Mill EÛitim BakanlÝÛÝ Talim ve Terbiye Kurulunun 20.12.2010 tarih ve 308 sayÝlÝ kurul kararÝ ile 2011-2012 Ûretim yÝlÝndan itibaren 5 (beß) yÝl
sre ile Ders KitabÝ olarak kabul edilmißtir.
TRK EDEBÜYATI
ORTA ÚRETÜM
9. sÝnÝf
Dr. Serdar DERMAN
Dr. Murat ATEÞ
Her hakkÝ saklÝdÝr ve EKOYAY EÛitim YayÝncÝlÝk San. ve Tic. Ltd. Þti.Õne aittir.
KitabÝn metin, soru ve ßekilleri kÝsmen de olsa hi bir surette alÝnÝp yayÝmlanamaz.
Her hakkÝ saklÝdÝr ve EKOYAY EÛitim YayÝncÝlÝk San. ve Tic. Ltd. Þti.Õne aittir.
KitabÝn metin, soru ve ßekilleri kÝsmen de olsa hi bir surette alÝnÝp yayÝmlanamaz.
Editör : Dr. Metin OKTAY
Dil Uzman› : Mustafa BEKTAŞ
Görsel Tasar›mc› : Hüseyin Turhan SOLAK Program Gelifltirme Uzman› : Doç. Dr. Ali Murat SÜNBÜL Ölçme De€erlendirme Uzman› : Hasan PEKTAfi
Rehberlik ve Geliflme Uzman› : Y›ld›z TANRIVER
Bask› : EKOYAY Eğitim Yayıncılık,
Matbaacılık - Ankara 2014
Sertifika No: 19777
1881 – 1938
1. ÜN‹TE
GÜZEL SANATLAR VE EDEB‹YAT
. . .10
1. Güzel Sanatlarda Edebiyat›n Yeri . . . 10
2. Edebiyat›n Bilimlerle ‹liflkisi . . . 19
3. Dilin ‹nsan ve Toplum Hayat›ndaki Yeri ve Önemi . . . 22
4. Metin . . . 27
5. Edebî Metin . . . 33
1. ÜN‹TE SONU DE⁄ERLEND‹RMES‹. . . 45
2. ÜN‹TE COfiKU VE HEYECANI D‹LE GET‹REN MET‹NLER (fi‹‹R) . . . 47
1. fiiir ‹nceleme Yöntemi . . . 47
2. Şiir Okuma . . . 75
3. Manzume ve fiiir. . . 87
2. ÜN‹TE SONU DE⁄ERLEND‹RMES‹. . . 92
3. ÜN‹TE OLAY ÇEVRES‹NDE OLUfiAN EDEBÎ MET‹NLER
. . .96
1. Olay Çevresinde Oluflan Edebî Metinleri Tan›ma ve Grupland›rma (Masal ve Destandan, Hikâye ve Romana; Seyirlik Oyunlardan Modern Tiyatro Metinlerine) . . . 96
2. Anlatmaya Ba€l› Edebî Metinleri ‹nceleme Yöntemi. . . 102
3. Anlatma Esasına Ba€l› Metinleri Okuma . . . 127
4. Göstermeye Ba€l› Edebî Metinler (Karagöz ve Seyirlik Oyunlardan Modern Tiyatro Metinlerine) . . . 149
Göstermeye Ba€l› Edebî Metinleri Tan›ma (Tiyatro) . . . 149
3. ÜN‹TE SONU DE⁄ERLEND‹RMES‹. . . 163
‹Ç‹NDEK‹LER
K‹TAP TANITIM fiEMASI . . . 84. ÜN‹TE
Ö⁄RET‹C‹ MET‹NLER
. . .165
1. Ö€retici Metinleri ‹nceleme Yöntemi . . . 165
2. Ö€retici Metinleri Okuma . . . 190
a. Tarihî Metinler . . . 190
b. Felsefi Metinler . . . 192
c. Bilimsel Metinler . . . 194
ç. Gazete Çevresinde Oluşan Metin Türleri . . . 196
d. Kişisel Hayatı Konu Alan Metin Türleri . . . 198
4. ÜN‹TE SONU DE⁄ERLEND‹RMES‹. . . 202
PROJE ÇALIfiMASI . . . 205
PROJE DE⁄ERLEND‹RME ÖLÇE⁄‹ . . . 206
ÖZ DE⁄ERLEND‹RME FORMU. . . 206
PERFORMANS GÖREVİ . . . 207
TER‹MLER VE KAVRAMLAR SÖZLÜ⁄Ü. . . 208
KAYNAKÇA . . . 211
TÜRK‹YE HAR‹TASI . . . 215
TÜRK DÜNYASI HAR‹TASI. . . 216
KİTAP TANITIM ŞEMASI
Haz›rl›k
☛ www.tdk.gov.tr İn ter net si te si ni zi ya ret ede rek Ata türk’ün Türk di li ne ver di €i önem hak k›n da bir arafl t›r ma ya p› n›z.
1. Et kin lik: 9. sı nıf dil ve an la tım ders ki ta bı nı zın “İle ti şim, Dil ve Kül tür” ko nu sun da ö€ - ren di €i niz bil gi le ri göz den ge çi ri niz. Dil ve kül tür ilifl ki si ko nu sun da ki bil gi le ri ni zi bafl l›k lar hâ lin de defterinize yazınız.
✔Çev re niz de ki in san la r›n ko nufl ma la r› n› göz lem le yi niz. Yaş, cin si yet, sos yal sta tü gi bi de - ğiş ken le rin di li kul lan ma bi çi mi ni et ki le yip et ki le me di ği ni tar tı şı nız. Tar tış ma so nuç la rı nı söz - lü ola rak ifa de edi niz.
‹nceleme
1. Me tin
EDE Bİ YA TIN GÜ CÜ
Ede bi ya t›n gü cü de zaa f› da kul lan d› €› mal ze me den ge lir. Ede bi yat sa na t› n›n mal ze me si söz - dür, ke li me ler dir. Yer yü zün de in sa n›n va ro lu flun dan be ri söz de var d›r.
...
Gü zel sa nat lar dan hiç bi ri nin kul lan d› €› mal ze me, ede bi ya t›n ifa de va s› ta s› olan söz ka dar de €i - flik lik ge çir me mifl tir. Sö zün, len gü is tik bir kav ram ola rak dil hâ li ne ge li fli, dil den dil le rin do€ ma s›
da ha son ra leh çe le rin, fli ve le rin, a€›z la r›n or ta ya ç› k› fl›, bü tün bu grup la r›n bir bir le riy le al›fl ve rifl le ri;
ken di iç ya p› s›n da bir di lin bü tün ha ya ti ye ti, ke li me le rin do €u flu, ölü flü, ma na de €ifl tir me si; ke li me - nin de ken di için de bafl ka ke li me ler le bir le fle rek ye ni kav ram la ra yol aç ma s›, lü gat le re gi den ›s t› lah, te rim, ta bir, ar go ve me caz lar la ye ni ma na la r›n ka za n›l ma s›; sa nat kâr la r›n, fi lo zof la r›n, ilim adam -
1. Et kin lik: S› n›f öğrencileri arasında iki grup oluşturunuz, grupları oluşturan öğrenciler olarak
“Kal d› r›m lar” fli i ri ni nes re çe vi riniz. Kaldırımlar şiirinin nesir biçimiyle şiiri ahenk bakımından kar - fl› lafl t› r› nız. Ula fl› lan so nuç ları tah ta ya ya z›nız.
2. Et kin lik: “Kal d› r›m lar” ad lı fli i ri, dört lük le ri nin yer le ri ni de €ifl ti re rek fli i rin an la m› n› boz ma - ya cak fle kil de oku yu nuz. Okur ken ba z› ke li me le rin yer le ri ni de €ifl ti ri niz, ba z› la r› n›n da ye ri ne efl an lam l› la r› n› kul la n› n›z. Or ta ya ç› kan ye ni me tin de ses ör gü sü nün bu de €i flik lik ler den na s›l et ki - len di €i ni belirtiniz.
1. “Kal d› r›m lar” fli i rin de ben ze flen ve tek rar edi len ses le rin ve ke li me le rin al t› n› çi zi niz. Bu ben zer lik ler ve tek rar la r›n fli ir de ki ifl le vi ne ler dir? Ör nek ola rak fli i rin ilk dört dört lü €ün de ki ‘k’ ses - le ri ni ifla ret le yi niz. fii ir oku nur ken ‘k’ se si na s›l bir et ki b› ra k› yor? Söz lü ola rak ifa de edi niz.
2. “Kal d› r›m lar” ad lı me tin de ki di ze le rin he ce sa y› la r› n›n eflit olup ol ma d› €› n› be lir le yi niz. Bu du rum fli i re bir ahenk ka t› yor mu? Tar t› fl› n›z. Ulafl t› €› n›z so nu cu söz lü ola rak ifa de edi niz.
Bu sü reç, ö€ ren ci le rin der se et kin bir fle kil de ka t› l›m la r› n› sa€ la mak ama - c›y la ya p›l ma s› is te nen ders içi ve okul d› fl› et kin lik le ri kap sar.
☛
Der se ha zır lık sü re ci, ders için ge rek li ma ter yal le rin is ten me si ve ya pı la cak araş tır ma ko nu la rı nın ve ril me si ev re le ri ni kap sar.✔Dü şün sel ha zır lık sü re cin de yer alan so ru lar ve etkinlikler, ders te iş le ne cek ko nu la rın da ha iyi an la şıl ma sı nı sağ la yarak ön bil gi le rin ha re ke te ge çi ril me si ni amaç lar.
Bu sü reç, ö€ ren ci le rin elefl ti rel ve ya ra t› c› dü flün me, ile ti flim kur ma, arafl t›r ma-sor gu la - ma, prob lem çöz me, ka rar ver me, bil gi tek no lo ji le ri ni kul lan ma, Türk çe yi do€ ru, et ki li ve gü zel kul lan ma, sa nat ese rin den zevk al ma be ce ri le ri nin ge lifl ti ril me si amaç la r› na yö ne lik ola - rak met nin ya p›, te ma, dil ve an la t›m ba k›m la r›n dan çö züm len me sini kap sar.
Anlama - Yorumlama
1. “Ede bi ya tın Gü cü” ad lı me tin de ya zar, ede bi ya tı, “mü kem mel bir yo rum cu” ola rak ni te len - dir mek te dir. Bu ifa de den ne an lı yor su nuz? Aç›k la y› n›z.
2. Me tin de ge çen “Mi ke lanj, meş hur Mu sa Hey ke li’ni ta mam la dı ğı za man, çe ki ci ni onun su ra tı na fır la tıp “Ko nuş sa na!” di ye hay kı rır. Hiç bir söz, böy le bü yük bir sa nat ese ri kar şı sın da sa nat kâ rın sö ze ih ti ya cı nı bu ka dar güç lü his set ti re mez di.” cüm le sin den an la d›k la r› n› z› söz lü ola rak ifa de edi niz.
3. “Ede bi ya tın Gü cü” ad lı me tin de yer alan “Sa nat eser le ri nin her han gi bir sa nat ta rih çi si, mü - zi ko log ta ra fın dan yo ru mu, il mî ve ri le re da ya nır ya ni az çok ob jek tif bir ka rak ter ta şır. Hâl bu ki bir sez gi va kıa sı olan sa nat ese ri ni yo rum la mak için yi ne sez gi den ha re ket et mek la zım dır.”ifa de siy le ya za rın, sa na tın han gi özel li ği ni vur gu la dı ğı nı söz lü ola rak ifa de edi niz.
Değerlendirme
A. Aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan noktalı yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz.
• Ak l›n k› la vuz lu €un da in san l› €a fay da l› ol ma y› amaç la yan bi lim ile in san duy gu la r› na es - te tik bir ba k›fl aç› s›y la yak la flan ... amaç la r› ba k› m›n dan fark l› l›k gös ter mek te dir.
• Mimari, heykel, resim ... sanatlar olarak nitelendirilir.
B. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se - çe ne ği işa ret le yi niz.
• Plas tik sa nat lar za naa t› ortaya çıkarır, za na at da sa na ta fay da bo yu tu ka zan d› r›r.
Do€ ru ( ) - Yan l›fl ( )
• Gü zel sa nat la r›n s› n›f lan d› r›l ma s›n da te mel al› nan öl çüt ler den bi ri de ese rin ya p› l›fl ama -
c› d›r. Do€ ru ( ) - Yan l›fl ( )
Günlük Günefllik fiark›lar Ali ÇOLAK Bu sü reç, ö€ re ni len bil gi nin ne de re ce ö€ re nil di €i nin ve kul la n›l ma ya ha z›r hâ - le ge lip gel me di €i nin be lir len me si ama c›y la fark l› tip ler de ki so ru lar la olufl tu - rul mufl tur. Bu sü reç te ka za n›m lar la ör tü flen geç mifl y›l la ra ait Ö€ ren ci Seç me ve Yer - lefl tir me S› na v› so ru la r› na da yer ve ril mifl tir.
Bu bö lüm; ö€ ren ci le re oku ma sev gi si ve al›fl kan l› €› ka zan d›r mak, ö€ ren ci - le ri Mil lî E€i tim Ba kan l› €›n ca olufl tu ru lan “Li se ler için 100 Eser” lis te sin de yer alan eser le re yön len dir mek için oluş tu rul muş tur. Ki tap içe ri sin de, öğ ren ci le rin bir kıs mı - nı me tin ola rak in ce le dik le ri eser le rin ta ma m› n› oku ma la r› n› tefl vik et mek ama cı do€ rul - tu sun da be lir len mifl tav si ye ni te li €in de ki eser le rin ad la r› n› kap sar.
ara s›n da ki ilifl ki be lir le nir.
GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT
1. ÜNİTE 1. ÜNİTE
1. Gü zel Sa nat larda Edebiyatın Yeri
Haz›rl›k
☛
Rö ne sans ha re ke ti hak k›n da bil gi top la y› n›z.☛
S› n› f› n› za ta rih, fi zik, fel se fe, fli ir, ro man ve hi kâ ye me tin le ri ge ti ri niz.☛
Ata türk’ün gü zel sa nat la ra ver di €i önem hak k›n da bir arafl t›r ma ya p› n›z.☛
Ata türk’ün ede bi yat la il gi li söz le rin den ba zı la rı nı bu lup s› n› fa ge ti ri niz. Bun la r› s› n›f pa no - su na as› n›z.1. Et kin lik: Çev re niz de yer alan bir mü ze yi zi ya ret edi niz. Çev re niz de, zi ya ret ede bi le ce ği niz bir mü ze yok sa mü ze ler ya da sa nat eser le ri ile il gi li bir bel ge sel film sey re di niz. İz le nim le ri ni zi def - te ri ni ze ya z› n›z.
2. Et kin lik:Mü zik, re sim, hey kel gi bi gü zel sa nat lar la il gi li re sim, fo toğ raf vb. mal ze me ler top - la yı nız. Bun la rı oku lu nu zun ve ya sı nı fı nı zın pa no sun da ser gi le yi niz. Top la dı ğı nız fo to€ raf ve re sim - ler ile il gi li dü flün ce le ri ni zi ar ka daş la rı nız la pay la şı nız.
✔Ne den mü zik din le me ih ti ya c› his se di yor su nuz? Sev di €i niz bir flar k› y› din ler ken içi niz de han - gi duy gu lar uya n› yor? Def te ri ni ze ya z› n›z.
✔Mü zik, re sim, fli ir ol ma sa ha ya tı mız da ne ler ek si lir di? Tar t› flı nız. Ulafl t› €› n›z so nuç la r› söz lü ola rak ifa de edi niz.
‹nceleme
1. Me tin
EDE Bİ YA TIN GÜ CÜ
Ede bi ya t›n gü cü de zaa f› da kul lan d› €› mal ze me den ge lir. Ede bi yat sa na t› n›n mal ze me si söz - dür, ke li me ler dir. Yer yü zün de in sa n›n va ro lu flun dan be ri söz de var d›r.
...
Gü zel sa nat lar dan hiç bi ri nin kul lan d› €› mal ze me, ede bi ya t›n ifa de va s› ta s› olan söz ka dar de €i - flik lik ge çir me mifl tir. Sö zün, len gü is tik bir kav ram ola rak dil hâ li ne ge li fli, dil den dil le rin do€ ma s›
da ha son ra leh çe le rin, fli ve le rin, a€›z la r›n or ta ya ç› k› fl›, bü tün bu grup la r›n bir bir le riy le al›fl ve rifl le ri;
ken di iç ya p› s›n da bir di lin bü tün ha ya ti ye ti, ke li me le rin do €u flu, ölü flü, ma na de €ifl tir me si; ke li me - nin de ken di için de bafl ka ke li me ler le bir le fle rek ye ni kav ram la ra yol aç ma s›, lü gat le re gi den ›s t› lah, te rim, ta bir, ar go ve me caz lar la ye ni ma na la r›n ka za n›l ma s›; sa nat kâr la r›n, fi lo zof la r›n, ilim adam - la r› n›n, lü gat le re gir me yen flah si ta sar ruf la r›… Ha s› l› de €i flen, zen gin le flen, ta ze le nen, can la nan, bü yü yen dil. Onun için gü zel sa nat lar dan hiç bi ri nin kul lan d› €› mal ze me, ede bi ya t›n ki ka dar zen gin - lefl me mifl tir.
Mi ma ri, hey kel, re sim gi bi plas tik sa nat lar da as›r lar bo yun ca tafl, ça mur, harç, tunç, a€aç, bo ya gi bi mal ze me ler ara s› na, ya k›n de vir ler de da ha de €i flik un sur lar ka r›fl m›fl ol sa da yi ne o sa nat la r›n ifa de aç› s›n dan zen gin lefl me si ma na s› na gel mez. O za man sa nat kâr, bu ma hi ye ti de €ifl me yen mal - ze me ile ye ni ifa de fle kil le ri ara mak su re tiy le zen gin lefl me yi eser de gös ter me ye ça l› fla cak t›r.
...
Bu ra da, mal ze me nin s› n›r l› ol ma s› n›n, o sa nat da l›n da eser ya rat ma im kâ n› n›n da s› n›r l› ol ma s›
ma na s› na gel me ye ce €i ni he men be lir te lim. Ge rek plas tik mal ze me ge rek se ses ler, sa nat kâr için na - mü te na hi ter kip ler mey da na ge tir mek im kâ n› n› her za man mu ha fa za eder. Bah si miz sa nat kâ r›n ya - ra t› c› gü cü ne de €il, mal ze me nin s› n›r l› l› €› na ve ya zen gin li €i ne da ir dir.
Tek rar ede bi ya ta dö ne lim. Dil de di €i miz ve di €er sa nat la r›n ki ne k› yas edi le me ye cek de re ce de zen gin olan ve mü te ma di yen zen gin lefl me ye de de vam eden bir mal ze me yi kul la nan ede bi yat, bu - nun la na s›l bir güç ka za n› yor?
Ede bi yat, sö zün zen gin li €in den fay da la na rak di €er bü tün gü zel sa nat la r› ken di bün ye sin de top - la ma gü cü ne sa hip olur. Bü tün gü zel sa nat la r›n hu su si yet le ri ni, gü zel lik öl çü le ri ni, ulafl mak is te dik - le ri he de fi ken di nef sin de top lar.
...
...Mi ma ri de, sa nat kâ r›n duy gu la r›y la sa nat ese ri ni olufl tu ran fle kil, bir bi rin den çok fark l› d›r. Sa - nat kâ r›n elin de ki mal ze me ya ni tafl, a€aç, be ton, de mir vs. sa nat kâ ra tam ma na s›y la ita at et mez.
GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT
Çün kü ev vel ce de be lirt ti €i miz gi bi bu sa na t›n ga ye si gü zel - lik ten iba ret de €il dir. Hat ta ilk plan da, gü zel lik de €il dir, di - ye bi li riz. Ba r›n ma ve onun ne ti ce si olan fi zik, bi yo lo jik ih ti - yaç la r› m›z için mi ma ri den bir fay da bek le riz. Sa nat kâr bu fay - da un su ru ile be ra ber mal ze me nin fi zik ka nun la r› na gö re ita at siz li €i ni de he sa ba ka ta rak özel bir tek ni €e ta bi ola cak - t›r. ‹fl te mi ma ri de gü zel lik bu iki en di fle den son ra ge lir. Bu yüz den mal ze me, sa nat kâ r›n ifa de et mek is te di €i duy gu yu tam ola rak ak set ti re mez.
...
Mi ma ri ye sem bo lik sa nat de nil me si bu se bep ten dir. ‹fl te ede bi yat bu ra da üs tün lü €ü nü gös te rir. Ger çek ve bü yük bir sa nat kâr olan mi ma r›n, ken di ese rin de tam ola rak ifa de ede - me di €i duy gu la r› n› ede bi yat bi ze ak set ti re cek, his set ti re cek - tir. Bu ba k›m dan ede bi yat ç› (fla ir, ro man c›, ne sir ya za r› vs.) di €er sa nat lar la ara m› za gir mifl bir yo rum cu dur. Bu ra da, mal - ze me ola rak yi ne söz den fay da la nan sa nat ta rih çi si nin yo ru - mu ile ede bi yat ç› n›n ki ni bir bi ri ne ka r›fl t›r ma ma l› y›z.
...
S›rf mi ma ri için ver di €i miz ör nek le ri di €er sa nat la ra da tefl mil ede bi li riz. Mi ma ri de sa nat kâ ra asi olan mal ze me, hey kel sa na t›n da da ha ita at li dir. fie kil ve duy gu iki li €i hey kel de azal m›fl t›r. Hat ta mi ma ri ye çok hâ kim olan fay da, ye ri ni he men ta ma men gü ze le b› rak m›fl t›r. Mal ze me yi ne tafl, tunç, a€aç, al ç› gi bi mad di dir. An cak sa nat kâr bun la r› de €ifl ti rir, yo €u rur, ye ni bir fle kil, ha yat ka zan - d› r›r. Bu nun la be ra ber hey kel de de ek sik olan ruh tur. O ru hu, yi ne ede bi ya t›n yo ru mu ile ya ka la - ya bi li riz. Mi ke lanj mefl hur Mu sa Hey ke li’ni ta mam la d› €› za man, çe ki ci ni onun su ra t› na f›r la t›p “Ko - nufl sa na!” di ye hay k› r›r. Hiç bir söz, böy le bü yük bir eser kar fl› s›n da sa nat kâ r›n sö ze ih ti ya c› n› bu ka - dar güç lü his set ti re mez di.
...
Hey kel de ek sik olan ruh, nis pi bir öl çü de, re sim de ta mam la n›r. Re sim, mi ma ri bir ese rin ya hut hey ke lin sa hip ol du €u üçün cü bo yu tu nu zi hin de ta mam lar. Res sam pers pek tif tek ni €iy le bu üçün - cü bo yu tu ka zan d›r ma ya ça l› fl›r sa da onun sa t›h ta mey da na ge tir me ye as›l gay ret et ti €i fley ruh tur.
Kla sik re sim de ru hun bir an› n› tes pit eden sa nat kâr, em pres yo nist re sim de ruh hâl le ri ni da ha uzun bir za man için de sür dür me ye ça l› fl›r. Bu na ra€ men re sim sa na t› da mad de ye ba€ l› kal ma ya mah kûm - dur.
Ger çek ruh sa na t›, mü zik le bafl lar. Mü zik, in san ru hun da ki bü tün duy gu la r›, bü tün de €ifl me le ri, s› n›r s›z bir ifa de ka bi li ye tiy le ve rir.
....
Mü zi €in bu üs tün lü €ü, bir ruh sa na t› olu flu, hiç flüp he siz, onun mi ma ri, hey kel ve re sim sa nat la - r› na gö re üs tün lü €ü dür. Hâl bu ki bu vas f› na mu ka bil, o da sö zün yo rum ara c› l› €› na muh taç t›r.
...
Gü zel sa nat la r›n ede bi yat ç› lar ta ra f›n dan yo ru mu na ait bu ör nek le ri is te di €i niz ka dar ço €al ta - bi lir si niz. Bun la ra ba ka rak flöy le bir hük me va ra bi li riz: Sa nat eser le ri nin her han gi bir sa nat ta rih çi - si, mü zi ko log ta ra f›n dan yo ru mu, il mî ve ri le re da ya n›r ya ni az çok ob jek tif bir ka rak ter ta fl›r. Hâl - bu ki bir sez gi va k›a s› olan sa nat ese ri ni yo rum la mak için yi ne sez gi den ha re ket et mek la z›m d›r. Bir sa nat ese ri nin yo ru mu, onun de rin li €i ne nü fuz an cak o sa nat ese ri ne ve ya sa nat kâ r›n ya ra t› c› mu - hay yi le si ne yak lafl mak, onun la ay ni yet ka zan mak âde ta bir çe flit mis ti sizm yo luy la onun la bir ol - mak su re tiy le müm kün olur. Bu çe flit bir yo ru mun en ide al ale ti söz dür, sa na t› ede bi yat t›r.
...
Edebiyatçı, diğer sanatlara nüfuz etmemizde -tıpkı musikinin icrasında olduğu gibi sanatkârla seyirci- dinleyici arasına giren mükemmel bir yorumcudur.
M. Or han OKAY Ren Carson, Monument of Literature
1. “Ede bi ya tın Gü cü” ad lı me tin den ha re ket le mi ma ri, re sim, hey kel ve mü zik gi bi gü zel sa nat - la rın ge nel özel lik le ri ni be lir le yi niz. Bu özel lik le ri aşa ğı daki noktalı ye rlere ya zı nız.
2. “Ede bi ya tın Gü cü” ad lı me tin den ha re ket le ede bi ya tın di ğer sa nat dal la rın dan ay rı lan yön - le ri ni söz lü ola rak ifa de edi niz.
mimari:...
...
resim:...
...
heykel:...
...
müzik:...
...
2. Me tin
Şİ İR SİZ DÜN YA HA YA Lİ
...
‹n san da ha de mir dev rin de iken si la h› n›n kab za s› na kufl ve çi çek re sim le ri ka z› yor du. Bu süs fay - da s›z d›. Si la h›n at›m ve isa bet gü cü nü ar t›r m› yor du. An cak si la h› ata n›n ma ne vi gü cü ne bir fley kat - t› €› için sü sün fay da l› ol du €u söy le ne bi lir. Fa kat bu fay da n›n flar t› in sa n›n gü zel lik ten zevk al ma s› - d›r. Ya ni gü zel lik duy gu su, fay da dan ön ce gel mek te dir. ‹n sa n› hay van dan ay› ran fark da bu dur. ‹n - sa n›n il kel dav ra n›fl la r›n da da fay da y› aflan bir idea lin hâ ki mi ye ti gö ze çar p› yor. Gü zel li €e kar fl› bu me yil za ma n› m› za ka dar en bü yük sa nat la r› ya ra ta rak de vam et mifl tir. Bu gün en mad di ih ti yaç la ra ce vap ve ren en düs tri ma mul le rin de bi le ken di ne gö re bir za ra fet ar› yo ruz. Es te tik duy gu mad di ha - ya t› m› z›n her par ça s›n da sal ta nat sür mek te dir. Su yu bi le za rif bir bar dak tan iç me yi ter cih edi yo ruz.
Gü zel li €in den tec rit edil mifl bir dün ya da in sa n›n ya fla ma ve ya rat ma zev ki ni kay be de ce €i, bu yüz - den tek nik icat lar dan aciz ka la ca €› mu hak kak t›r. Çün kü bu icat lar da ha ya le muh taç t›r. ‹n san mu - hay yi le si ni ku ru tan bir tek nik, bin di €i da l› kes me ye mah kûm de mek tir.
fii ir siz, mu si ki siz, re sim siz, ah lak s›z, fel se fe siz bir dün ya da tek nik de müm kün de €il dir. Kül tür süz bir tek nik ha ya li pe flin de ko flan lar, ro bot la r›n da bir kül tür mah su lü ol duk la r› n› unu tu yor lar. En ze ki bir he - sap ma ki ne si, onu ifl le ten bir in san dan mah rum kal d›k ça en ba sit he sa b› ya pa ma ya cak t›r.
Pe ya mi SA FA
3. “Şi ir siz Dün ya Ha ya li” ad lı met ne gö re de mir dev rin de fay da s›z ol du €u nu bil di €i hâl de in - sa noğ lu ni çin si la h› n›n kab za s› na çe flit li re sim ler çiz miş tir? ‹n sa n›n sa nat la u€ rafl ma ih ti ya c› duy - ma s› n›n se bep le ri nin ne ler ola bi le ce ği ni söz lü ola rak ifa de edi niz.
3. Et kin lik:a) Afla €› da ki tab lo da yer alan sa nat dal la rı nın ana mal ze me le ri nin ne ler ol du ğu nu tab lo da ki uy gun yer le re ya zı nız.
Sanat Dalı Sanatın Temel Malzemeleri
Resim boya, kalem, tuval, palet, fırça...
Heykel Mimari Müzik Edebiyat Tiyatro Sinema Opera Bale Pandomim Operet
GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT
Pİ LAV, AR PA ŞEH Rİ YE Lİ Mal ze me ler
500 g ar pa fleh ri ye si
200 g (13 çor ba ka fl› €›) te re ya €›
2 çor ba ka fl› €› sal ça 1 tat l› ka fl› €› tuz
7 1/2 su bar da €› kay nar su ya da et su yu
HA ZIR LA NI ŞI
Kü çük bir ten ce re ye ya€ ko yup k›z d› r› n›z. Ya€ k› - z›n ca flehriyeyi ko yup de lik li kep çe ile sü rek li ka r›fl t› ra - rak 4-5 da ki ka, sa r›m t›rak bir renk ala na ka dar ka vu ru - nuz. Salçay› ve tu zu ek le yip kay nar su ya da et su yu nu ek le yi niz. Bir kaç kez ka r›fl t› r›p çok a€›r atefl te 15 da ki - ka, su yu nu çe ke ne ka dar pi fli ri niz. Ten ce re yi atefl ten al›p pi la v› ›s› t›l m›fl bir ser vis ta ba €› na ak ta ra rak ser vis edi niz. AFİ YET OL SUN!
Sofra, Resimli Türk ve Dünya Yemekleri Ansiklopedisi
4. Me tin
SOK RA TES’TEN ÖN CE FEL SE FE
...
He rak lei tos (He rak lit) ile Par me ni des (Par meni des) iki te mel ol gu nun kefl fe dil me si ne ne den ol mufl tur: Ev ren sel sü reç her çe flit ha re ket siz var l› €› d›fl la yan ebe dî bir olufl hâ lin de ger çek lefl mek - te dir. Dü flün me ise ken di ne zo run lu te mel ola rak var l› €› alan bir yar g› bi çi mi ne ba€ l› d›r. Ev re nin bir par ça s› ola rak biz in san lar ka ç› n›l maz fle kil de sü rek li bir olufl için de bu lu nu ruz. Ancak öte yan- dan da evreni nesne diye kavrayan anlıklar olarak düşünme tarından mutlak şekilde talep edilen varlığa bağımlı kalırız.
... Ca pel le (Kapel)
5. Metin
b) Kul la nı lan mal ze me göz önü ne alın dı ğın da han gi sa nat da lı nın sa nat çı nın duy gu, dü şün - ce ve ha yal le ri ni yo rum la ma sın da da ha kul la nış lı ol du ğu nu belirtiniz.
3. Metin
ELEKTRONLAR
Her han gi nöt ral bir ato ma ye te ri ka dar ener ji ve ri le cek olur sa iyon la fl›r. Bu iyon lafl ma ne - ti ce si po zi tif ve ne ga tif par ça c›k lar mey da na ge lir. Po zi tif par ça c›k la ra iyon lar de nir ve bun lar ken di si ne ener ji ve ri len ato ma gö re de €i flir. Ne ga tif par ça c›k la ra elek tron de nir. De ney de kul - la n› lan atom ne olur sa ol sun elek tron de nen ne ga tif par ça c›k lar de €ifl mez. Elek tro nun özel - lik le ri ve bil has sa yü kü ve küt le si elek trik sel ve mag ne tik kuv vet ler yar d› m›y la öl çü le bi lir. Bu hususta ilk deneyler 1897 y›l›nda J. J. Thomson (Cey Cey Tams›n) taraf›ndan yap›lm›flt›r.
...
Michell J. Sienko (Mişel Cey Siyenko) - Robert A. Plane (Rabırt Ey. Pileyn)
4. Et kin lik: Sı nı fa ta rih, fi zik, fel se fe, şi ir, ro man ve hi kâ ye me tin le ri ge tir miş ti niz. Sı nı fa ge tir - di ği niz ve bu bö lüm de in ce le di ği niz me tin le ri dil, ifa de ve ya zı lış amaç la rı ba kı mın dan kar şı laş tı - rı nız. Kar şı laş tır ma so nuç la rı na gö re me tin le ri fay da sağ la yan öğ re ti ci me tin ler ve sa nat me tin - le ri ola rak grup lan dı rıp tah ta ya ya zı nız.
4. Resim, türkü, heykel vb. sanat eserleri ile karşılaştığınızda neler hissettiğinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. İnsan etkinliklerinin güzel sanatlar içindeki yerini açıklayınız.
6. Me tin
SA NAT VE ZA NA AT
Adam hem tür kü söy lü yor hem re sim ya pı yor du. Sa nat ile za na at ara sın da ki en ke sin far kı o gün an la dı ğı mı sa nı yor - dum:
— Sa nat ada mı, ça lı şır ken yap tı ğı işe o ka dar da lar ki tür - kü söy le mek şöy le dur sun ne fe si ke si lir, ba zen uçan si nek ten huy la nır ba zen ya nı ba şın da top pat la sa ora lı bi le ol maz.
Tür kü söy le ye rek re sim ya pan ki şi ye Bur sa’nın es ki han av - lu la rın dan bi ri sin de rast la mış tım. Bir de çı ra ğı var dı ya nın da.
Ara ba bo yu yor lar dı. Bil di ği miz yük ara ba la rıy la üs tü ka pa lı yay lı la rı, çe şit çe şit na kış lar la do na tı yor lar dı. Us ta yal nız tür - kü söy le mek le kal mı yor, bir yan dan ga yet in ce na kış lar çi zer - ken bir yan dan da eşe dos ta laf ye tiş ti ri yor du. Us ta nın ra hat - lı ğı na kar şı lık, çı rak te pe den tır na ğa dik kat ke sil miş ti. Sa de ce dik kat de ğil bu ya! Çı ra ğın ağ zı bur nu bo ya için dey di. Çı ra ğın on mis li iş çı ka ran us ta nın par mak la rın da bi le bo ya dan eser yok tu. Ara sı ra çı rak la şa ka la şı yor. Çı rak sa de ce gü lü yor. Gö - zü nü fır ça nın ucun dan kıl ka dar ayır ma ma ya ça lı şı yor du.
Ara ba res sam la rı far kı na var ma dan on la rı git gi de bü yü yen bir sev giy le sey ret tim. Ay nı han av lu sun da, güb re yı ğın la rı üs tün de, nal la nan ba zı hay van la rın çif te le ri ni, ba zı köy lü le rin:
— Bir sen ek sik tin, yol lu si tem le ri ni si ne ye çe ke rek bir nal bant dük kâ nı res mi ya pa ca ğım di ye çek ti ğim sı kın tı yı, dök tü ğüm ecel ter le ri ni dü şü nü yor dum. Bu ka dar eme ğe kar şı lık, sa bah tan ak - şa ma ka dar on beş gün ça lı şa rak yap tı ğım res min ya rı sın dan ço ğu nu sil miş tim:
— Bu bi zim ki de mes lek mi san ki, di yo rum.
Sen on beş gün de, bir re sim çı ka ra mı yor sun. He rif çi oğ lu gün de on ara ba do na tı yor. Her ara - ba da on re sim var. Te ker lek le rin için de ki na kış lar da ca ba. He le bu te ker lek le rin için de ki na kış - la rı yap mak için bul duk la rı ko lay lık yok mu! Çı rak te ker le ği bir bi ley ta şı gi bi ça buk ça buk dön - dü rü yor. Us ta, ma vi li fır ça yı alı yor; dö nen te ker le ğin mü na sip ta ra fı na do kun du ru yor. Ma vi çev - re çiz gi si kaş la göz ara sın da ka pa nı yor. Ar ka sın dan kır mı zı lı fır ça fır dö nü yor. Der ken si yah fır ça - sıy la be ya zı bi ri sağ dan, bi ri sol dan ay nı an da kar deş bir pa ra lel dök tü rü yor lar. Te ker lek dö nü - yor. Renk li be nek ler bir bi ri ar ka sın dan sı ra la rı nı şaş ma dan yer li ye ri ne otur tu lu yor. Te ker lek du - ru yor. Us ta nın tür kü sü dur mu yor. Be nek le rin öte si ne be ri si ne so ku lan fır ça, bun la rın ki mi si ni ke - le çe vi ri yor, ki mi ni de ku şa, yıl dı za.
... Bed ri Rah mi EYU BOĞ LU
5. “Sa nat ve Za na at” ad lı me tin den ha re ket le sa nat ile za na at, sa nat çı ile za nat kâr kav ram la - rı ara sın da ki ben zer lik ve fark lı lık la rı be lir le yi niz. Be lir le di ği niz özel lik le ri mad de ler hâ lin de tah - ta ya ya zı nız.
6. Sa na t›n ge lifl me sin de za naa t›n et ki si ni tar t› fl› n›z. Ulafl t› €› n›z so nuç la r› söz lü ola rak ifa de edi - niz.
7. Sa nat ese ri nin öz gün ol du ğu ve bu özel li ği ile sa nat çı sı nı tem sil et ti ği ger çe ğin den ha re ket - le sa nat ve sa nat çı ara sın da ki iliş ki yi açık la yı nız.
Atanur DOĞAN, Bıçakçı
GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT
7. Me tin
ATA TÜRK, KÜL TÜR ve SA NAT
...
Cum hu ri ye tin 10. y› l›n da ki ko nufl ma s›n da; “Mil lî kül tü rü mü zü ça€ dafl uy gar l›k dü ze yi nin üze - ri ne ç› ka ra ca €›z.” di yen Ata türk, bu ko nu da gü zel sa nat la ra ver di €i öne mi flöy le vur gu lu yor du:
“Yük sek bir in san ce mi ye ti olan Türk Mil le ti nin ta ri hi bir vas f› da gü zel sa nat la r› sev mek ve on - da yük sel mek tir. Mem le ke ti mi zin yük sek ka rak te ri ni, yo rul maz ça l›fl kan l› €› n›, do €ufl tan ze kâ s› n›, il me ba€ l› l› €› n›, gü zel sa nat la ra sev gi si ni mil lî bir lik duy gu su nu de vam l› ola rak ve her tür lü va s› - ta ve ted bir ler le bes le ye rek ge lifl tir mek de mil lî ül kü müz dür.” (...) “Tür ki ye Cum hu ri ye ti’nin te - me li Türk kah ra man l› €› ve Türk kül tü rü dür.” di yen Ata türk’e gö re as ke rî ve si ya sal kur tu lu flu, eko no mik kur tu lu flun ve kül tür ala n›n da ge lifl me nin iz le me si ge re ki yor du. Kül tür ala n›n da hem mil li le fle rek, ken di ta ri hî kök le ri miz den bes len mek, hem de ça€ dafl la fla rak dün ya ya aç›l mak flart - t›. Gü zel sa nat lar ala n›n da ya p› la cak at› l›m lar ise kül tür kal k›n ma s› n›n un sur la r› idi. Ata türk 1936’da; “Gü zel sa nat lar da ba fla r› l› ol ma yan mil let le rin me de ni yet ala n›n da yük sek in san l›k s› fa - t› ile ta n›n ma la r› im kân s›z d›r.” di yor, cum hu ri ye tin ila n›n dan ön ce Mart 1923’de yap t› €› bir ko - nufl ma da, va ta n›n önem li mer kez le rin de mo dern ki tap l›k lar, kon ser va tu var lar, mü ze ler, gü zel sa nat ser gi le ri kur mak tan söz edi yor, “Sa nat s›z ka lan bir mil le tin ha yat da mar la r›n dan bi ri ko puk de mek tir.” di yor du.
Ata türk’ün çok genç yafl ta ede bi ya ta il gi duy du €u, Tev fik Fik ret’in üs lu bu ile bir fli i ri nin 1908’de “fian l› Or du” ga ze te sin de ya y›n lan d› €› n›, ö€ ren ci lik ve genç lik y›l la r›n da Na m›k Ke mal’in, Tev fik Fik ret’in, Meh met Emin Yur da kul’un, Zi ya Gö kalp’in va tan, öz gür lük ve mil li yet çi lik ile il - gi li eser le ri ni oku du €u nu bi li yo ruz. Ata türk’ün önem li söy lev le ri nin bir çok bö lüm le ri ger çek bir ede bî de €er ta fl› mak ta, kül tür ala n›n da mil le ti ne at› l›m lar yap t›r mak is te yen Ata türk mü zik, re - sim, hey kel, sah ne sa nat la r›, mi mar l›k gi bi bü tün sa nat dal la r› ile il gi len mek te dir.
... İs met Gİ RİT Lİ
8. “Ata türk, Kül tür ve Sa nat” ad lı me tin de Ata türk’ün ede bi ya ta olan il gi si ni be lir le yi niz. Ulaş - tı ğı nız so nuç la rı ar ka daş la rı nız la pay la şı nız.
9. Yap mış ol du ğu nuz araş tır ma ile “Ata türk, Kül tür ve Sa nat” ad lı me tin den ha re ket le Ata - tür kçü dü şün ce de gü zel sa nat la rın öne mi ni söz lü ola rak ifa de edi niz.
10. Ata türk’ün gü zel sa nat la ra ver di €i öne mi dik ka te ala rak “mil let le rin ta n› t›l ma s›n da gü zel sa nat la r›n ro lü nün ne ler ola bi le ce ği ni ko nu alan bir ya zı ya zı nız.
Anlama - Yorumlama
1. “Ede bi ya tın Gü cü” ad lı me tin de ya zar, ede bi ya tı, “mü kem mel bir yo rum cu” ola rak ni te len - dir mek te dir. Bu ifa de den ne an lı yor su nuz? Aç›k la y› n›z.
2. Me tin de ge çen “Mi ke lanj, meş hur Mu sa Hey ke li’ni ta mam la dı ğı za man, çe ki ci ni onun su ra tı na fır la tıp “Ko nuş sa na!” di ye hay kı rır. Hiç bir söz, böy le bü yük bir sa nat ese ri kar şı sın da sa nat kâ rın sö ze ih ti ya cı nı bu ka dar güç lü his set ti re mez di.” cüm le sin den an la d›k la r› n› z› söz lü ola rak ifa de edi niz.
3. “Ede bi ya tın Gü cü” ad lı me tin de yer alan “Sa nat eser le ri nin her han gi bir sa nat ta rih çi si, mü - zi ko log ta ra fın dan yo ru mu, il mî ve ri le re da ya nır ya ni az çok ob jek tif bir ka rak ter ta şır. Hâl bu ki bir sez gi va kıa sı olan sa nat ese ri ni yo rum la mak için yi ne sez gi den ha re ket et mek la zım dır.”ifa de siy le ya za rın, sa na tın han gi özel li ği ni vur gu la dı ğı nı söz lü ola rak ifa de edi niz.
GÜZEL SANATLARIN ÇEŞİTLERİ
PLASTİK SANATLAR FONETİK SANATLAR RİTMİK SANATLAR
KARMA SANATLAR Resim
Heykel
Müzik Edebiyat
Mimari Tiyatro
Sinema Opera
Bale Operet
Tiyatro Opera
Bale Operet Pandomim
7. Çev re niz de yer alan bir mü ze yi zi ya ret et me niz ya da sa nat eser le ri ile il gi li bir bel ge sel sey - ret me niz is ten miş ti. Mü ze de ya da bel ge sel film de yer alan eser le rin top lum sal (fay da l›) ve sa nat - sal (es te tik) özel lik le ri nin ne ler ol du ğu nu söz lü ola rak ifa de edi niz.
8. Sa nat eser le ri nin ko run ma s› n›n in san l›k ta ri hi aç› s›n dan öne mi ne dir? Tar t› fl› n›z. Ulafl t› €› n›z so nuç la rı tah ta ya ya z› n›z.
9. “Her sa nat ese ri, ya ra t› c› s› n›n ken di si dir.” ifa de sin den ne an la dı ğı nı zı söz lü ola rak ifa de edi niz.
10. Rö ne sans, Av ru pa'n›n ge li fli min de dö nüm nok ta s› ola rak ka bul edi len ha re ket ler den bi ri dir.
Rö ne sans, sa nat yö nüy le ön pla na ç›k m›fl t›r. Bu ba€ lam da, sa na t›n iler le me si me de ni yet le rin ku - rul ma s›n da ne de re ce et ki li ol du ğu nu tar tı şı nız. Tar tış ma so nuç la rı nı söz lü ola rak ifa de edi niz.
5. Et kin lik: Ata türk’ün ede bi yat ve sa nat la il gi li söz le rin den ba zı la rı nı renk li kâ €›t la ra ya za rak s› n› f› n› z›n pa no su na as› n›z.
11. Afla €› da ki tab lo yu in ce le ye rek ede bi ya t›n di €er gü zel sa nat lar la olan ilifl ki si ni ko nu alan k› - sa bir ya z› ya z› n›z.
4. “Şi ir siz Dün ya Ha ya li” ad lı me tin de “Gü zel lik duy gu su, fay da dan ön ce gel mek te dir. ‹n sa n›
hay van dan ay› ran fark da bu dur.” cüm le sin den an la d›k la r› n› z› söz lü ola rak ifa de edi niz.
5. “Bil gi sa yar icat edil me mifl ol say d› da ha son ra mut la ka icat edi le cek ti. Ama Mi mar Si nan, Se - li mi ye Ca mi si’ni yap ma m›fl ol say d› Se li mi ye Ca mi si hiç ya p›l ma m›fl ola cak t›.” cüm le le ri ni sa nat eser - le ri nin öz gün lü €ü ba€ la m›n da sa nat ve sa nat ç› ilifl ki si ni de dik ka te ala rak yo rum la y› n›z. Ulafl t› €› n›z so nu cu tah ta ya ya z› n›z.
6. Ay n› ye re ait olan afla €› da ki re sim ile fo to€ rafı inceleyerek hangisinde sanatçının yorumunun ön plana çıktığını tartışınız. Tartışma sonuçlarını sözlü olarak ifade ediniz.
Semra DURAN, Ortaköy
GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT
Değerlendirme
Günlük Günefllik fiark›lar Ali ÇOLAK
A. Aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan noktalı yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz.
• Ak l›n k› la vuz lu €un da in san l› €a fay da l› ol ma y› amaç la yan bi lim ile in san duy gu la r› na es - te tik bir ba k›fl aç› s›y la yak la flan ... amaç la r› ba k› m›n dan fark l› l›k gös ter mek te dir.
• Mimari, heykel, resim ... sanatlar olarak nitelendirilir.
B. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se - çe ne ği işa ret le yi niz.
• Plas tik sa nat lar za naa t› ortaya çıkarır, za na at da sa na ta fay da bo yu tu ka zan d› r›r.
Do€ ru ( ) - Yan l›fl ( )
• Gü zel sa nat la r›n s› n›f lan d› r›l ma s›n da te mel al› nan öl çüt ler den bi ri de ese rin ya p› l›fl ama -
c› d›r. Do€ ru ( ) - Yan l›fl ( )
• Sanat eserleri öznel bir nitelik tafl›r. Do€ ru ( ) - Yan l›fl ( )
C. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları cevaplayınız.
1. Edebiyatla ilgili aşağıda yer alan yargılardan hangisi yanlıştır?
A) Edebiyat insanı ve hayatı konu alır.
B) Edebî eserler estetik bir değere sahiptir.
C) Edebiyatın malzemesi dildir.
D) Edebiyat güzel sanatların bir şubesidir.
E) Edebî eserlerde toplumsal fayda bir esastır.
2. Mü zik, re sim, mi mar l›k, si ne ma gi bi gü zel sa nat lar dan bi ri olan ede bi ya t›n mal ze me si dil dir. Bir bafl ka an la t›m la ede bi ya t›n ürün le ri dil le ya ra t› l›r. Na s›l ki her ses ürü nü nü mü zik, her renk ve çiz gi ürü nü nü re sim sa ya m› yor sak her dil ürü nü nü de ede bi yat sa ya m› yo ruz. Bir dil ürü - nü nün ede bi yat ni te li €i ka zan ma s› n›n öl çü sü, gü zel lik tir. Gü zel lik öz le bi çi min uyufl ma s› d›r. Sa - nat ç› n›n bu nu sa€ la ma s› da seç ti €i bir ko nu yu be lir li bir amaç do€ rul tu sun da den ge li bir kur - gu, özen li bir bi çem ve iyi bir an la t›m la ifl le me si ne ba€ l› d›r.
Bu par ça da vur gu lan mak is te nen dü şün ce aşa ğı da ki ler den han gi si dir?
A) Ede bi ya t›n et ki gü cü, öte ki sa nat dal la r› na gö re da ha faz la d›r.
B) Her sa nat da l› n›n ken di ne öz gü mal ze me si ve yön te mi var d›r.
C) Or ta ya ko nan her ya p› t›n, her kes ta ra f›n dan be €e nil me si bek len mez.
D) Ede bi yat ürün le rin de ara nan en önem li öge gü zel lik tir.
E) Bir ede bi yat ürü nü nün gü zel li €i ni be lir le me de ko nu öl çüt ola maz.
1997 - ÖYS
2. Edebiyatın Bilimlerle İlişkisi
Haz›rl›k
1. Et kin lik: Ro man, hi kâ ye, ti yat ro gi bi ede bî ni te li ğe sa hip me tin ler bu la rak sı nı fa ge ti ri - niz. Bu me tin ler de sos yo lo ji, psi ko lo ji, fel se fe ve ta rih gi bi bi lim dal la rıy la il gi li ne gi bi bil gi le - rin bu lun du ğu nu be lir le yi niz. El de et ti ği niz bil gi le ri def te ri ni ze ya zı nız.
✔Ede bî bir me tin, ta ri hî bir bel ge ni te li €i ta fl›r m›? Ni çin?
1. Me tin
EDE Bİ YAT VE SOS YO LO Jİ
Ede bî eser, es te tik bir eser dir ama onun in ce len me si bir bi lim dir. Her bi lim da l›n da ol du €u gi - bi ede bi yat bi li min de de üze rin de an lafl ma ya va r›l m›fl bir kri ter ler di zi si mev cut tur ve ede bî eser bu kri ter ler çer çe ve sin de bi lim sel de €er len dir me ye ta bi tu tu lur. An cak ede bî ese rin ko nu su, do€ - ru dan ve ya do lay l› ola rak in san ve top lum ol du €u için on da, bafl ta sos yo lo jik mal ze me ol mak üze re, in san ve top lum la il gi li bü tün bi lim le rin arafl t›r ma ala n› na gi ren mal ze me nin bu lun ma s›
ta bii dir. Ede bî eser de ki in san la r›n ha ya t› ve ta bia t› al g› la y›fl ve yo rum la r› fel se fe nin; sos yal bi rer var l›k ola rak bir bir le riy le ilifl ki le ri sos yo lo ji nin; gi yim-ku flam, ge le nek-gö re nek ve âdet le ri et no - lo ji nin; bi lin çalt la r›, ruh dün ya la r› ve be fle rî has let le ri psi ko lo ji nin arafl t›r ma alan la r› na gi rer. Ki - mi za man, ede bi yat bi li mi, bu bi lim le rin ve ri le rin den de is ti fa de eder. Fa kat bu is ti fa de et me, ede - bi yat bi li mi çer çe ve sin de ger çek lefl me li dir. Ya ni ede bî ese rin, ede bi yat d› fl› kri ter le re kur ban edil - me den ede bî kri ter le rin aç›k la n›p an la fl›l ma s›n da yar d›m c› ol mak üze re kul la n›l ma s› ge re kir. Yok - sa ya p› lan in ce le me bir ede bi yat bi li mi in ce le me si ol maz; fel se fe, sos yo lo ji ve ya et no lo ji in ce le - me si olur. Fa kat bu, ede bî eser ve ede bi yat bi li mi, di €er bi lim dal la r›n dan ta ma men so yut lan ma - l› d›r, de mek de €il dir.
Ede bi yat sa nat ç› s› bir sos yo log de €il dir ve olay la ra sos yo lo jik aç› dan bak maz. Onun ba k›fl aç› - s› ede bî es te tik tir ama bu ede bî es te tik, sa nat ç› n›n di ma €›n da olu flur ken sos yo lo jik ve ri ler le de zen gin le flen bir ar ka pla na yas la n›r. Ede bî eser de sos yo lo jik bir eser de €il es te tik bir eser dir. Ede - bi yat sa na t› fer dî k› r›l ma lar la olu flur, ya ni sub jek tif tir; sos yo lo ji bir bi lim dir ve ob jek tif kri ter ler - le ha re ket eder.
Her tür lü ede bî eser, top lum sal bir ol gu ya da ya n›r. Di liy le, ko nu suy la, fla h›s kad ro su ve top lum - sal ze mi ni ve me kâ n›y la, top lu mun ede bi yat sa nat ç› s› n›n bey nin de ki es te tik k› r›l ma s›y la olu flan eser, so nuç ta bir yan s› ma d›r; top lum sal bir yan s› ma.
Ede bi ya t›n da sos yo lo ji nin de yö nel di €i bafl l› ca alan in san d›r. Her iki si de in sa n›n ken di siy le ve çev - re siy le olan ilifl ki le ri ni ko nu edi nir. Ama sos yo lo ji, do€ ru dan al g› la ma ve do€ ru dan ifa de edip do€ ru - dan çö züm ler tek lif eder. Ede bi yat ise ta ma men do lay l› bir dil kul la n›r. Bun da, ede bi ya t›n bir sa nat, sos yo lo ji nin ise bir bi lim ol ma s› n›n ro lü var d›r... Do - la y› s›y la her iki si nin de bir bi rin den fark l› ba k›fl aç› - la r› ve do€ ru la r› var d›r. Fa kat bu fark l› l›k çe lifl ki do -
€ur maz; her iki si de ay n› ola y› fark l› kri ter le re gö -
‹nceleme
GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT
re al g› lar ve an la t›r. Ede bi yat ta bir bi rey sel yan s›t ma söz ko nu su dur; sos yo lo ji ise an la ma, al g› la ma, çöz me ve çö züm tek lif le ri ge tir me ama c›n da d›r. Ede bi yat sa nat ç› s› n›n da ese ri ni ya zar ken tefl his, tah - lil ve çö züm üret me en di fle si var d›r. Fa kat bu nu ya par ken sos yo lo ji de ol du €u gi bi bir do€ ru dan an - la t›m yo lu nu seç mez ve kah ra man la r›n di liy le ko nu flur. Ede bi yat, ede bî re to ri €i kul la n›r; sos yo lo ji, düz, bi lim sel re to ri €i... Ede bî re to rik te, bi rey sel ya rat ma hâ kim dir; sos yo lo ji de, te rim le rin hâ kim ol - du €u or tak bir bi lim di li kul la n› l›r.
Na mık AÇIK GÖZ, Sor gu la nan Sos yo lo ji
1. “Ede bi yat ve Sos yo lo ji” ad lı me tin den ha re ket le ede bi yat la sos yo lo ji ara sın da ki be lir gin fark lı lık la rın ne ler ol du ğu nu söz lü ola rak ifa de edi niz.
2. “Ede bi yat ve Sos yo lo ji” ad lı met nin de yer alan “ede bî ese rin, ede bi yat dı şı kri ter le re kur - ban edil me me si” ifa de sin den ne an la dı ğı nı zı söz lü ola rak ifa de edi niz.
2. Me tin
EDE Bİ YAT VE EĞİ TİM
...
Ede bi yat eser le ri, baş ta psi ko lo ji ve sos yo lo ji ol mak üze re bir çok alan da ya pı lan araş tır ma - lar için te mel bi rer kay nak ol ma özel li ği ne sa hip tir. O ne den le ruh bi lim ci ler, top lum bi lim ci - ler, eği tim ci ler vb. ede bi yat ürün le ri ne ge nel lik le bi rer top lum sal ve psi ko lo jik bel ge gö züy le ba kar lar. Öne sür dük le ri gö rüş le ri des tek le yip ka nıt la mak için ede bi yat ürün le ri nin ta nık lı ğı - na da baş vu rur lar. Çün kü sa nat çı, ça ğı na ta nık lık eden ki şi dir. Bir ör nek ver mek ge re kir se Türk ede bi ya tın da Hü se yin Rah mi Gür pı nar'ın eser le ri, sos yal araş tır ma lar için de ğer li bi rer mal ze - me dir. Ay nı şe kil de, Tan zi mat’tan son ra yo ğun la şan kül tür ve uy gar lık de ğiş tir me ha re ket le - ri sı ra sın da or ta ya çı kan olum lu ve olum suz tip le rin en can lı ve çar pı cı ör nek le ri ni ro man lar da bu la bi li riz. Üs te lik son za man la ra ka dar Do ğu top lum la rın da sos yal ve si ya sal bi lim ler, fel se - fe, Ba tı’da ki gi bi ay rı ay rı ge liş me di ği için hep si nin gö re vi ni ede bi yat üst len miş tir. Bu bi lim le - rin ve fel se fe nin söy le ye me di ği ni ede bi yat söy le miş tir.
... Ca hit KAV CAR
3. “Ede bi yat ve Eği tim” ad lı me tin de ede bi ya t›n in sa n› ko nu alan psi ko lo ji ve sos yo lo ji gi bi bi - lim dal la r›y la ilifl ki si na s›l ele al›n m›fl t›r? Söz lü ola rak ifa de edi niz.
2. Et kin lik:a) Aşağıdaki tabloda bu bölümde incelediğiniz metinlerde yer alan bazı terim ve kavramlar verilmiştir. Bu terim ve kavramların hangi bilim dalıyla ilişkili olduğunu belirleyerek tablodaki yerlere yazınız.
b) Sınıfa getirdiğiniz roman, hikâye, tiyatro gibi edebî metinlerde bilim dallarıyla ilişkili ne gibi bilgilerin bulunduğunu belirlemiştiniz. Elde ettiğiniz bilgilerden ve yukarıdaki tablo üze- rinde yaptığınız çalışmadan hareketle edebiyatın diğer bilim dallarıyla ilişkisini açıklayınız.
Terimler ve Kavramlar İlgili Bilim Dalı Terimler ve Kavramlar İlgili Bilim Dalı
Tanzimat retorik
gelenek-görenek eğitim
bilinçaltı estetik
Beş Şehir Ahmet Hamdi TANPINAR
Anlama - Yorumlama
1. “Ede bi yat ve Sos yo lo ji” ad l› me tin de ya zar, ede bî ese ri top lum sal bir yan s› ma ola rak de -
€er len dir mek te dir. Bu yar g› dan ne an la dı ğı nı zı açık la yı nız.
2. “Ede bi yat ve E€i tim” ad l› me tin de ya za rın, ede bi ya t›n di €er bi lim ler le ilifl ki si ni ta bi i ola rak ni te len dir me si nin se bep le ri ni sözlü olarak ifade ediniz.
3. Geç mifl te ki dü flün ce le rin, ha yat tar z› n›n, sos yal ya p› n›n vb. özel lik le rin gü nü mü ze han gi araç lar la ak ta r›l d› €› n› tar tı şı nız. Ede bi ya t›n, kül tü rün ye ni ku şak la ra ak ta rıl ma sın da ki ro lü nü açık - la yı nız.
4. Ta ri hî bir ola y›n ede bî bir met ne na s›l kay nak l›k ede bi le ce €i ni söz lü ola rak ifa de edi niz.
Türk ede bi ya t›n da ko nu su nu ta ri hî bir olay dan alan eser le re ör nek ler ve ri niz.
Değerlendirme
A. Aşa ğı da ki so ruları söz lü ola rak ce vap la yı nız.
• Ede bi ya t han gi bi lim dal la r›n dan ne fle kil de ya rar lan ır? Açıklayınız.
• Farklı bilim dalları ve alanlarından yararlanması edebiyatın hangi özelliğini ortaya koymak- tadır?
B. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se - çe ne ği işa ret le yi niz.
• Hi kâ ye, ti yat ro ve ro man da bi lim sel bu lufl la ra, ye ni lik le re, fel se fi dü flün ce le re yer ve ren bö - lüm le rin ama c› top lum için de kül tü rel et ki le fli mi sa€ la mak t›r. Do€ ru ( ) - Yan l›fl ( )
• Kur tu lufl Sa va fl›’n› an la tan bir ede bî me tin, ta rih bi li min den ya rar la n›r.
Do€ ru ( ) - Yan l›fl ( )
• Ya zarın in sa n›n ruh sal du ru mu nu an la tan bir ede bî ese ri ka le me al›r ken psi ko lo ji bi li min den
ya rar lan ma s› na ge rek yok tur. Do€ ru ( ) - Yan l›fl ( )
C. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ru ları cevaplayınız.
1. Aşa ğı da ki ler den han gi si ede bi ya tın doğ ru dan iliş ki li ol du ğu bi lim dal la rın dan bi ri de - ğil dir?
A) Sos yo lo ji B) Psi ko lo ji C) Fel se fe D) Je olo ji E) Ta rih 2. Aşağıdakilerden hangisi edebiyat-sosyoloji ilişkisiyle ilgili değildir?
A) Edebî eserler yazıldıkları dönemin toplumsal hayatını yansıtır.
B) Ede bi yat ve sos yo lo ji or tak bir ama ca hiz met eder.
C) Ede bî eser le rin ya z›l d› €› sü reç te ya zar, sos yo lo jik arafl t›r ma lar dan fay da la na bi lir.
D) Edebiyatın toplumu etkileme ve yönlendirme özelliği vardır.
E) Edebî metinler sosyal hayatın bir parçasıdır ve sosyal bir çevrede ortaya çıkar.
“Dil aynı zamanda milletin ruhunun dış görünüşüdür; milletin dili ruhudur, ruhu da dilidir.”
Wilhelm Von Humboldt (Vilhelm Fon Humbolt)
3. Dilin İnsan ve Toplum Hayatındaki Yeri ve Önemi
Haz›rl›k
☛
www.tdk.gov.tr İn ter net si te si ni zi ya ret ede rek Ata türk’ün Türk di li ne ver di €i önem hak k›n da bir arafl t›r ma ya p› n›z.1. Et kin lik: 9. sı nıf dil ve an la tım ders ki ta bı nı zın “İle ti şim, Dil ve Kül tür” ko nu sun da ö€ - ren di €i niz bil gi le ri göz den ge çi ri niz. Dil ve kül tür ilifl ki si ko nu sun da ki bil gi le ri ni zi bafl l›k lar hâ lin de defterinize yazınız.
✔Çev re niz de ki in san la r›n ko nufl ma la r› n› göz lem le yi niz. Yaş, cin si yet, sos yal sta tü gi bi de - ğiş ken le rin di li kul lan ma bi çi mi ni et ki le yip et ki le me di ği ni tar tı şı nız. Tar tış ma so nuç la rı nı söz - lü ola rak ifa de edi niz.
‹nceleme
1. Me tin
DİL
Dil, bir an da dü şü ne me ye ce ği miz ka dar çok yön lü, de ği şik açı lar dan ba kın ca baş ka baş ka ni - te lik le ri be li ren, ki mi sır la rı nı bu gün de çö ze me di ği miz bü yü lü bir var lık tır. O ge rek in san ge rek top lum ge rek se in san ve top lum dan ay rı dü şü nü le me ye cek olan bi lim, sa nat, tek nik gi bi bü tün alan lar la il gi li bu lu nan, ay nı za man da on la rı oluş tu ran bir ku rum dur. Bu ra da, ön ce di lin çe şit li açı lar dan gö rü nü mü ne kı sa ca de ği ne lim.
İn san açı sın dan ba kın ca in sa nın dün ya da ki ye ri ni ve de ğe ri ni be lir le yen odur. Ko nuş ma ye te - ne ği, do la yı sıy la dil, in sa nı in san ya pan ni te lik le rin ba şın da ge lir. Onun duy gu la rı nı, dü şün ce le ri - ni, is tek le ri ni bü tün in ce lik le riy le açı ğa vur ma sı na, ya şa mı nı sür dü re bil me si ne ola nak sağ lar. Bir an dü şü ne cek olur sak dil ol ma dan bir in ce duy gu yu, bir şi i ri, önem li bir ola yı, bir bu lu şu, bi zim
için unu tu la ma ya cak ka dar de ğer li bir anı mı zı, bir fi zik ya da kim ya ola yı nı na - sıl an la ta bi lir, na sıl kâ ğı da ge çe bi li riz?
Yüz yıl lar bo yu bi lim de, tek nik te el de edi len ge liş me le ri gü nü müz de baş ka la - rı na, ge le cek te de son ra ki ku şak la ra na - sıl ak ta ra bi li riz? Bir su çun sap tan ma sı - na, bir suç lu nun yar gı lan ma sı na, bir mah ke me nin bir yar gı ya var ma sı na, dil ol ma sa ola nak ka lır mıy dı? Dil, ak la bin bir so ru ge ti ren, in sa nın bin bir so ru nu kur ca la ma sı na yol açan sır lar la do lu bir var lık tır: Na sıl olu yor da bir kim se nin biz den is te di ği bir işi, onun bir kaç ağız ha re ke tiy le ger çek le şen bir ses bi le şi - miy le, bir söz le ye ri ne ge ti re bi li yo ruz?
Na sıl olu yor da bir şa i rin söz le, ya zıy la di le ge tir di ği bir duy gu, bir kaç söz cük le bi ze ak ta rı lı ve ri - li yor, ki mi za man tüy le ri mi zi ür per te cek ka dar bi zi et ki li yor?
...
Top lum açı sın dan, top lum bi lim ci gö züy le ba kın ca dil, yi ne en baş ta anıl ma sı ge re ken bir ku - rum dur. Dil ol ma dan in san la rın bir lik te ya şa ma la rı, an la şa bil me le ri, do la yı sıy la bir top lu mu oluş - tur ma la rı söz ko nu su ola ma ya ca ğın dan dil bu açı dan da önem li dir; bir top lu lu ğu top lu ma dö nüş - tü rür.
...
Bir top lu mun pek çok özel li €i, ya şa yı şı, ge le nek le ri, dün ya gö rü şü, ya şam fel se fe si, inanç la rı, bi lim, tek nik ve sa na ta kat kı la rı o top lu mun di li ne yan sır; o top lu mun di lin den iz le ne bi lir: Bun - dan bin yıl son ra bir bi lim ada mı nın Türk ler le il gi li bir araş tır ma yap mak la gö rev len di ril di ği ni var sa ya lım. Türk ler üze rin de hiç bir bil gi si, Türk ler le hiç bir iliş ki si ol ma yan bu araş tı rı cı her han gi bir yol dan, ön ce di li mi zi iyi öğ ren me ola na ğı nı bul sa yal nız ca Türk çe nin söz var lı ğı nı in ce le ye rek ül ke mi zin XX. yüz yıl da han gi ko şul lar için de bu lun du ğu nu, ne gi bi de ği şik lik le re sah ne ol du ğu - nu, biz de han gi kav ram la rın önem ta şı dı ğı nı ve han gi ulus lar la iliş ki kur du ğu mu zu sap ta ya bi lir.
...
Kı sa ca söy le ne cek olur sa dil, ay nı za man da her yö nüy le bir ulu sun kül tü rü nün de ay na sı dır; in - sa nın ve uy gar lı ğın en önem li be lir ti si ve ara cı dil dir.
Do ğan AK SAN, Her Yö nüy le Dil
1. “Dil” ad lı me tin de ya za rın “di lin top lum ha ya tın da ki ye ri ve öne mi” hak kın da han gi gö rüş - le ri di le ge tir di ği ni söz lü ola rak ifa de edi niz.
2. ‹n san la r›n ve top lum la r›n duy gu, dü flün ce, ya fla y›fl la r› n› k› sa ca s› kül tür le ri ni da ha son ra ki ku flak la ra ak tar mak için kul la na bi le cek le ri yön tem ve mal ze me ler ne ler ola bi lir? Ya za r›n bu ko - nu da ki gö rüş le ri ni söz lü ola rak ifa de edi niz.
3. “Ay n› di li ko nu flan in san top lu luk la r› or tak kül tür de €er le ri ni pay la fl›r lar.” dü şün ce si nin me - tin de na sıl ele alın dı ğı nı yo rum la yı nız. Bu düşünceyi destekleyen örnekler veriniz.
GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT
2. Me tin
Bİ RİN Cİ DÜZ CE AYAK LAN MA SI
Mar ma ra Böl ge si’nde or ta ya çı kan ayak lan ma lar da İn gi liz ler le İs tan bul Hü kû me ti ’nin ter tip - le ri ve kış kırt ma la rı et ki li ol muş tu.
...
Müs lü man Türk hal kı nı bir bi ri ne kır dır mak is te yen iç ve dış iha net odak la rı bu is yan la rı ter - tip le miş ler di. Düz ce'ye hâ kim olan asi ler Ber zek Se fer'i Düz ce kay ma ka mı, Ma an Ali'yi jan dar - ma ko mu ta nı, Koç Bey'i be le di ye baş ka nı yap tı lar. Düz ce, Bey pa za rı, Göy nük, Ge re de, Hen dek, Saf ran bo lu gi bi yer ler de et ki li olan is yan cı la rın slo gan la rı da Mil lî Mü ca de le'ye kar şı ta vır al dık - la rı nı gös te ri yor du.
...
İs yan cı lar, 18 Ni san 1920'de Bo lu'yu da iş gal et ti ler. İs ya nın ge niş le me si üze ri ne An ka ra Hü - kû me ti, Trab zon Mil let ve ki li Hüs rev (Ge re de) Bey baş kan lı ğın da bir na si hat he ye ti ni Bo lu'ya gön der di. An cak asi ler ta ra fın dan re hin alın dı lar. Asi ler, ha re ket le ri ne de vam et ti ler.
İs ya nın bas tı rıl ma sı için Çer kez Et hem, Bin ba şı Na zım, Kay ma kam Arif, Bin ba şı İb ra him, Ali Fu at Pa şa ve Re fet Bey em rin de ki bir lik ler is yan böl ge sin de asi ler le mü ca de le ye baş la dı lar. 25 Ni - san da Bey pa za rı, 2 Ma yıs ta Göy nük alın dı.
İs yan cı la ra mo ral ver mek is te yen Sad ra zam Da mat Fe rit Pa şa ise İz mit'e gel di.
Di €er ta raf tan is ya n› bas t›r mak la gö rev li Ku va y› mil lî ye kuv vet le rin den Çer kez Et hem em rin - de ki kuv vet ler 23 Ma y›s ta Sa pan ca ve Ada pa za r›'n› ala rak asi le rin ile ri ge len le ri ni ce za lan d›r d›.
Çer kez Et hem kuv vet le ri 26 Ma y›s ta Düz ce'ye gir di. Ayak lan ma y› ç› ka ran lar ve yö ne ten ler idam edi le rek Düz ce is ya n› bas t› r›l m›fl ol du.
Türk İn kı lap Ta ri hi
4. S› n›f ta otur du €u nuz s› ra dan mem nun ol ma say d› n›z bu nu an ne ve ba ba n› za, ar ka da fl› n› za, ö€ ret me ni ni ze ve okul mü dü rü nü ze an la t›r ken ay n› ifa de le ri mi kul la n›r s› n›z? Di lin kul la n› m› n›n bi rey le re ve ile ti şim or ta m› na gö re fark l› lafl ma s› n› na s›l yo rum lu yor su nuz? Bu ko nu da ki düflün - ce le ri ni zi ar ka dafl la r› n›z la pay la fl› n›z.
2. Et kin lik: Sev di €i niz bi ri hak k›n da ki duy gu ve dü flün ce le ri ni zi hiç ko nufl ma dan sa de ce vü cut di li ni zi kul la na rak ifa de et me ye ça l› fl› n›z. Da ha son ra vü cut di li ni kul lan ma dan ay n› fle yi an lat ma - y› de ne yi niz. Kar fl› lafl t› €› n›z zor luk la r› ar ka dafl la r› n›z la pay la fl› n›z.
3. Me tin
KAL PAK LI LAR
...
Ka ra ya ğız mü la z›m, ta ban ca sı nı Şev ket Bey'e ver di. Şev ket, iki man ga ya yak la şan ne fer le ri ile ko şar ca sı na, sö ğüt le rin al tın da ki ke si ği at la dı. Öte ki ler, Düz ce'nin yo lu nu tut tu lar.
Ka sa ba ya doğ ru si lah lan mak için ko şan la rın en ar dın da Sa lih kal mış tı. Onun ya nın da İl yas yü - rü yor, âde ta elin den çe ki yor du. Sa lih, dur ma dan ko nu şu yor du:
“Vay anam vay! Diz le ri min ba ğı hâ lâ çö zük, yü rü be Sa lih!.. Düz ce'yi de tes lim al d›k… Bu ne ifl tir ba ka l›m… Ku va y› in zi ba ti ye'ymiş!.. Bi ze pa di şa hın in zi ba tı sö ker mi? Ne gün le re kal dık… Mil - let ço cuk la rı hep biz den ya na, kör mü bun la rın gö zü… Mil let ev la dı, mil let ev la dı na kur şun mu atar mış? Bi zi kur şu na di ze cek ti ha!.. İl yas, kıl kal dıy dı ha!.. Şim di sen sey ret ipe çe ki le cek le ri. Bi - zim ar dı mız da ko ca mil let var da pa ça yı öy le kur tar dık…”
İl yas, pek din le mi yor du Efe'yi. Ön de ki le re ye tiş mek sev da s›n day dı:
“Ne ler söy lü yor sun be Efe’m!.. An la dık, an la dık… Bı rak la f› da Yu suf Bey'e ye ti şe lim…”
“Ye ti şe lim be İl yas… Öl dük mü?”
Bir den bi re Sa lih, da ha da can la nı ver di. Düz ce'ye gir miş ler di, so kak lar yi ne bom boş tu. Yak la - şan tü fek ses le rin den, ka sa ba nın yü re ği nin çarp ma ya baş la dı ğı bel liy di.
Bü tün bir ka sa ba, ta İz mit'ten Bo lu'ya ka dar şe hir ler, ka sa ba lar, düş man lar la bir lik olup ken - di is tik lal le ri ne, ken di var lık la rı na kas te de mez ler di. Ta as su bun ayak lan dır dı ğı ca hil ler, şu ur la rı nın al tın da ki mil let sev gi si ni, hak ve hür ri yet duy gu su nu el bet te, Sa lih Efe gi bi, İl yas gi bi, Ni ya zi gi bi duy mak ta, his set mek te ge cik me di ler. On la rı ya nıl tan la rın men fa at le ri için yü rek le ri ni sa tan la rın fo ya sı iki ay dan az bir za man da mey da na çık tı, mağ lup ol du lar.
... Sa mim KO CA GÖZ
1. “Dil” ad lı me tin de yer alan “Kı sa ca söy le ne cek olur sa dil, ay nı za man da her yö nüy le bir ulu sun kül tü rü nün de ay na sı dır; in sa nın ve uy gar lı ğın en önem li be lir ti si ve ara cı dil dir.” yar gı - sın dan ne an la dı ğı nı zı söz lü ola rak ifa de edi niz.
2. “Dil” ad lı me tin de yer alan “Dil, ay nı za man da her yö nüy le bir ulu sun kül tü rü nün de ay - na sı dır; in sa nın ve uy gar lı ğın en önem li be lir ti si ve ara cı dil dir.” sö zü nü an la m› de €ifl me ye cek fle - kil de ye ni den ifa de edi niz. Bir duy gu, dü flün ce ve ya ola y›n ifa de tar z› n›n ki fli den ki fli ye de €ifl me - si nin sebeplerinin neler olabileceğini belirtiniz.
Anlama - Yorumlama
5. “Bi rin ci Düz ce Ayak lan ma sı” ve “Kal pak lı lar” ad lı me tin den ha re ket le aşa ğı da ki yö ner ge - le ri uy gu la yı nız.
a) Me tin le ri ya z› l›fl amaç la r› ba k› m›n dan kar fl› lafl t› r› n›z. El de et ti ği niz so nuç la rı söz lü ola rak ifa de edi niz.
b) Me tin le ri dil ve an la t›m ba k› m›n dan kar fl› lafl t› r› n›z. El de et ti ği niz so nuç la rı tah ta ya ya zı nız.
6. Da ha ön ce in ce le yip sı nı fa ge tir di ği niz de ği şik tür de ki me tin ler de, di lin fark lı ifl lev ler de kul - la nıl ma sı nın se bep le ri ni açıklayınız.
Savaş Panoramaları, Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi
GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT
Değerlendirme
A. Aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan noktalı yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz.
• ‹n san her tür lü bi ri ki mi ni ……….. ara c› l› €›y la son ra ki ku flak la ra ak ta r›r.
• Gün de lik ha yat ta ko nufl ma di li fark l› d›r. Bi lim de……...………., fel se fe de….…….………, sa nat ta………...kul la n› l›r.
B. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se - çe ne ği işa ret le yi niz.
• Di lin gün lük kul la n› m›y la bi lim, fel se fe ve ede bi yat eser le rin de ki kul la n› m› ay n› d›r.
Do€ ru ( ) - Yan l›fl ( )
• Ay n› di li ko nu flan top lum lar or tak kül tür de €er le ri ni pay la fl›r lar.
Do€ ru ( ) - Yan l›fl ( )
• Ta rih bo yun ca ken di le ri ne öz gü kül tü rü, ede bi ya t› ve me de ni ye ti olan mil let ler bir ya z›
di li ne sa hip tir. Do€ ru ( ) - Yan l›fl ( )
C. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları ce vap la yı nız.
1. Dil - insan ve toplum ilişkisiyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Dil, insanlar arasında iletişimi sağlar.
B) Dil, insanlar arasındaki ortak duygu ve düşünceleri geliştirir.
C) Toplumlar kültür değerlerini yeni nesillere dil aracılığı ile taşır.
D) Gelişmiş toplumlar dillerini istedikleri gibi düzenleyebilir.
E) Dil, toplumsal hayatı düzenler ve kolaylaştırır.
2. Ana di li, onu kul la nan bi rey ler ara s›n da kök lü sev gi ba€ la r› olufl tu rur. Bi lin çal t› na dek uza na rak ki fli nin iç var l› €› n› ku fla tan bu ba€ lar, top lum sal ya flam da çok ge rek li olan gü ven duy gu su nun da kay na €› d›r çün kü bir bi ri ni se vip sa yan, bir bi ri ne gü ven du yan bi rey le rin olufl - tur du €u bir top lum da, bi rey le rin ge le cek kor ku su ol maz.
Bu par ça da vur gu lan mak is te nen aşa ğı da ki ler den han gi si dir?
A) Ana di li nin, or tak duy gu lar olufl tur ma da çok önem li bir ifl le vi ol du €u B) Ki fli le rin ye tifl tik le ri or tam la ben lik le ri ara s›n da s› k› bir ilifl ki bu lun du €u C) Ana di lin de ki ses özel li €i nin ki fli le rin dü flün ce ve duy gu la r› n› et ki le di €i D) Ay n› di li kul la nan ki fli le rin, ay n› do€ rul tu da dü flü ne bi le ce €i
E) Ana di li e€i ti mi ne a€›r l›k ve re rek ulu sal duy gu la r› pe kifl tir mek ge rek ti €i
2001 - ÖSS 3. Ül ke mi zin de €i flik böl ge le rin de in san lar ko nu şur ken fark lı ağız lar kul la nır lar ama ya zar ken bu fark l› l›k gö rül mez. Bu nun se bep le ri ni dil ve an la tım ders ki ta bı nı zın “İle ti şim, Dil ve Kül tür”
bö lü mün den fay da la na rak açık la yı nız.
4. Ata türk’ün Türk di li ile il gi li gö rüfl ve dü flün ce le ri ni “Dil” ad l› me tin de yer alan “Dil ol ma - dan in san la r›n bir lik te ya fla ma la r›, an la fla bil me le ri, do la y› s›y la bir top lu mu olufl tur ma la r› söz ko - nu su ola ma ya ca €›n dan dil bu aç› dan da önem li dir; bir top lu lu €u top lu ma dö nüfl tü rür.” cüm le si ba€ la m›n da yo rum la y› n›z. Yorumlarınızı arkadaşlarınızla paylaşınız.
1. Me tin
KE L‹ ME LE R‹ TAT LAN DIR MAK
Bir oto büs yol cu lu €un da, yü zü ge nifl yay la düz lük le ri gi bi ra hat ve se rin, göz le ri yay la la r›n bu lut suz gök le ri gi bi ay d›n - l›k; ce ke ti nin ya€ dan ve toz dan kas ka t› ke sil mifl ya ka s› na, t› - rafl s›z yü zü ne (...) al d›r ma dan ko nu flan isim siz bir Ana do lu köy lü süy le yan ya na otu rur su nuz. Du dak la r›n dan dö kü len ke li me ler öy le si ne ta ze dir; afl›n ma m›fl, ör se len me mifl… Da - l›n dan ye ni ko pa r›l m›fl, sa bah so €uk lu €u nu yi tir me mifl ye mifl - ler gi bi… Yi ne bir gün, gü ne fli göz be bek le ri ne dol dur mufl, dört ya n› ba har kö pü ren bir ço ba na rast lar s› n›z, si ze bir fley - ler söy ler. Ak flam der, da€ der, rüz gâr der… Söy le di €i ke li - me le rin o gün ya ra t›l d› €› n› sa n›r s› n›z. Ku lak la r› n›z öy le si ne do yar, içi ni ze ses le rin flav k› vu rur.
Ke li me ler, sa hi bi nin di lin de ses le ri ifli ti len ama gö rül me yen can l› la ra ben zer. Ko nu fla n›n ren gi ni, eda s› n› öy le ›fl›l da t›r lar ki ba zen siz on la r› ete ke mi €e bü rün müfl gö rür sü nüz. Bir gün, bir ‹s tan bul ha n› me fen di sin den “hül ya”
ke li me si ni iflit ti €im de, in san la r›n ke li me le re can üf le dik le ri ne, on la r› uz vi yet le ri nin en renk li kö fle le - rin de bes le yip bir gü ver cin gi bi sa l› ver dik le ri ne inan m›fl t›m. O gün ay n› za man da, Ye ni Li san c› la r›n ne - den il le de “‹s tan bul ha n›m la r› n›n Türk çe si, ‹s tan bul ha n›m la r› n›n Türk çe si…” di ye tut tur duk la r› n› da an la d› €›m gün dü.
Sa int John Per se (Sen Con Pörs), ke li me le ri ni de niz den ya ra t›l d› €› na ina n›r. Her ke li me nin ay r› bir ren gi ol du €u na ina nan lar da az de €il dir. B› ra k›n ke li me yi, Rim ba ud (Rim bo), harf le rin de ren gi nin ol - du €u nu id di a eder. Ona gö re A si yah, E be yaz, ‹ de k›r m› z› d›r. Bi le me yiz ve ka n›t la ya ma y›z bu söy le - nen le ri ama in san la r›n ko nu flur ken ve ya zar ken ke li me le re ken di iç le ri nin ve ik lim le ri nin ren gi ni ver - di €i ni gö nül ra hat l› €›y la söy le ye bi li riz. “A€ z›n dan bal ak› yor.” sö zü, tat l› ve hofl ko nufl mak tan öte, ke - li me le ri uz vi ye ti nin öz su yu ile fler bet len di re rek, a€ar ta rak ko nufl mak an la m› na ge li yor ol ma l›.
Yal n›z ko nu flur ken mi bal la n›r, fler bet le nir ke li me ler? Bir ya z› y›, bir fli i ri okur ken de bal ta d› n› al - d› €› n›z olur. Ya za r›n ha ya li kar fl› n› za ku ru lur, bafl lar ko nufl ma ya. Ke li me le rin gön lü nü ede bil mifl her us ta sa nat kâ r›n giy di rip ku flan d›r d› €› söz ler, us ta s› n›n ko ku su nu es ti re cek, se si ni ün le yip du ra cak t›r.
