An lat ma Esasına Bağ lı Metinleri Okuma

Haz›rl›k

☛

Ma sal, des tan, halk hi kâ ye si, mes ne vi, hi kâ ye ve ro man tür le ri hak kın da araş tır ma ya -pa rak bu tür le rin Türk ede bi ya tın da ki ta ri hî ge liş imi hak kın da bil gi top la yı nız.

☛

Sınıfınıza masal, destan, halk hikâyesi örnekleri getiriniz.

☛

Sanat amacıyla yazılmış metinler ile öğretici metinleri okuma arasında ne gibi farklılıklar olduğu üzerine bir araştırma yapınız.

☛

Fu zû lî, Re fik Ha lit Ka ray ve Cen giz Ayt ma tov hak kın da kı sa bilgi edininiz.

1. Et kin lik: Grup la ra ay r› la rak do €al ve yap ma des tan lar hak k›n da bil gi top la y› n›z. S› n› fa fark l› des tan ör nek le ri ge ti ri niz.

✔Türk mil le ti nin çok faz la des ta na sa hip ol ma sı nın se be bi ne ler ola bi lir?

✔Ata türk’ün “Ya is tik lal ya ölüm!” sö zü nün söy le nifl ama c› n› söz lü ola rak ifa de edi niz.

‹nceleme

OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER

Kö se, ko yu nun pa ra s› n› al›p ç›k m›fl ama bir tür lü ak›l s›r er di re me mifl bu na; bo fla koy mufl, dol -ma m›fl; do lu ya koy mufl, al -ma m›fl ge ne de umu du nu kes me mifl:

“Kos ko ca bey, ko yun mo yun di ye ay›n oyun ede cek de €il ya ba na; bu nun da bir yo lu yor da m›

var d›r el bet. Ve la kin bil se bil se o a€›z s›z dil siz le rin di lin den an la yan lar bi lir bu nu.” de yip kö -yün yo lu nu tut mufl. Az git mifl, uz git mifl; de re te pe düz git mifl; der ken bir ada ma rast la m›fl.

Se lam sa bah tan son ra sor mufl:

— Ner den ge li yor sun?

— De re köy den…

— Ne re ye gi di yor sun?

— Te pe kö ye…

— Ad›n ne?

— Ese!

— Be nim ki de Kö se!

Be ra ber ce yo la dü zül müfl ler. Ça y›r, çi men ge çe rek, so €uk su lar içe rek git mifl ler ba bam, git -mifl ler. Der ken bir yo kufl ç›k m›fl ön le ri ne, öy le böy le de yo kufl mu ki… Örül dük çe örü lü yor mufl kö ye do€ ru.

Ese kafl la r› n› çat m›fl:

“Bi zim kö ye di ye cek yok ama il le de bu yo -kufl be li mi zi bü kü yor yok sa…” de mifl.

Kö se de ba fl› n› sal la m›fl:

“Yo kufl ol ma s› na yo kufl ama ya r› ye re ka dar ben se ni ta fl› r›m, ya r› s›n dan son ra da sen be ni ta fl›r s›n, olur bi ter.” de mifl, de mifl ya, Ese bu sö ze bir ma na ve re me mifl. Öy le ya , at yok, ara ba yok; omuz la r›n -da ta fl› ya cak de €il ler ya bir bir le ri ni. Ak l› n›n tah ta s› nok san m› san m›fl, ne san m›fl sa Kö se’nin, gü lüp geç mifl. Ge ne de re den te pe den söz aça rak, gel mifl ten geç mifl ten ko nu fla rak yo ku flun ba fl› n› bul mufl lar.

Bir de gör müfl ler ki ekin ler diz bo yu… Kö se flöy le bir bak m›fl:

“Bu y›l ekin le ri mi zin ma flal la h› var ama yi yip bi tir di niz mi bun la r›, yok yok sa da ha yi ye cek mi si -niz?” de mifl.

Ese ku lak la r› na ina na ma m›fl; “Da ha bir ba fla €› bi le ko pa r›l ma m›fl, ne re si yen mifl ola bi lir bu nun?

Ga li ba bu ada m›n bir de €il, ak l› n›n iki tah ta s› nok san.” de yip ba fl› n› öte ya na çe vir mifl.

Tar la la r›n k› y› s›n dan ya ma la ya ma la ge çe rek kö yün me zar l› €› na ka dar gel mifl ler. Kö se bu de fa da:

“Top rak la r› bol ol sun ama bu adam la r›n hep si öl dü mü, ya fla yan la r› da var m›?”di ye sor ma s›n m›!

Ese bu nu du yun ca ak› ka ra y› yi tir mifl:

“Bu ada m›n öy le bir de €il, iki de €il, ak l› n›n üç tah ta s› bir den nok san!”de yip ne he de mifl, ne yok de mifl. Kâh ha va dan, su dan laf ede rek, kâh ya€ mur dan, yafl tan söz aça rak kö ye gir mifl ler. Ese ya r›m a€›z la:

“Bu yur, bir yor gun luk kah ve si içe lim de gi de ce €in ye re son ra gi der sin.”de yip Kö se’ye ka p› s› n› aç m›fl.

Ese’nin bir k› z› var m›fl; ak›l l› m› de din, ak›l l› imifl, bir ara f›r sa t› n› bu lup:

“Kim bu ko nuk?”di ye sor mufl. Ba ba s› da:

“Bil mem ki k› z›m, kö se nin bi ri… Ak›l l› de sem ak›l l› de €il; de li de sem de li de €il! Yo ku flu gör dü, böy le de di… Ekin le ri gör dü, flöy le de di… Me zar l› €› gör dü, öy le de di… Ha s› l›, f›n d›k ka bu €u nu dol dur ma yan fley ler söy le di dur du yol da. Ki mi ne gü lüp geç tim; ki mi ne dö nüp geç tim; ki mi ni de duy dum, duy -ma -maz l›k tan gel dim.”de yin ce k› z› gü lüm se mifl:

“Ba ba!” de mifl, ha fla ak›l ö€ ret mek gi bi ol ma s›n ya ba zen bir ima bin ma na der ler. Se nin Kö se de öy le üs tün ak›l l› laf et mifl ki bir f›n d›k ka bu €u na de €il ye di dün ya ya s›€ maz ama sen bu ka pa l› söz le -re bir anah tar uy du ra ma m›fl s›n yok sa. Yo ku flu gö rün ce ya r› ye -re ka dar ben se ni ta fl› r›m, ya r› s›n dan son ra da sen be ni, de di öy le mi? Bu söz le o, bi raz ben de re den te pe den bah se de rim; bi raz da sen, der ken yol yor gun luk duy ma dan yo ku flun ba fl› n› bu lu ruz, de mek is te mifl; bu bir!

“Ekin le ri gö rün ce hep si ni yi yip bi tir di niz mi, yok sa da ha yi ye cek mi si niz?” di ye mi sor du. Bu nun la da: “Tar la n›z dan ç› kan la r› bor ca har ca m› ya t› ra cak s› n›z, yok sa sa p› ile sa ma n› ile hep si ken di am ba r› -n› za m› gi re cek?” de mek is te mifl; bu iki!

Me zar l› €› gö rün ce de : “Bun lar öl dü mü, ya fl› yor mu?” de me si ne ge lin ce bu da ha bü yük bir söz!

Bu ra da ya tan la r›n hep si nin ad› sa n› unu tu lup git ti mi? Yok sa yap t›k la r› iyi lik ler le, ifl le dik le ri ifl ler le ad›

ka lan la ra ka r› flan lar da var m›, de mek is te mifl; bu üç!” de yin ce Ese el le ri ni diz le ri ne vur mufl:

“‹la hi ak l›n la ya fla ya s›n k› z›m, Kö se ola cak, her hâl de de di €in gi bi e€i rip do ku mufl tur ya ben o bez le re bir ta rak uy du ra ma d›m yok sa… Gör dün mü bir, kim bi lir be ni ne ye ri ne koy mufl tur Kö se. Na s›l et sem de ak l› m› pey nir ek mek le ye me di €i mi gös ter sem ona!”de yip Kö se’nin ya n› na git mifl. Onun, yol da, yo kufl ta sa vur du €u ima l› söz le ri ni k› z› n›n a€ z›y la yo rum la ma ya kalk m›fl ama yü zü ne gö zü ne bu -lafl t›r d› €›n dan m› d›r ne dir, Kö se rüz gâ r›n bafl ka yer den es ti €i ni an la m›fl:

“Bre Ese de mifl, bir bi ri mi zi tar t›p te ra zi le dik gay ri… Se nin ne yo kufl yu ka r› dö ke cek dil le rin ne eki -lip di ki le ni öl çe cek tel le rin ne de ad› ka lan la r› des tan ede cek dil le rin var sa n› r›m. Ol say d› da ha yol da iken sö zü me söz ko flar da ba fl› n› öte ya na çe vir mez din. De mek son ra dan son ra ya bun la r› bir söy le ten var sa na. O, be nim eli me de bir geç se flu çö ze me di €im kör dü €ü mü bir çöz se ali mal lah cen ne tin ka p› -la r› n› açar.” de yin ce Ese, k› za ra, bo za ra:

“A Kö se kar defl de mifl, Al lah’›n bil di €i ni kul dan ne di ye sak la y›m, böy le iken böy le… Se nin o yol -da, yo kufl ta te ker le yip yu var la d› €›n söz le rin önü ne tafl ko yan, be nim k› z›m d›r. fiu se nin çö ze me di €in dü €üm le ri de çö ze bi lir se böy le bir k› z›m ol du €u için dün ya lar be nim olur do€ ru su.” de yip he men k› -z› n› ça €›r m›fl. Kö se de iki hofl befl ten son ra:

“Ey Ese k› z› de mifl, ak›l yafl ta de €il, bafl ta d›r. Bel li ki sen in ce ele yip s›k do ku ma s› n› bi li yor sun. Din -le flim di: Türk men Be yi ba na, bir ko yun ala cak ka dar pa ra ver di. Ve la kin k›rk gün son ra yü nün den kürk, de ri sin den börk is ti yor; ka n›n dan kan, ca n›n dan can is ti yor; ge ne de ko yu nu di ri, pa ra y› ge ri is -ti yor, ola cak fley mi bu?” de yin ce Ese k› z› gül müfl:

“‹la hî Kö se da y› de mifl, sen âle me ak›l da €› t› yor sun da bu na m› bir kulp ta ka ma d›n; bu pa ra ile ak -fla ma sa ba ha do €u ra cak bir ko yun al›r s›n; yün lü, ya pa €› l› bir ko yun. Ka ra man’›n ka ra s›n dan olur sa bir ye ri ne iki ku zu ve rir sa na. K›rk gün ko yu nu sa €ar, sü tü nü sa tar, pa ra s› n› pa ra eder sin Be y’in. Yü nü nü, ya pa €› s› n› da oku tup do ku tur, bir kürk yap t› r›r s›n ona… Ha, iki ku zu dan bi ri ni ca n›n dan can d›r der ve rir sin, bi ri ni de ka n›n dan kan d›r der, ya t› r›p ke ser sin; de ri sin den börk, etin den de ke bap ya par, gö tü rür sün. Böy le ce Be y’in her de di €i ye ri ni al d›k tan son ra ko yu nu di ri, pa ra s› n› da ge ri ve rir sin, olur bi -ter, gay ri di le di le di €i ni on dan.” de mez mi, Kö se nin par ma €› a€ z›n da ka l›r.

Gay ri sö zü çi€ ne yip de ne biz gü na ha gi re lim ne de si zin ba fl› n› z› a€ r› ta l›m. Kö se, Ese k› z› n›n sa y›p s› ra la d›k la r› n› bir bir ya p›p ya k›fl t›r m›fl ve k›rk gü ne var ma dan ko na €› boy la m›fl.

Türk men Be yi her de di €i nin ye ri ne ge ti ril di €i ni gö rün ce sa ka l› n› avu cu na al m›fl:

“Kö se de mifl, be nim pa di flah lar gi bi ne k›rk ka t› r›m var ne de k›rk sa t› r›m var; ölüm yok ya ucun da, do€ ru nun do€ ru su nu söy le; Kö se ola l› bir kufl tut mufl sun ama ki min a€ z›y la tut tun bu nu.”

Kö se boy nu nu bü küp:

“Bre Be y’im de mifl, ya la na bor cum ne! Ben de az çok kal d› r›m çi€ ne dim ama do€ ru su flu, ko yu nu di ri, pa ra y› ge ri ge tir me ifli ne ak›l s›r er di re me mifl tim. Adam sen de de yip de ku la €› m›n ar d› na da ata -maz d›m ya bu nu. Bil me mek ay›p de €il, ö€ ren me mek ay›p de yip düfl tüm yol la ra… fiu ra se nin, bu ra be nim der ken kö yün bi rin de Al lah, bir k›z ç› kar d› u€ ru ma me €er her sö zün ma na s› onun di li nin ucun

-OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER

da imifl. O söy le di, ben yap t›m… Gay ri, kâh ya l› €› ki me is ter sen ona ver. Ben bu yüz den ye ni bir ak›l ö€ -ren dim ya bu ba na ye ter!”

Türk men Be yi k› z›n ak l› na di li ni ›s›r m›fl, Kö se ’nin ki ne de du da €› n› ve o gün den ge ri ni ye ti ni de €ifl -tir mifl. Kö se ’yi ne kâh ya yap m›fl, ne ki zir; k› z› n› ve rip ken di ne gü ve yi yap m›fl ve de mifl:

“Ey Kö se da ma d›m; bu dün ya bir ge mi, ak›l yel ke ni, fi kir dü me ni; kul lan ken di ni, gö re yim se ni.”

Bu dev le te erin ce Kö se ’nin sa ka l› bit mifl, bit mifl ya su yun as›l ba fl›, Ese k› z›… O da bir dev le te, bir mü rüvve te er mez olur mu; Türk men Be yi al bay rak kal d› r›p da vul lar döv dü re rek ge tir mifl onu köy den ve ta mam k›rk gün, k›rk ge ce toy, dü €ün edip al m›fl o€ lu na… On lar da ye mifl iç mifl, mu rat la r› na geç -mifl ler.

‹fl te o gün den ge ri, bu da €›n ad› “Kö se da €›”, kö yün ad› da “Ese Kö yü” olup kal m›fl.

Ef la tun Cem GÜ NEY, Ma sal lar

Belgede : EKOYAY Eğitim Yayıncılık, Matbaacılık - Ankara 2014 (sayfa 127-130)