Muhtelif Konular İle İlgili Eserler

2. Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ubeyd el-Bağdâdî (ö. 281/894), (İbn

Ebü’d-Dünyâ), et-Tevâzu’ ve’l-Humûl662

3. Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed el-Gazzâlî et-Tûsî (ö.505/1111),

İhyâ’ü Ulûmi’d-Dîn663

4. Kâdî Iyâz, eş-Şifâ664

5. Ebû Sa’d Abdullah b. Muhammed b. Hibetullah b. Ebî Asrûn (ö. 507), el-İntisâr665

6. Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî (ö. 310/923), Câmiu’l-Beyân an Tevîli Âyi’l-Kur'ân666

7. Ebü’l-Hasen Mukātil b. Süleymân b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî (ö. 150/767)667

8. Ebü’l-Hasen el-Vâhidî (ö. 468/1076)668

9. Ebü’l-Âliye Rufey‘ b. Mihrân er-Riyâhî el-Basrî (ö. 90/709)669 10. Ebû Bekr Zeynüddîn Muhammed b. Mûsâ b. Osmân b. Hâzim el- Hâzimî el-Hemedânî (ö. 584/1188), el-Mütelif ve’l-Muhtelif fî Esmâi’l-Büldân670

659 _{Nevevî, el-Minhâc, c.3, s.135. Minhâc’da bu müellifin ismi İsferâyinî şeklinde geçmektedir. “Ye”}

harfinin kasrı ile yazılan bu şekil muhakkikten kaynaklanan bir hata da olabilir.

660 _{Nevevî, el-Minhâc, c.3, s.179.} 661 _{Nevevî, el-Minhâc, c.5, s.111.} 662 _{Nevevî, el-Minhâc, c.2, s.277.} 663 _{Nevevî, el-Minhâc, c.2, s.295.} 664 _{Nevevî, el-Minhâc, c.2, s.376; c.3, s.52.} 665 _{Nevevî, el-Minhâc, c.1, s.49.} 666 _{Nevevî, el-Minhâc, c.3, s.198.} 667 _{Nevevî, el-Minhâc, c.3, s.20.} 668 _{Nevevî, el-Minhâc, c.2, s.272.} 669 _{Nevevî, el-Minhâc, c.2, s.347.}

168

11. İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf el-Cüveynî en-Nîsâbûrî (ö. 478/1085), el-İrşâd671

12. Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn el-Beyhakī (ö. 458/1066), Kitâbü’l-Ba‘s

ve’n-Nüşûr672

13. Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el- Kûfî (ö. 235/849), Kitâbü’l-Megâzî673

14. Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn el-Beyhakī (ö. 458/1066), Delâilü’n-

Nübüvve674

Nevevî’nin hayatı, Minhâc isimli hadis şerhinin genel özellikleri ve İmam Müslim hakkındaki bazı değerlendirmeleri ihtiva eden bu bölümde kaydetmiş olduğumuz bilgilerin, Nevevî’nin şerh metoduna geçmeden evvel hazırlayıcı nitelikte olduğu kanaatindeyiz. Nitekim Nevevî şerhinin daha iyi analiz edilebilmesi ve şerh ile ilgili yapacağımız değerlendirmelere esas olması adına burada zikredilen malumatların önemi aşikardır. İlgili kısmı burada nihayete erdirirken bir sonraki bölümünde Nevevî’nin, Sahih’in sistematiğine dair yaklaşımlarını kaydetmeye çalışacağız. Ancak bu bölümdeki değerlendirmelerimiz genellikle Nevevî’nin bâb başlıkları özelinde Müslim’in eserinin tasnifine ilişkin tespitlerini ve eserin sistematiğine ait bazı değerlendirmelerini içerecektir.

670 _{Nevevî, el-Minhâc, c.12, s.340.} 671 _{Nevevî, el-Minhâc, c.1, s.109; c.3, s.178, 186.} 672 _{Nevevî, el-Minhâc, c.3, s.82.} 673 _{Nevevî, el-Minhâc, c.9, s.181.} 674 _{Nevevî, el-Minhâc, c.11, s.96.}

169

İKİNCİ BÖLÜM

SAHÎH’İN SİSTEMATİĞİNE İLİŞKİN YAKLAŞIMLARI

2.1. BÂB BAŞLIKLARI İLE İLGİLİ GENEL DEĞERLENDİRMELER

Hicri üçüncü asırda hadisler tasnif edilirken bazı müellifler bu rivayetleri belli bâb başlıkları altında tasnif etme cihetine gitmişlerdir. Farklı kaygılarla oluşturulduğu muhakkak olan bâb başlıklarının altındaki gerçek maksadı bulma ve bunları tahlil etme çabası pek çok âlimi bu alanda çalışmaya sevketmiştir. Özellikle de Buhârî’nin bâb başlıkları âlimleri bu mevzuda kendisine en çok celbeden konu hüviyetini kazanmıştır. Bunda Buhârî’nin şöhretinin yanında bâb başlıklarının mahiyetinin de etkili olduğunu söylemek mümkündür. Buhârî’nin el-Câmius-Sahîh’i, yüze yakın kitap (ana bölüm) ve bunların altında sıralanmış olan üç bin dörtyüz civarında bâbdan (alt bölüm) oluşmaktadır. Buhârî’nin bâb başlıkları ve başlıklarda dile getirdiği görüşler, onun kitabının önemli özelliklerinden birini oluşturmaktadır. Buhârî’nin eserini şerh edenler onun bâb başlıkları üzerinde çok durmuş ve onun fıkhî görüşlerini bâb başlıklarından çıkarmaya çalışmışlardır. Alimler bâb başlığında dile getirilen hususlarla, bâbda nakledilen hadislerin arasındaki münasebeti tespit etmek için çok uğraşmışlardır.675

Bu bağlamda Müslim’e baktığımızda hadisleri tasnif ederken herhangi bir bâb başlığı koymadığını görmekteyiz.676 _{Müslim’in rivayetleri belli bir gayeye göre}

675 _{Bkz. Bilen, İbn Hacer’in Buhârî Savunusu, s.43, 44.}

676 _{Kâdî Iyâz’ın şerhine ait yazma nüshanın bazı bölümlerinde yaptığımız mukayeseli araştırmada,}

Kâdî Iyâz’ın şerhinde Nevevî’nin şerhinde olduğu üzere sistemli bir başlıklandırmanın yer almadığı müşahede edilmiştir. Mesela Müslim’in Taharet kitabının 83-89 numaralı hadisler arasında Nevevî dört bab başlığı zikretmiştir. (Bkz. Nevevî, Minhâc, c.2, s.166-173) Kâdî Iyâz’ın

170

tasnif ettiği muhakkak olmakla birlikte herhangi bir başlık zikretmemiş olması, bu gayenin tespit ve tahlilinde, hadislerin ihtiva ettiği alt başlıkların belirlenmesinde aynı zamanda müellifin fıkhî kanaatinin değerlendirilmesinde zorluklara sebep olduğu söylenebilir. İmam Nevevî’nin ise bu esere dair yapmış olduğu bu başlıklandırma ile Müslim’in eserindeki bu eksikliği tamamlamaya çalıştığı söylenebilir. Nevevî’nin Müslim’in Sahîh’ini şerh ederken böyle bir tasarrufa hakkının olup olmadığı ayrı bir tartışma konusu olmakla beraber, Nevevî’nin bâb başlığı tercihinde, Buhârî’nin terâciminde görüldüğü üzere kendi fıkhî kanaatini yansıtmaktan ziyade, hadislerin muhteviyatını dikkate almasının önemli bir incelik olduğu kanaatindeyiz. Adeta Nevevî, bâb başlıklarının çoğunluğunda görülebilen bu metodu ile temel gayesinin Sahîh-i Müslim’in tasnifinin okuyanlar nezdinde daha kullanışlı hale gelmesi için çaba gösterdiğini ortaya koymuş gibidir. Nitekim Nevevî döneminde yaygınlaşan medrese geleneği ile birlikte böyle bir talebin ortaya çıkmış olabileceği ihtimali uzak değildir.

Müslim’in Sahîh’i üzerinde erken dönemde birçok şerh yapılmış olmasına rağmen bu önemli faaliyetin ilk olarak Nevevî’nin tasarrufunda gerçekleşmiş olması şerhin önemini daha da belirgin hale getirmiştir. Nevevî’nin şerhindeki metodunu tespite gayret ettiğimiz bu çalışmamızda Nevevî’nin bâb başlıklarına temas etmeden geçemedik. Ancak önemine binaen kendi içerisinde müstakil çalışmaları gerektiren bu mevzuya tezimizin sınırları gereği belli bir çerçevede değinebildik. Bununla birlikte seçtiğimiz misallerle Nevevî’nin bâb başlığı tercihindeki metodunu yansıtacak ve okuyuculara genel bir bakış açısı kazandıracak malumatı vermeye çalıştık.

şerhinde ise bu bab başlıklarının hiçbiri zikredilmemiştir. (Bkz. Kâdî Iyâz, İstanbul Millet

Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, no: 448) Aynı şekilde yazma eserler üzerine yapılan bazı araştırmalarda Nevevî’den önceki döneme ait Müslim nüshalarında kitab isimlerinin olduğu ancak bâb başlıklarının olmadığına dair tespitlerin olduğu görülmektedir. (Bkz. Arafat Aydın, Yazma Eserlerdeki Semâ Kayıtlarında Dâr’ul-Hadisler, Anadolu’nun İslamlaşma Sürecinde Dâru’l-

Hadisler, 8-9 Eylül 2012, 2013, (s.103-127), s.108.) Ayrıca Nevevî şerhin bazı yerlerinde bâb

başlıklarını bizzat kendisinin koyduğuna dair ifadelere yer vermiştir. Bkz. Nevevî, el-Minhâc, c.13, s.183, 197.

171