark lı lı ğı nı araş tı rı nız.

☛

Tip ve ka rak ter te rim le ri hak kın da bil gi top la yı nız.

☛

S› n› fa, değişik zamanlarda kaleme alınmış, fark l› tür ler de ede bî me tin ler (ma sal, hi kâ -ye, ge zi ya z› s› vb.) ge ti ri niz.

☛

Sınıfa getirdiğiniz metinlerin temalarını belirleyiniz.

☛

Türk top lu mun da Ba t› l› laﬂ ma sü re ci nin ne za man baﬂ la d› €› n› araﬂ t› ra rak bu sü re cin Türk ede bi ya t› na ne za man ve na s›l yan s› d› €› n› be lir le yi niz.

☛

“Fe lâ tun Bey ile Râ k›m Efen di”, “Ara ba Sev da s›”, “ﬁ›k” ve “Fa tihHar bi ye” ro man la r› -n›n ya z› l›ﬂ ta rih le ri ni ö€ re ni niz.

☛

Ah met Mit hat Efen di, Recaizade Mahmut Ekrem, Hüseyin Rahmi Gürpınar ve Halikarnas Ba-lıkçısı (Cevat Şakir Kabaağaçlı) hak k›n da k› sa bir araﬂ t›r ma ya p› n›z.

☛

Co€ raf ya, fi zik gibi farklı bilim dallarıyla ilgili ya zı lar bu la rak sı nı fa ge ti ri niz.

✔ Aﬂa €› da ki cüm le ler de “zih ni yet” ke li me si ile ifa de edil mek is te nen ler ne ler dir?

“Tö re ci na yet le ri ça€ d› ﬂ› bir zih ni ye tin so nu cu dur.”

“Mo dern leﬂ me bir ﬂe kil de €il, bir zih ni yet me se le si dir.”

✔ Has ta zi ya re tinde taşıdığınız duygularla dü €ün de ki duy gu la r› n› z› dile getirişiniz ne den fark l› olur? Aç›k la y› n›z.

1. Et kin lik:“‹n sa na öz gü ger çek lik” sö zün den ne an la d› €› n› z› s› n›f ta tar t› ﬂ› n›z. Or ta ya ç› kan fi kir le ri not edi niz.

✔ An lat ma ya da ya l› eser ler ka le me alan bir ya zar, ken di ya ﬂan t› s› n› han gi öl çü de eserine yan s› t›r? Aç›klay›n›z.

✔ Ay n› ye rin fo to€ raf la r› ol ma la r› na ra€ men aﬂa €› da ki fo to€ raf lar ni çin fark l› gö rün mek -te dir?

✔ Bir olayın değişik kişiler tarafından farklı yorumlanmasının sebepleri nelerdir?

✔ “Her eser yaratıcısından izler taşır.” sözünü yorumlayınız.

“Bir ulusun büyüklüğü , nüfusun çokluğu ile değil , akıllı ve erdemli kişilerin sayısıyla ölçülür.”

Victor Hugo (Viktor Hügo)

1. Me tin

Belgede : EKOYAY Eğitim Yayıncılık, Matbaacılık - Ankara 2014 (sayfa 99-103)