1. “Ede bi yat ve Sos yo lo ji” ad l› me tin de ya zar, ede bî ese ri top lum sal bir yan s› ma ola rak de
-€er len dir mek te dir. Bu yar g› dan ne an la dı ğı nı zı açık la yı nız.
2. “Ede bi yat ve E€i tim” ad l› me tin de ya za rın, ede bi ya t›n di €er bi lim ler le ilifl ki si ni ta bi i ola rak ni te len dir me si nin se bep le ri ni sözlü olarak ifade ediniz.
3. Geç mifl te ki dü flün ce le rin, ha yat tar z› n›n, sos yal ya p› n›n vb. özel lik le rin gü nü mü ze han gi araç lar la ak ta r›l d› €› n› tar tı şı nız. Ede bi ya t›n, kül tü rün ye ni ku şak la ra ak ta rıl ma sın da ki ro lü nü açık -la yı nız.
4. Ta ri hî bir ola y›n ede bî bir met ne na s›l kay nak l›k ede bi le ce €i ni söz lü ola rak ifa de edi niz.
Türk ede bi ya t›n da ko nu su nu ta ri hî bir olay dan alan eser le re ör nek ler ve ri niz.
Değerlendirme
A. Aşa ğı da ki so ruları söz lü ola rak ce vap la yı nız.
• Ede bi ya t han gi bi lim dal la r›n dan ne fle kil de ya rar lan ır? Açıklayınız.
• Farklı bilim dalları ve alanlarından yararlanması edebiyatın hangi özelliğini ortaya koymak-tadır?
B. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se -çe ne ği işa ret le yi niz.
• Hi kâ ye, ti yat ro ve ro man da bi lim sel bu lufl la ra, ye ni lik le re, fel se fi dü flün ce le re yer ve ren bö -lüm le rin ama c› top lum için de kül tü rel et ki le fli mi sa€ la mak t›r. Do€ ru ( ) - Yan l›fl ( )
• Kur tu lufl Sa va fl›’n› an la tan bir ede bî me tin, ta rih bi li min den ya rar la n›r.
Do€ ru ( ) - Yan l›fl ( )
• Ya zarın in sa n›n ruh sal du ru mu nu an la tan bir ede bî ese ri ka le me al›r ken psi ko lo ji bi li min den
ya rar lan ma s› na ge rek yok tur. Do€ ru ( ) - Yan l›fl ( )
C. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ru ları cevaplayınız.
1. Aşa ğı da ki ler den han gi si ede bi ya tın doğ ru dan iliş ki li ol du ğu bi lim dal la rın dan bi ri de -ğil dir?
A) Sos yo lo ji B) Psi ko lo ji C) Fel se fe D) Je olo ji E) Ta rih 2. Aşağıdakilerden hangisi edebiyat-sosyoloji ilişkisiyle ilgili değildir?
A) Edebî eserler yazıldıkları dönemin toplumsal hayatını yansıtır.
B) Ede bi yat ve sos yo lo ji or tak bir ama ca hiz met eder.
C) Ede bî eser le rin ya z›l d› €› sü reç te ya zar, sos yo lo jik arafl t›r ma lar dan fay da la na bi lir.
D) Edebiyatın toplumu etkileme ve yönlendirme özelliği vardır.
E) Edebî metinler sosyal hayatın bir parçasıdır ve sosyal bir çevrede ortaya çıkar.
“Dil aynı zamanda milletin ruhunun dış görünüşüdür; milletin dili ruhudur, ruhu da dilidir.”
Wilhelm Von Humboldt (Vilhelm Fon Humbolt)
3. Dilin İnsan ve Toplum Hayatındaki Yeri ve Önemi
Haz›rl›k
☛
www.tdk.gov.tr İn ter net si te si ni zi ya ret ede rek Ata türk’ün Türk di li ne ver di €i önem hak k›n da bir arafl t›r ma ya p› n›z.1. Et kin lik: 9. sı nıf dil ve an la tım ders ki ta bı nı zın “İle ti şim, Dil ve Kül tür” ko nu sun da ö€ -ren di €i niz bil gi le ri göz den ge çi ri niz. Dil ve kül tür ilifl ki si ko nu sun da ki bil gi le ri ni zi bafl l›k lar hâ lin de defterinize yazınız.
✔Çev re niz de ki in san la r›n ko nufl ma la r› n› göz lem le yi niz. Yaş, cin si yet, sos yal sta tü gi bi de ğiş ken le rin di li kul lan ma bi çi mi ni et ki le yip et ki le me di ği ni tar tı şı nız. Tar tış ma so nuç la rı nı söz -lü ola rak ifa de edi niz.
‹nceleme
1. Me tin
DİL
Dil, bir an da dü şü ne me ye ce ği miz ka dar çok yön lü, de ği şik açı lar dan ba kın ca baş ka baş ka ni -te lik le ri be li ren, ki mi sır la rı nı bu gün de çö ze me di ği miz bü yü lü bir var lık tır. O ge rek in san ge rek top lum ge rek se in san ve top lum dan ay rı dü şü nü le me ye cek olan bi lim, sa nat, tek nik gi bi bü tün alan lar la il gi li bu lu nan, ay nı za man da on la rı oluş tu ran bir ku rum dur. Bu ra da, ön ce di lin çe şit li açı lar dan gö rü nü mü ne kı sa ca de ği ne lim.
İn san açı sın dan ba kın ca in sa nın dün ya da ki ye ri ni ve de ğe ri ni be lir le yen odur. Ko nuş ma ye te ne ği, do la yı sıy la dil, in sa nı in san ya pan ni te lik le rin ba şın da ge lir. Onun duy gu la rı nı, dü şün ce le ri -ni, is tek le ri ni bü tün in ce lik le riy le açı ğa vur ma sı na, ya şa mı nı sür dü re bil me si ne ola nak sağ lar. Bir an dü şü ne cek olur sak dil ol ma dan bir in ce duy gu yu, bir şi i ri, önem li bir ola yı, bir bu lu şu, bi zim
için unu tu la ma ya cak ka dar de ğer li bir anı mı zı, bir fi zik ya da kim ya ola yı nı na -sıl an la ta bi lir, na -sıl kâ ğı da ge çe bi li riz?
Yüz yıl lar bo yu bi lim de, tek nik te el de edi len ge liş me le ri gü nü müz de baş ka la rı na, ge le cek te de son ra ki ku şak la ra na sıl ak ta ra bi li riz? Bir su çun sap tan ma sı -na, bir suç lu nun yar gı lan ma sı na, bir mah ke me nin bir yar gı ya var ma sı na, dil ol ma sa ola nak ka lır mıy dı? Dil, ak la bin bir so ru ge ti ren, in sa nın bin bir so ru nu kur ca la ma sı na yol açan sır lar la do lu bir var lık tır: Na sıl olu yor da bir kim se nin biz den is te di ği bir işi, onun bir kaç ağız ha re ke tiy le ger çek le şen bir ses bi le şi -miy le, bir söz le ye ri ne ge ti re bi li yo ruz?
Na sıl olu yor da bir şa i rin söz le, ya zıy la di le ge tir di ği bir duy gu, bir kaç söz cük le bi ze ak ta rı lı ve ri -li yor, ki mi za man tüy le ri mi zi ür per te cek ka dar bi zi et ki -li yor?
...
Top lum açı sın dan, top lum bi lim ci gö züy le ba kın ca dil, yi ne en baş ta anıl ma sı ge re ken bir ku rum dur. Dil ol ma dan in san la rın bir lik te ya şa ma la rı, an la şa bil me le ri, do la yı sıy la bir top lu mu oluş tur ma la rı söz ko nu su ola ma ya ca ğın dan dil bu açı dan da önem li dir; bir top lu lu ğu top lu ma dö nüş -tü rür.
...
Bir top lu mun pek çok özel li €i, ya şa yı şı, ge le nek le ri, dün ya gö rü şü, ya şam fel se fe si, inanç la rı, bi lim, tek nik ve sa na ta kat kı la rı o top lu mun di li ne yan sır; o top lu mun di lin den iz le ne bi lir: Bun -dan bin yıl son ra bir bi lim ada mı nın Türk ler le il gi li bir araş tır ma yap mak la gö rev len di ril di ği ni var sa ya lım. Türk ler üze rin de hiç bir bil gi si, Türk ler le hiç bir iliş ki si ol ma yan bu araş tı rı cı her han gi bir yol dan, ön ce di li mi zi iyi öğ ren me ola na ğı nı bul sa yal nız ca Türk çe nin söz var lı ğı nı in ce le ye rek ül ke mi zin XX. yüz yıl da han gi ko şul lar için de bu lun du ğu nu, ne gi bi de ği şik lik le re sah ne ol du ğu -nu, biz de han gi kav ram la rın önem ta şı dı ğı nı ve han gi ulus lar la iliş ki kur du ğu mu zu sap ta ya bi lir.
...
Kı sa ca söy le ne cek olur sa dil, ay nı za man da her yö nüy le bir ulu sun kül tü rü nün de ay na sı dır; in -sa nın ve uy gar lı ğın en önem li be lir ti si ve ara cı dil dir.
Do ğan AK SAN, Her Yö nüy le Dil
1. “Dil” ad lı me tin de ya za rın “di lin top lum ha ya tın da ki ye ri ve öne mi” hak kın da han gi gö rüş -le ri di -le ge tir di ği ni söz lü ola rak ifa de edi niz.
2. ‹n san la r›n ve top lum la r›n duy gu, dü flün ce, ya fla y›fl la r› n› k› sa ca s› kül tür le ri ni da ha son ra ki ku flak la ra ak tar mak için kul la na bi le cek le ri yön tem ve mal ze me ler ne ler ola bi lir? Ya za r›n bu ko -nu da ki gö rüş le ri ni söz lü ola rak ifa de edi niz.
3. “Ay n› di li ko nu flan in san top lu luk la r› or tak kül tür de €er le ri ni pay la fl›r lar.” dü şün ce si nin me -tin de na sıl ele alın dı ğı nı yo rum la yı nız. Bu düşünceyi destekleyen örnekler veriniz.